با توجه به اینکه امروزه فضای شهری کارکردی اجتماعی دارد، وجود فضاهای عمومی شهری، ضرورتی اساسی در برنامه‌های توسعه شهری هستند که این امر حکایت از نقش این فضاها در تقویت وجه فرهنگی- اجتماعی شهر دارد. فضاهای عمومی شهر را می‌توان عرصه‌ای دانست که داستان زندگی جمعی در آن‌ها گشوده می‌شود و مکانی نه صرفاً کالبدی، برای ایجاد تعاملات اجتماعی و مراودات شهروندی را فراهم می‌کند؛ چنانچه به زعم بسیاری از اندیشمندان فضاهای عمومی شهر مؤلفه‌ای اساسی در بهبود و افزایش میزان سرمایه اجتماعی در ساختار شهر به‌شمار می‌روند، بنابراین فضای شهری بستر شکل‌گیری و تقویت ارتباطات اجتماعی در جهت برقراری حس امنیت و اعتماد در فضای عمومی است و از طرفی دیگر مکانی مهم برای شکل‌گیری مراسم آیینی بوده که کمک شایانی به برقراری روابط اجتماعی و زندگی جمعی می‌کند؛ به‌طوری که این حضور مثبت افراد در فضاهای مختلف، حس تعلق و روحیه تعاون را افزایش می‌دهد.
انسان در فضای شهری به دنبال مکانی جهت آسودن، آزادسازی فشارهای روحی روانی و تعاملات اجتماعی است؛ پس در جهت پاسخگویی به این نیاز، طراحی فضاهای عمومی مابین و ارتباط‌دهنده محلات، باید از چنان جذابیتی برخوردار باشد تا به افزایش ارتباطات متقابل و مناسبات اجتماعی بین ساکنان کمک کند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع مکان‌سازی و فضاسازی شهری، بر آن شدیم تا درخصوص طراحی صحیح‌چینی مکان‌ها، با حسن سجادزاده، عضو هیئت‌علمی دانشگاه‌ بوعلی‌سینا همدان و طراح شهری گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه موضوع مکان‌سازی و فضاسازی شهری یکی از مهم‌ترین مباحثی است که باید از سوی مدیران شهری مورد توجه قرار گیرد، گفت: لازم است این فضاسازی برای تأثیرگذاری از کیفیت مطلوب برخوردار باشد.
حسن سجادزاده با بیان اینکه عمده‌ترین چالشی که با آن در این حوزه دست‌وپنجه نرم می‌کنیم به موضوع مکان‌یابی صحیح بازمی‌گردد، اظهار کرد: درواقع ملاحظاتی که بایستی در این خصوص مورد توجه قرار گیرد، متأسفانه کمتر برای مدیران شهری حائز اهمیت است.
وی با بیان اینکه نخستین شاخص مهم در مکان‌یابی درست برای فضاسازی شهر به هم‌پیوندی فضای مشخص‌شده با محیط و بافت اطراف خود مربوط است، خاطرنشان کرد: اگر ما شاهد آن هستیم که بعضی از فضاهای شهری، میدان‌ها و پارک‌ها به‌لحاظ عملکرد موفق هستند، علت اصلی آن هم‌پیوندی با بافت اطراف است و به‌عبارتی گویی این‌گونه فضاها به محیط اطراف خود دوخته شده‌اند.
این استاد طراحی شهری با بیان اینکه ازجمله فضاسازی‌های موفق را در شهری همچون همدان می‌توان در پیاده‌راه‌های میدان مرکزی، بوعلی‌سینا، آرامگاه بوعلی‌سینا، پارک مردم، میدان باباطاهر و چمن‌های محلی دانست، اذعان کرد: درواقع در کل دنیا نیز موفقیت عملکرد فضاسازی شهری به این موضوع بازمی‌گردد که چقدر فضای تعریف‌شده بتواند با محیط اطراف خود اتصال برقرار کند.
سجادزاده با بیان اینکه شهر یک موجود زنده است و دقیقاً همچون انسان مقدار موفقیتش در میزان ارتباطات و تعاملات اجتماعی آن تعریف می‌شود، اظهار کرد: بر این اساس اگر فضاهای شهری از مزیت اصل هم‌پیوندی با محیط اطراف برخوردار نباشند، به‌لحاظ عملکردی با مشکل روبه‌رو خواهند شد.
وی ادامه داد: نکته بعدی که باید در فضاسازی شهری مورد توجه قرار گیرد، مباحث ادراکی و زیبایی‌شناختی است؛ باید این فضاها را به‌گونه‌ای طراحی و تنظیم کنیم که با حوزه‌های روان‌شناسی محیطی همه اقشار جامعه پیوند لازم را داشته باشند. این به آن معنا است که هم بتواند مورد استفاده کودکان قرار گیرد و هم پاسخگوی نیاز بزرگ‌سالان متناسب با اقتضائات جنسیتی و جسمی باشد.
