نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که مشکل کم‌آبی همواره در ایران وجود داشته و این مسئله مربوط به نسل یا دوره‌ای خاص نیست، اما طی چند دهه اخیر با بروز بحران‌های محیطی همچون تغییر اقلیم، سوداگری در حوزه کشاورزی و نیز توسعه صنایع آب‌بر در برخی از مناطق، این موضوع به یک مسئله بحرانی محیط زیستی بدل شده است که از مهم‌ترین نمونه‌های آن، می‌توان به شهرستان کبودراهنگ و فقر آب کشاورزی در این منطقه اشاره کرد؛ بنابراین توجه به مصرف بهینه منابع و حرکت در راستای بهره‌برداری پایدار از منابع موجود، ضروری است.
به دیگر سخن با توجه به اینکه با بحران آب در این‌گونه مناطق به‌صورت حادتری مواجه هستیم و کشاورزی ازجمله بخش‌هایی است که مصرف آب زیادی دارد، می‌توان گفت تغییر الگوی کشت و نحوه صحیح آبیاری محصولات زراعی، راهکارهای اساسی و مهم برای برون‌رفت از بحران کم‌آبی در حوزه کشاورزی هستند. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا درخصوص آخرین وضعیت و شرایط منابع آب کشاورزی این شهرستان، با تعدادی از دهیاران گفت‌وگوهایی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دهیار روستای ازوندره ضمن اشاره به جمعیت سه هزار و 100 نفری روستا، به آخرین وضعیت منابع آبی در دسترس کشاورزان این روستا پرداخت و گفت: تمام آب کشاورزی روستا برای اراضی آبی از طریق چاه‌های عمیق تأمین می‌شود.
اسماعیل نجفی در پاسخ به این سؤال که مساحت اراضی کشاورزی آبی این روستا چقدر است؟ ابراز کرد: دقیق نمی‌دانم، اما میزان آن تغییر کرده است؛ قبلاً بیشتر بود، اما به‌دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کمتر شده است، به‌طوری که امروز با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، برای رسیدن به منابع آب پایدار در حفر چاه، می‌بایست حداقل 70 تا 80 متر حفاری انجام داد.
وی در واکنش به این مسئله که جهاد کشاورزی با توجه به کمبود آب چه محصولاتی را برای کشت در منطقه شما پیشنهاد داده است؟ اذعان کرد: عمده محصولات کشت‌شده در روستای ما شامل گندم و جو است و درعین‌حال سیب‌ زمینی کمتر کشت می‌شود؛ البته محصولات دیگری مثل کلزا، کاملینا و گلرنگ هم معرفی شده‌اند، اما هنوز اهالی برای کشت از آن‌ها استقبال نمی‌کنند، چراکه هنوز شناخت کافی از میزان بازدهی این محصول ندارند و این موضوع برای کشاورزان تبیین نشده است.
دهیار روستای ازوندره در واکنش به این موضوع که یکی از راهکارهای کاهش مصرف آب در کشاورزی استفاده از روش‌های آبیاری مکانیزه است، در منطقه شما بیشتر از چه روشی برای آبیاری استفاده می‌شود؟ تشریح کرد: پیش از ایجاد مسئله کم‌آبی بیشتر از روش غرقابی و سنتی استفاده می‌شد، اما درحال حاضر در برخی موارد آبیاری تحت فشار هم انجام می‌شود.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا کشاورزان خودشان این روش‌ها را اجرا می‌کنند یا جهاد کشاورزی هم در این زمینه همکاری دارد؟ اظهار کرد: برخی کشاورزان که چاهشان پروانه‌دار بوده و درعین‌حال مدارکشان تکمیل است، از حمایت‌های جهاد کشاورزی استفاده کردند، اما کسانی که اسنادشان مشکل دارد یا چاه‌هایشان غیر مجاز محسوب می‌شود، خودشان اقدام می‌کنند.
