دیابت ازجمله بیماری‌های متابولیک بوده و یک اختلال چندعاملی است که با افزایش مزمن قند خون یا هیپرگلیسمی (طبق معیارهای تشخیصی)، مشخص می‌شود و ناشی از اختلال در ترشح یا عمل انسولین یا هر دوی آن‌ها است. انواع دیابت شامل دیابت نوع یک، نوع دو و دیابت حاملگی است؛ شایع‌ترین نوع دیابت، نوع دو است و بیش از 90 درصد کل افراد مبتلا به دیابت در سراسر جهان، مبتلا به این نوع دیابت هستند و اغلب می‌توان ابتلا به آن را به تعویق انداخت یا از آن پیشگیری کرد.
دیابت نوع یک که به‌طور عمده در سنین کودکی و نوجوانی بروز می‌کند، یک بیماری اتوایمیون است که شروع سریع علائم بالینی، شیوع بسیار کم بیماری و فقدان راه حلی عملی برای پیشگیری (حداقل تاکنون) یا به تأخیر انداختن بروز بیماری، اهمیت غربالگری و روش‌های پیشگیری را کم‌رنگ می‌کند؛ اما دیابت نوع دو به‌دلیل شیوع بالا، عدم وجود علائم در سال‌های اولیه و وجود راهکارهای پیشگیرانه مؤثر، اهمیت برنامه‌های بهداشتی را در این خصوص نشان می‌دهد. دیابت با اختلال‌های مختلف در متابولیسم گلوکز، پروتئین و چربی همراه است و افزایش مزمن قند خون موجب تخریب، اختلال عمل و نارسایی عضوهای مختلف به‌خصوص چشم‌ها، کلیه‌ها، اعصاب، قلب و عروق می‌شود.
دیابت در جمعیت بزرگ‌سالان بسیاری از کشورها علت اصلی نابینایی، نارسایی پیشرفته کلیه و قطع عضو است؛ همچنین بیماری‌های قلبی عروقی شایع‌ترین علت مرگ‌ومیر در بسیاری از جوامع و از شایع‌ترین عوارض دیابت هستند. از طرفی دیابت علاج قطعی ندارد و به نظر نمی‌رسد که در آینده نزدیک درمان قطعی آن میسر باشد و مانند بسیاری از بیماری‌ها بهترین درمان برای آن، پیشگیری است.
تا چندی پیش میزان تأثیر و کارآیی کنترل دقیق قند خون در پرده‌ای از ابهام قرار داشت، اما مطالعه‌های معتبری ثابت کردند که کنترل دقیق قند خون، مانع از بروز یا پیشرفت عوارض دیابت می‌شود. هزینه‌های دیابت بر هر فرد در همه‌جا، تأثیرگذار است؛ این هزینه‌ها فقط مخارج مالی نیستند، هزینه‌های نامحسوس همچون درد، اضطراب، ناراحتی، سردرد و به‌طور عمده کاهش کیفیت زندگی نیز هستند که در زندگی مبتلایان و خانواده آن‌ها تأثیرگذار بوده و تقریباً غیر قابل محاسبه هستند.
هزینه‌های مستقیم بیماران و خانواده آن‌ها عبارت‌اند از مراقبت‌های طبی، داروها، انسولین و دیگر ملزومات. در اکثر کشورها پُرهزینه‌ترین موارد در درمان دیابت، مخارج بیمارستانی، عوارض دیررس دیابت نظیر حمله‌های قلبی و نارسایی کلیه و مشکلات ناشی از پای دیابتی است. براساس آمار نگران‌کننده و رو به افزایشی که سازمان جهانی بهداشت و انجمن بین‌المللی دیابت در سال‌های اخیر منتشر کرده‌اند، دیابت یک اپیدمی بزرگ بوده و افزایش شیوع این بیماری در کشورهای درحال توسعه، چشمگیر است.
با توجه به تغییر سبک زندگی مردم، استفاده از مواد غذایی پُرچرب و قندی و عدم تحرک، میزان شیوع این بیماری در جامعه ما رو به افزایش است؛ حال از آنجایی که متأسفانه در بسیاری از افراد ابتلا به دیابت تا سال‌ها بدون علامت است، شرکت در طرح‌های غربالگری و اصلاح سبک زندگی در پیشگیری از ابتلا به دیابت نقش مؤثری دارد.
