هیچ کدام از ما آدم‌ها دوست نداریم بی‌نظم و شلخته باشیم. گاهی اوقات پیش می‌آید که بی‌نظمی شدیدی در زندگی‌مان حاکم می‌شود و ما را درگیر هرج و مرج و احساس درماندگی و کلافگی می‌کند. هر پدر و مادری می‌خواهند فرزندانشان شاد، منظم، مؤدب و مورد احترام دیگران باشند و بتوانند جایگاه خود را در جهان هستی و جامعه پیدا کنند و بزرگسالانی شوند که رفتار خوبی داشته باشند. هیچ کسی نمی‌خواهد فرزندش بی‌نظم و بی‌نزاکت بوده و به بزرگ کردن یک آدم شلخته یا گستاخ محکوم شده باشد! اما گاهی اوقات به نظر می‌رسد که این اهداف و آمال فرسنگ‌ها با رفتار فعلی فرزند شما فاصله دارد. پس حتماً باید درباره موانع رفتار خوب، فنون انضباط مؤثر و زمان دریافت کمک برای مقابله با الگو‌های رفتاری خطرناک مطالعه و تحقیق کرد. اما سؤال اصلی این است که وظیفه ما به عنوان والدین برای منضبط کردن فرزندان‌مان چیست و چگونه می‌توانیم به فرزندمان نظم و انضباط یاد بدهیم تا او بتواند در خانه و در جمع‌های بیرون خانه خوب عمل کند؟

 نقش اصلی با والدین است

نظم و انضباط فرآیندی است که توسط آن به کودک خود آموزش می‌دهید که چه نوع رفتاری قابل قبول است و چه نوع رفتاری قابل قبول نیست. به عبارت دیگر انضباط به کودک می‌آموزد که از قوانین پیروی کند. نظم و انضباط مؤثر، متأثر از ابزار‌های مختلفی است. مانند تقویت مثبت، الگوبرداری و خانواده حمایتگر. گاهی اوقات، تنبیه‌ها نیز ابزار مؤثری هستند، اما این بدان معنا نیست که انضباط خوب بیشتر در گرو تنبیه است. با این حال هر والدینی گاهی از مسائل مربوط به فرزندان و نظم و انضباط‌دهی به آنان ناامید می‌شوند. گاهی والدین هنگام تلاش برای آموزش رفتار خوب با موانعی روبه‌رو می‌شوند، مانند کودکانی که بی‌احترامی می‌کنند و گوش نمی‌دهند. والدین می‌گویند: این مسئله را هزار بار به تو گفته‌ایم! گوش کن، اما او از درخواست شما برای رفتار خوب عمداً سرپیچی می‌کند. 

نقش خود را به عنوان والدین تعیین کنید. مسئولیت شما به عنوان والدین این است که به فرزندتان کمک کنید تا متکی به خود بوده و به طور منظم، محترمانه و خود کنترل رفتار کنند. بستگان، مدارس، درمانگران، متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و دیگران می‌توانند کمک کنند. اما فراموش نکنید مسئولیت اصلی نظم و انضباط‌دهی به کودکان بر عهده شما والدین گرامی است. انجمن سلامت روان سه سبک از فرزند‌پروری را توصیف می‌کند. ببینید سبک شما کدام است. والدین مقتدر انتظارات روشنی دارند و نسبت به فرزندشان مهربان هستند. این سبک والد مقتدر در هنگام مواجهه با چالش‌های رفتاری، انعطاف‌پذیری و حل مسائل با کودک را امکانپذیر می‌کند. این مؤثرترین شکل از فرزندپروری است. والدین مستبد انتظارات روشنی دارند، اما نسبت به فرزندشان محبت کمی نشان می‌دهند. این یک شکل کمتر مؤثر از فرزندپروری است. والدین سهل گیر محبت زیادی نسبت به فرزند خود نشان می‌دهند، اما نظم و انضباط کمی دارند. این نیز یک شکل کمتر مؤثر از فرزندپروری است.

 کدام فنون انضباطی را انتخاب می‌کنید؟

انتخاب شما برای تربیت ممکن است به نوع رفتار نامناسب فرزندتان، سن او، خلق و خوی فرزندتان و شیوه فرزندپروری شما بستگی داشته باشد. آکادمی‌های معتبر دنیا این موارد را توصیه می‌کنند:

پاداش رفتار خوب: تصدیق رفتار خوب بهترین راه برای تشویق فرزندتان به ادامه آن است. به عبارت دیگر وقتی فرزندتان رفتاری را که شما به دنبالش بوده‌اید نشان می‌دهد، از او تعریف کنید.