در ادامه عضو شورای اسلامی روستای گزل ابدال نیز با اشاره به شرایط بغرنج منابع آبی مرتبط با کشاوزی همچون قوانین رودخانه و سطح منابعی آبی همچون چاه‌های این روستا، عنوان کرد: ما قبلاً یک رودخانه داشتیم که خشک شده است؛ علاوه‌بر آن هفت یا هشت چشمه داشتیم که آن‌ها نیز خشک شده‌اند.
حسن سیاح با تأکید بر اینکه متأسفانه دو قنات هم داشتیم که آن‌ها هم خشک شده‌اند و درحال حاضر بیشتر آب مورد نیاز از طریق چاه تأمین می‌شود، ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه چیزی بالغ‌بر 90 درصد از دو هزار و 500 هکتار زمین کشاورزی مستقر در روستا دیم است و این درحالی بوده که قبلاً حدود 500 هکتار زمین آبی داشتیم، اما درحال حاضر رودخانه اصلی ما خشک شده و چشمه‌های فراوانی که داشتیم نیز خشک شده‌اند.
این عضو شورای اسلامی روستای گزل ابدال با بیان اینکه درحال حاضر جمعیت 700 نفری روستا تنها دو چاه مجوزدار و هفت یا هشت چاه غیر مجاز دارند، تشریح کرد: مسئله این است که در پی خشک شدن قنات‌ها، زمین‌هایی که از طریق آن‌ها آبیاری می‌شدند، رها شده‌اند.
سیاح در واکنش به این سؤال که محصولاتی که در روستا کشت می‌شود چیست؟ آیا محصولات کم‌آب‌بر هستند؟ گفت: حدود 90 درصد محصولات ما گندم و جو است؛ در زمین‌های آبی بیشتر یونجه کشت می‌شود، چراکه دامداری نیز شغل دوم مردم روستا است. البته در گذشته سیب‌ زمینی و پیاز هم به اندازه نیاز اهالی توسط روستاییان در اراضی‌ آن‌ها کشت می‌شد.
وی با بیان اینکه متأسفانه همچنان عمده اراضی آبی روستا با روش‌های غیر مکانیزه و سنتی آبیاری می‌شوند، تشریح کرد: البته درحال حاضر برخی از کشاورزان از روش‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی برای کشت محصولات کم‌آب‌بر مانند کلزا و گلرنگ استفاده می‌کنند.
دهیار روستای قهورد علیا نیز با بیان اینکه این روستا چیزی بالغ‌بر 500 هکتار اراضی کشاورزی در اختیار دارد که بخشی از آن به‌صورت دیم و بخشی نیز آبی است، گفت: آب مورد نیاز بیشتر از طریق چاه تأمین می‌شود؛ سیستم آبیاری بیشتر سنتی است، اگرچه بخشی از آن مکانیزه شده است.
علی حیدری با بیان اینکه متأسفانه درحالی که کمبود آب داریم به‌دلیل فراهم نبود امکانات مالی کشاورزان نمی‌توانند سیستم آبیاری خود را به روش‌های نوین مانند قطره‌ای یا تحت فشار تغییر دهند، تشریح کرد: قبلاً تسهیلاتی در این زمینه به‌صورت بلاعوض پرداخت می‌شد، اما در یکی دو سال اخیر دیگر خبری از این اعتبارات نیست.
وی با تأکید بر اینکه عمده محصولات کشت‌شده در این روستا شامل گندم، جو، سیب‌ زمینی و یونجه است، خاطرنشان کرد: البته در معدود اراضی آبی موجود روستا سیب‌ زمینی و یونجه کشت می‌شود.
حیدری با تأکید بر عدم آشنایی کشاورزان با محصولات کم‌آب‌بر، اذعان کرد: متأسفانه هنوز عملکرد محصولات کم‌آب‌بر در مقایسه با محصولاتی که از گذشته کشت می‌شده به‌لحاظ بازار و باردهی،از سوی کشاورزان و اهالی روستا قابل قبول نیست؛ بنابراین استقبالی در این زمنیه نداشتیم.
