استان ایلام، یکی از زیباترین مناطق طبیعی ایران، همواره میزبان تنوع گیاهی بی‌نظیری بوده است. این استان که به‌دلیل زیبایی و تنوع اکوسیستم‌هایش به «عروس زاگرس» مشهور است، در فصل پاییز نیز همچنان جذابیت‌های طبیعی خود را حفظ کرده و با رویش گل «جام زرین» یا «سوسن گل»، چشم‌اندازهای پاییزی خود را غنی‌تر ساخته است.
این گزارش با بررسی جنبه‌های زیست‌محیطی، اهمیت اکولوژیکی و فرهنگی این گل زیبا، به نقل تجربیات سه کارشناس در حوزه‌های منابع طبیعی، کوهنوردی و محیط زیست می‌پردازد.
سید علی موسوی، کارشناس منابع طبیعی، توضیح می‌دهد که ایلام به‌دلیل ویژگی‌های اقلیمی خود یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های گونه‌های گیاهی نادر در ایران است.
وی می‌گوید: گل جام زرین یا سوسن گل، یکی از نمادهای تنوع زیستی استان ایلام است که در خاک‌های قلیایی و ارتفاعات بالای 600 متر رشد می‌کند و توانایی بالایی در تطابق با شرایط سخت محیطی دارد. تاکنون سه گونه از این گل در کشور شناسایی شده که هر یک نقش مهمی در چرخه زیست‌محیطی ایفا می‌کنند. این گل علاوه بر زیبایی ظاهری، دارای خواص دارویی است.
این کارشناس تأکید می‌کند: سوسن گل به‌دلیل ترکیبات شیمیایی خاص خود در طب سنتی کاربرد دارد و می‌تواند در صنایع دارویی نیز مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، برداشت بی‌رویه یا تخریب زیستگاه‌های طبیعی می‌تواند بقای این گونه را به خطر بیندازد.
کوهنورد و علاقه‌مند به طبیعت، به اهمیت آگاهی‌بخشی به مردم در مورد این گونه‌های گیاهی اشاره می‌کند: یکی از مشکلاتی که من در این سال‌ها مشاهده کرده‌ام، بی‌توجهی برخی گردشگران و کوهنوردان به ارزش این گل‌هاست. متأسفانه، برخی افراد بدون آگاهی این گل‌ها را می‌چینند یا زیستگاه‌های طبیعی آن‌ها را تخریب می‌کنند. به نظر من، آموزش و اطلاع‌رسانی نقش کلیدی در حفاظت از این گونه‌های ارزشمند دارد.
حیدری در پایان به نقش دولت و سازمان‌های محلی در حمایت از گونه‌های گیاهی نادر تأکید می‌کند و پیشنهاد می‌دهد که مناطق رویش این گل‌ها به‌عنوان مناطق حفاظت‌شده مشخص شوند.
کارشناس محیط زیست، معتقد است که گل جام زرین به‌عنوان یکی از نشانگرهای طبیعی سلامت اکوسیستم منطقه عمل می‌کند. سوسن گل نه‌تنها زیبایی بصری به طبیعت می‌بخشد، بلکه از نظر علمی نیز اهمیت بالایی دارد. وجود این گل نشان‌دهنده شرایط مطلوب خاک و هوا در منطقه است.
زهرا ملکی، درباره تهدیدهای پیش روی این گل توضیح می‌دهد: یکی از تهدیدهای اصلی تغییرات اقلیمی است. افزایش دما و کاهش بارندگی می‌تواند رویش این گل را مختل کند. علاوه بر این، فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی بی‌رویه، چرای دام و توسعه غیرمنظم زیرساخت‌ها، زیستگاه‌های این گل را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است.
وی پیشنهاد می‌کند که با اجرای برنامه‌های حفاظتی و همچنین آگاه‌سازی جوامع محلی، می‌توان از این گونه ارزشمند محافظت کرد. او همچنین به نقش مشارکت مردمی در حفظ زیستگاه‌های طبیعی اشاره دارد و می‌گوید: برای حفاظت از این گل، لازم است جوامع محلی به اهمیت این گل و نقش آن در حفظ اکوسیستم منطقه پی ببرند. همکاری میان سازمان‌های دولتی، محلی و مردم می‌تواند تأثیر زیادی در پایداری تنوع زیستی داشته باشد.
*اهمیت گل جام زرین در اکوسیستم ایلام
گل جام زرین نه‌تنها یک گونه زیبا و جذاب است، بلکه بخشی از چرخه زیستی حساس منطقه را تشکیل می‌دهد. این گل به‌دلیل مقاومت خود در برابر شرایط سخت و نقش مهمش در تثبیت خاک، یکی از عناصر کلیدی در حفظ تعادل زیست‌محیطی منطقه است.
چون این گل در فصل پاییز شکوفا می‌شود، به‌عنوان یکی از معدود منابع تغذیه برای گرده‌افشان‌ها در این فصل عمل می‌کند. همچنین، با توجه به خواص دارویی این گیاه، می‌توان از آن در توسعه صنعت داروسازی محلی بهره گرفت، مشروط بر اینکه روش‌های برداشت آن به‌صورت پایدار مدیریت شود.
گل جام زرین، هدیه‌ای است از طبیعت ایلام که به پاییز این منطقه زندگی و رنگ می‌بخشد. با این حال، حفظ این گونه ارزشمند نیازمند تلاش‌های هماهنگ در سطح ملی و محلی است. سازمان‌های محیط زیستی، متخصصان، گردشگران و مردم محلی باید دست به دست هم دهند تا این گل زیبا همچنان زینت‌بخش طبیعت ایلام باقی بماند.
تنوع زیستی ایلام، ازجمله گل جام زرین، نه‌تنها سرمایه‌ای برای این استان، بلکه میراثی برای همه مردم ایران است. حفاظت از این میراث، وظیفه‌ای است که همگان باید در قبال آن احساس مسئولیت کنند.
*فریبا میرزایی