برای تبیین جوانب مختلف مرتبط با این بیماری با دکتر شیوا برزویی، متخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم بالغین و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی همدان، گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه تقدیم می‌شود:
متخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم بالغین در گفت‌وگو با خبرنگار سپهرغرب درباره درمان بیماران دیابتی گفت: بیش از 100 نوع داروی خوراکی، تزریقی و انواع متنوعی انسولین برای کنترل این بیماری و کاهش عوارض آن وجود دارد.
شیوا برزویی در ادامه ضمن بیان اینکه با وجود حجم زیاد دارو اما متأسفانه هنوز تغییر مثبت و اساسی در کنترل قند بیماران رخ نداده‌ است، افزود: این امر بدان معنی است که درمان دیابت صرفاً از طریق دارو محقق نمی‌شود و کنترل قند خون باید با لحاظ عوامل مختلف، برنامه‌ریزی شود.
وی با اشاره به افزایش روزافزون میزان ابتلا به دیابت، اظهار کرد: هنوز دیابت یکی از اصلی‌ترین عوامل نارسایی کلیوی، اختلالات بینایی و بیماری‌های قلبی عروقی در جهان محسوب می‌شود.
برزویی با بیان اینکه از طرفی افسردگی و استرس‌های ناشی از این بیماری از علل مهم کاهش کیفیت زندگی افراد است، گفت: بنابراین از اهداف مهم درمان دیابت، تشخیص و پیشگیری از عوارض مرتبط با این بیماری و فراهم کردن امکان زندگی تا حد ممکن طبیعی برای بیماران است.
وی در ادامه ضمن برشمردن ارکان درمان دیابت، اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین اصول درمان و درواقع اصل نخست درمان، آموزش خودمراقبتی به بیماران است؛ بیماران دیابتی باید یاد بگیرند که چگونه با تغییر سبک زندگی، تغذیه و ورزش، بیماری خود را کنترل کنند.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی همدان شرکت‌ در طرح‌های غربالگری، پیگیری وضعیت عوارض ناشی از دیابت، مصرف به اندازه و به‌موقع دارو را از دیگر بخش‌های مهم آموزش خودمراقبتی به بیماران دیابتی دانست.
برزویی با بیان اینکه آموزش به‌صورت فرایندی مستمر همراه با ویزیت‌های منظم درنظر گرفته می‌شود، افزود: بنابراین پیگیری دریافت آموزش مدیریت دیابت توسط خود فرد، بسیار حائز اهمیت و ارزشمند است.
وی در ادامه با تأکید بر ضرورت اصلاح سبک‌ زندگی برای حفظ سلامتی و کنترل بیماری‌ها، خاطرنشان کرد: رعایت رژیم غذایی در درمان بیماری دیابت، نقش بسیار مهمی دارد و برای اجرای رژیم غذایی مناسب، نیاز است که مقدار یا زمان مصرف غذا و یا نوع مواد غذایی مصرفی، تغییر کند.
متخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم بالغین با اشاره به اینکه البته تغییر نوع مواد غذایی به چگونگی غذا خوردن بیمار در گذشته و زمانی که مبتلا به دیابت نبوده بستگی دارد، افزود: گاهی اوقات به غلط تصور می‌شود که افراد دیابتی نباید غذایی که دوست دارند، بخورند؛ درحالی که اعتدال و میانه‌روی در مصرف مواد غذایی طوری که مقدار متوسط از تمام غذاها مصرف بشود، هیچ اشکالی ندارد.
برزویی در ادامه ابراز کرد: حتماً بیماران دیابتی به یک کارشناس تغذیه مراجعه کنند و آموزش تغذیه صحیح را به‌طور سالیانه و یا سالی دوبار، دریافت کنند.