پیامد‌های طبیعی رفتار فرزند: فرزند شما کار اشتباهی انجام می‌دهد و شما به کودک اجازه می‌دهید نتیجه آن رفتار را تجربه کند. نیازی به سخنرانی نیست. کودک نمی‌تواند شما را به خاطر اتفاقی که افتاده سرزنش کند. به عنوان مثال، اگر کودکی به عمد یک اسباب‌بازی را بشکند، دیگر آن اسباب‌بازی را برای بازی کردن ندارد. زمانی که به نظر می‌رسد کودکان هشدار‌های شما را در مورد پیامد‌های بالقوه رفتارشان نمی‌شنوند، پیامد‌های طبیعی می‌توانند به خوبی کار کنند. با این حال، مطمئن باشید که هر عواقبی که ممکن است تجربه کنند، خطرناک نیست.

پیامد‌های منطقی رفتار فرزند: این تکنیک مشابه پیامد‌های طبیعی است، اما شامل توصیف رفتار غیرقابل قبول برای فرزندتان است. نتیجه مستقیماً با رفتار مرتبط است. به عنوان مثال، به کودک خود می‌گویید که اگر اسباب‌بازی‌های خود را از روی زمین برندارد، آن وقت آن اسباب‌بازی‌ها به مدت یک هفته حذف خواهند شد و آن‌ها را نخواهد داشت.

سلب امتیازات از فرزند: گاهی اوقات یک رفتار بد نتیجه منطقی یا طبیعی ندارد یا زمانی برای فکر کردن به آن ندارید. در این مورد، پیامد رفتار غیرقابل قبول ممکن است سلب امتیاز باشد. به عنوان مثال، اگر یک دانش‌آموز راهنمایی تکالیف خود را به موقع انجام ندهد، ممکن است امتیازات تلویزیون را برای شب از بین ببرد. این تکنیک نظم و انضباط در صورتی بهترین کارایی را دارد که شامل این موارد باشد: به نوعی به رفتار مربوط شود، چیزی که کودک برایش ارزش قائل است، باشد و آن چیز در اسرع وقت پس از رفتار نامناسب (مخصوصاً برای کودکان خردسال) حذف شود.

زمان خروج: اگر دقیقاً بدانید کودک چه اشتباهی انجام داده است یا اگر به فاصله گرفتن از رفتار کودک نیاز دارید، تایم اوت یا زمان خروج کارساز است. مطمئن شوید که یک مکان برای زمان خروج از قبل تعیین کرده‌اید. باید مکانی آرام و خسته‌کننده باشد نه اتاق خواب (جایی که کودک می‌تواند بازی کند) یا مکانی خطرناک مانند حمام. این تکنیک انضباط می‌تواند درباره کودکان زمانی کار کند که کودک به اندازه کافی بزرگ باشد-معمولاً در حدود سن دو سالگی و بالاتر - و هدف از استراحت را درک کند. اوقات فراغت اغلب برای بچه‌های کوچک‌تری که جدایی از والدین برای آن‌ها واقعاً به عنوان یک محرومیت تلقی می‌شود، بهترین کارایی را دارد.

اما تنبیه بدنی (جسمی)، مانند کتک زدن از سوی انجمن‌های سلامت روان توصیه نمی‌شود؛ چراکه تکنیک‌های انضباط غیرفیزیکی با پیامد‌های منفی کمتری بهتر عمل می‌کنند.

 نکته‌های مهمی که برای انتقال انضباط باید لحاظ کنید

تکنیک‌های نظم و انضباط خود را طوری هدایت کنید که با خلق و خوی فرزندتان مطابقت داشته باشد. کلید نظم و انضباط مؤثر این است که بفهمید فرزندتان کیست، به خصوص اینکه سبک خلقی او چیست و از نظم و انضباط برای کمک به او به منظور دستیابی به ظرفیتش با توجه به استعداد‌ها و گرایش‌هایش استفاده کنید. اما هدف شما نباید این باشد که آن‌ها را به کسی که نیستند تبدیل کنید (مثل تبدیل یک کودک پر هیاهو به یک کودک ساکت و آرام.) برای کودکانی که به اندازه کافی بزرگ هستند در طول یک بحث برنامه‌ریزی شده تکنیک‌ها را توضیح دهید، اینکه چرا از آن استفاده می‌کنید و امیدوارید چه کاری انجام دهد. کودکان بزرگ‌تر ممکن است در انتخاب پاداش‌ها و پیامد‌های مناسب شرکت کنند.