وی با اشاره به جمعیت یک‌هزار و هشت نفری روستای قهورد علیا، اظهار کرد: خوشبختانه گرچه سطح آب‌های زیرزمینی تا حد زیادی زیادی پایین رفته، اما همچنان شرایط نسبت به روستاهای اطراف بهتر است.
دهیار روستای سردارآباد نیز با بیان اینکه این روستا چیزی بالغ‌بر 40 هزار هکتار زمین کشاورزی دارد، گفت: از این مقدار حدود 35 هزار و 500 هکتار دیم است.
علی مرادی با تأکید بر اینکه درحال حاضر به‌جرأت می‌توانم بگویم که تنها چهار یا پنج چاه عمیق و نیمه‌عمیق با موتور فعال بوده و بقیه زمین‌ها دیم هستند و این درحالی است که پیش‌تر سهم اراضی آبی روستا بسیار بیشتر بود اما امروز مساحت این اراضی کمتر و درعین‌حال چاه‌های موجود در آن نیز خشک شده است، افزود: خوشبختانه طی 10 سال گذشته به‌منظور سازگاری با کاهش آب در اراضی بنا به کمبود بارش‌ها، کشت محصولاتی همچون نخود نیز در روستا رونق گرفته و درعین‌حال عملکرد خوبی را نیز نسبت به غلات دارد.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا اراضی آبی به‌صورت مکانیزه آبیاری می‌شوند یا سنتی؟ گفت: آنچه مسلم است اینکه بنا به کمبود آب دیگر نمی‌توان از روش‌های سنتی استفاده کرد، چون آبی که داریم بسیار کم است؛ حتی با این مقدار آب نمی‌توانیم یک هکتار زمین را به‌خوبی کشت کنیم، اگر مکانیزه باشد، شرایط کمی بهتر می‌شود.
مرادی در پاسخ به این سؤال که آیا محصولات کم‌آب‌بر مانند کلزا، گلرنگ یا زعفران به روستا معرفی شده‌اند؟ تصریح کرد: متأسفانه خیر؛ کشاورزان ترجیح می‌دهند گندم و جو بکارند، چون برایشان مقرون‌به‌صرفه‌تر است، نخود هم جزء محصولات جدید بوده که حدود 10 تا 15 سال است به‌صورت دیم کشت می‌شود. برای هر هکتار حدود سه‌ونیم تا چهار کیلو نخود می‌کاریم و حداقل 30 کیلو برداشت می‌کنیم، خوشبختانه نخود کم‌آب‌بر است و فقط به رحمت خدا نیاز دارد.
مرادی با بیان اینکه متأسفانه قنات‌های روستا از سال‌ها پیش خشک شده‌اند، ابراز کرد: جمعیت این روستا چیزی حدود یک‌هزار و 500 نفر است.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، بیشتر روستاهای شهرستان کبودراهنگ با مشکل آب و بحران جدی آن مواجه هستند. برای رفع این مشکل می‌بایست راهکارهای علمی و اصولی در دستور کار قرار گیرد.
بررسی تأثیر روش‌های نوین آبیاری، کاربرد نانوفناوری، زیست‌فناوری و سایر فناوری‌های نوین در مصرف بهینه آب در کشاورزی، بررسی روابط میزان و نحوه مصرف نهادهای غیر آبی، بررسی نقش آب در کشاورزی پایدار، بررسی نظام‌های قانونی و حقوقی منطقه‌ای و بین‌المللی، بررسی نقش متغیرهای اقتصادی در روند مصرف آب در کشاورزی، رابطه پایدار مصرف آب و پایداری محیط زیست، نقش آموزش‌های رسمی و عوامل روانشناختی، استفاده از هرزآب‌ها و پساب‌های تصفیه‌شده و منابع آبی غیر معمول، نقش و تأثیر رسانه‌های دیداری، شنیداری و دیجیتالی، مکانیزاسیون مدیریت مصرف آب، سازه‌های آب و تجهیزات آبیاری و کاهش مصرف آب، ازجمله مهم‌ترین محورها‌یی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرند.

طاهره ترابی مهوش