وی در کنار اصلاح رژیم‌ غذایی، ورزش و فعالیت‌های فیزیکی را دارای اهمیت ویژه‌ای برای کنترل بیماری دیابت دانست و افزود: همان‌طور که می‌دانیم، ورزش دارای فواید مثبت متعددی شامل کاهش خطرات قلبی عروقی، کاهش فشار خون، حفظ توده عضلانی، کاهش چربی خون و کاهش وزن است.
این استاد دانشگاه در ادامه اذعان کرد: در افراد دیابتی ورزش منجر به کاهش قند خون و افزایش حساسیت به انسولین می‌شود و درنتیجه نیاز به داروهای مصرفی را کم می‌کند؛ بیماران دیابتی باید در هفته طی سه نوبت 150 دقیقه فعالیت هوازی داشته باشند.
متخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم بالغین با بیان اینکه یکی دیگر از جنبه‌های مهم مدیریت بیماری دیابت کنترل فشار خون است، افزود: این بیماری به‌عنوان یک عامل خطر، بسیاری از اوقات دیابت را همراهی می‌کند.
برزویی با بیان اینکه در دیابت نوع دو بیشترین احتمال همراهی با فشار خون وجود دارد، گفت: به‌صورت کلی فشار خون در افراد دیابتی باید کمتر از 130 روی 80 باشد و بیماران حداقل هر سه ماه یک‌بار باید پایش بشوند.
وی در ادامه ضمن تأکید بر اینکه اگر فشار خون بیشتر یا مساوی 140 روی 90 باشد حتماً افراد باید درمان‌های دارویی را دریافت کنند، افزود: در افراد مسن سطح فشار خون نباید زیاد پایین بیاید، چون اُفت فشار خون به خودی خود، با عوارضی می‌تواند همراه باشد.
استاد دانشگاه علوم پزشکی همدان بر لزوم بررسی سالانه چربی خون افراد دیابتی نیز تأکید و ابراز کرد: درصورت هرگونه اختلال در اجزای چربی، باید افراد درمان‌های دارویی را دریافت کنند.
متخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم بالغین با بیان اینکه عوارض دیابت نوع یک و دو باهم متفاوت است، گفت: عوارض دیابت شامل عروقی و غیر عروقی است، عوارض عروقی هم به دو دسته کوچک و بزرگ تقسیم می‌شوند.
برزویی در ادامه افزود: عوارض عروقی کوچک شامل نفروپاتی، رتینوپاتی و نوروپتی است که در بیماران دیابتی نوع دو باید به محض تشخیص بیماری، وجود چنین عوارضی بررسی شود.
وی با اشاره به اینکه در دیابتی‌های نوع یک حدوداً سه تا پنج سال زمان می‌برد که این عوارض به‌وجود بیایند و بنابراین سه تا پنج سال بعد از تشخیص این بیماری باید عوارض عروق کوچک یا اصطلاحاً عوارض میکروواسکولار ارزیابی بشوند، ابراز کرد: در مورد عوارض عروق بزرگ مثل بیماری‌های عروق مغزی، بیماری‌های قلبی عروقی و بیماری‌های عروق محیطی که اندام‌های تحتانی را عمدتاً درگیر می‌کند، زمانی که بیمار علامت‌دار باشد و یا عوامل خطر این عوارض را داشته باشد، باید حتماً معاینه و بررسی‌های لازم انجام شود.
متخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم بالغین در ادامه افزود: نکته دیگر در مورد معاینه پاها است که باید سالانه توسط پزشک و روزانه توسط خود بیمار معاینه پاها انجام شود؛ به‌خاطر اینکه زخم‌های دیابتی هم یکی از عوارض مهم بیماری‌ دیابت است.
برزویی با بیان اینکه به‌علت شیوع زخم‌های دیابتی باید بسیار با دقت معاینه انجام شود، گفت: تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها در درمان آن‌ها بسیار مهم است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه امروز انواع داروهای خوراکی و تزریقی برای کنترل قند وجود دارد، ابراز کرد: داروهای تزریقی شامل انسولین و داروهای غیر انسولینی را داریم که هرکدام بنا به تشخیص پزشک و مبتنی بر شرایط بیمار، تجویز می‌شوند.

زهرا بیگدلو