حتی زمانی که فرزندتان را تنبیه می‌کنید به فرزندتان احترام بگذارید. احتمالاً فرزندتان به شما، سایر اعضای خانواده و سایر افراد زندگی‌اش احترام می‌گذارد. اگر آن را از دست دادید یا بیش از حد با بی‌احترامی واکنش نشان دادید، عذرخواهی کنید. طوری رفتار کنید که دوست دارید فرزندتان رفتار کند.

مقاوم باشید. اگر شما پیامد‌ها را به طور مداوم دنبال نکنید یا آن‌ها را اجرا نکنید هر تکنیکی ممکن است با شکست مواجه شود. قوانین نظم و انضباطی خود را با تسلیم شدن در مراکز خرید عمومی و رفتار بد کودک، مانند عصبانیت هنگام خرید، زیر پا نگذارید. اگر در برابر خواسته‌های کودک تسلیم شوید، عصبانیت‌ها ادامه خواهد داشت. وقتی تمام شد، تمام شد. پس از پایان عواقب یا اتمام زمان، از او عذرخواهی نخواهید یا به سخنرانی در مورد رفتار خود ادامه ندهید. به کودک خود کمک کنید تا به فعالیت مناسب بازگردد. درک کنید که چه چیزی برای رشد کودک شما مناسب است. قبل از تنبیه کودک، مطمئن شوید که کودک واقعاً آنچه را که از او خواسته اید فهمیده است. گاهی اوقات والدین برای رفتاری که خارج از توانایی کودک برای انجام آن است، مطالباتی را مطرح می‌کنند. درست مانند سایر مهارت‌های زندگی، رفتار‌ها اغلب نیاز به «بالندگی» دارند. به دنبال «چرا» پشت رفتار‌ها باشید. اگر متوجه الگوی رفتاری نامناسب شدید، بخشی از راه‌حل این است که به دنبال «چرا» باشید. به عنوان مثال، شاید فرزند شما از چیز دیگری ناراحت باشد، مانند دور شدن دوستش. شاید فرزند شما روز بدی در مدرسه داشته است. شاید فرزند شما در مورد مشکلات خانوادگی احساس استرس می‌کند. شاید خسته یا گرسنه باشد. این توضیحات این رفتار را توجیه نمی‌کند، اما تلاش برای درک دلیل وقوع آن می‌تواند به شما و فرزندتان کمک کند تا راه‌هایی برای جلوگیری از تکرار آن پیدا کنید.

بدانید کی و کجا برای کمک بروید. به خودتان استراحت بدهید. حتی اگر بهترین تکنیک‌های نظم و انضباط و شیوه‌های مختلف فرزندپروری را آموخته باشید، روز‌هایی هستند که به نظر می‌رسد هیچ چیز جواب نمی‌دهد. یا شاید شما هم روز بدی را پشت سر گذاشته‌اید. توسعه مهارت‌ها برای نظم و انضباط مثبت نیاز به تمرین و زمان زیادی دارد. اگر احساس می‌کنید اشتباه کرده‌اید، صادق باشید. از فرزندتان عذرخواهی کنید و توضیح دهید که چگونه تصمیم دارید دفعه بعد پاسخ خود را تغییر دهید. ممکن است مواقعی پیش بیاید که ندانید باید چه کاری انجام دهید. یا ممکن است ندانید که چگونه از کاری که اکنون انجامش می‌دهید به کاری که مؤثرتر خواهد بود، تغییرش دهید. هر زمان که در مورد رفتار و نظم و انضباط فرزندتان سؤالی دارید، با پزشک کودک خود مشورت کنید. زمانی که می‌بینید فرزندتان به همه همچون والدین، معلمان و سایر بزرگسالان بی‌احترامی مداوم می‌کند و در کارهایش فوق‌العاده بی‌نظم شده، ممکن است زمان آن فرا رسیده باشد که از یک متخصص سلامت روان کمک بگیرید.