این طراح شهری با بیان اینکه نباید فضاسازی شهر با نگاه تک‌بُعدی و قشربندی باشد، تصریح کرد: این مهم مستلزم آن است که به حوزه ادراکی و زیبایی‌شناختی فضاهای شهر توجه ویژه‌ای داشته باشیم تا در پس آن امکان استفاده از این فضاسازی شهری برای همه اقشار جامعه فراهم شود.
سجادزاده با بیان اینکه مسئله بعدی کیفیت‌بخشی به مکان‌سازی‌ شهری و تنوع عملکردی است، ابراز کرد: این بستر باید به‌گونه‌ای فراهم شود که بتوان عملکردهای مختلف را تجربه کرد؛ بنابراین اگر یک پارک، خیابان و یا میدان تنها بتواند به یک عملکرد خاص اختصاص پیدا کند، یقیناً در بلندمدت نمی‌توان در آن موفقیت عملکردی بالایی را شاهد بود؛ مگر اینکه به آن دیگر عملکردها را نیز تزریق کنند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه یکی از مواردی که در شهر همدان درخصوص مکان‌سازی با آن به‌عنوان چالش مواجه‌ایم تک‌فصلی بودن است، تشریح کرد: درواقع بسیاری از این مکان‌ها در فصول سرد به‌لحاظ اقلیمی قابلیت استفاده نداشته و خالی و خلوت می‌شوند که این مهم یکی از مباحثی است که باید در موضوع کیفیت‌بخشی علاوه‌بر مباحث مرتبط با سیما و منظر و نیز هم‌پیوندی فضای تعریف‌شده با محیط اطراف، به آن توجه کرد.
وی ادامه داد: در این راستا باید آسایش اقلیمی فضای تعریف‌شده مورد توجه مدیران شهری قرار گیرد که در این خصوص نوع کاشتن درختان، نوع مصالح، اندازه و تناسبات فضا و درعین‌حال میزان بهره‌گیری از انرژی خورشیدی می‌تواند راهکارهای مناسبی باشد.
سجادزاده با اشاره به اینکه مسئله بعدی که در این باب می‌تواند به کیفیت‌بخشی به فضاسازی شهر کمک کند توجه به مسائل محیط‌زیستی است، ابراز کرد: دسترسی به فضای سایه در فصول گرم و نیز دسترسی به خدماتی که به‌لحاظ اقلیمی و زیست‌بوم لازم است، می‌بایست در این‌گونه فضاها همچون کاشت گیاهان بومی و نیز مصالح بومی، فراهم باشد و ازجمله الزاماتی است که باید در مکان‌سازی شهری مورد توجه ویژه قرار گیرد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه گرچه ما در شهر همدان همان‌طورکه پیش‌تر عنوان شد با چنین فضاهایی به‌اصطلاح به‌ حساب سرانگشتی با عملکرد مناسب مواجه هستیم اما تعداد آن‌ها با توجه به ظرفیت همدان بسیار کم است، تشریح کرد: متأسفانه در حوزه برنامه‌ریزی نیز واقعیت این است که چشم‌انداز روشنی در بحث مکان‌سازی و کیفیت‌بخشی به فضاهای شهری را شاهد نیستیم؛ به‌طوری که مدیران شهر وقتی این مباحث مطرح می‌شود، بیشتر ذهنشان معطوف به مسائل سیما و منظر و صرفاً زیبایی‌شناسی فضا می‌شود؛ به‌طوری که سایر مؤلفه‌ها همچون ترافیک، دسترسی، تنوع عملکرد و همچنین مسائل زیست‌بومی و زیست‌محیطی تا حد زیاد مورد غفلت قرار می‌گیرد.
سجادزاده با بیان اینکه در اغلب موارد مدیران شهری در حوزه برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساخت‌ها بیشتر به جنبه بصری این‌گونه فضاها آن‌هم در محورها و بلوارهای اصلی شهر با این استدلال که بیشتر در معرض دید مردم قرار می‌گیرند توجه می‌کنند، اظهار کرد: بنابراین در بسیاری از موارد در بلندمدت فضاهای طراحی‌شده با این نگاه صرف، به‌لحاظ عملکردی موفق عمل نمی‌کنند.
این دانشمند جهان اسلام با بیان اینکه درخصوص تحقق این فضاها به‌صورت صحیح و کارکردی سهم مشارکت مردمی می‌تواند بسیار چشمگیر باشد، ابراز کرد: از آنجا که پایه مشارکت مردم در مباحث این‌چنینی نیازسنجی است، پس مدیران شهری می‌توانند در تعامل با شهروندان و احصای نیاز‌های آنان، در بحث فضاسازی شهری بهترین نتیجه را در راستای طراحی فضاهای شهری داشته باشند.
وی تأکید کرد: درحال حاضر درشهری همچون همدان تأمین فضای شهری باکیفیت یکی از خواسته‌های اصلی شهروندان است.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، آنچه موجب سرزندگی فضاهای عمومی و ارتقای کیفیت محیط شهری می‌شود، حضور مردم و تعاملات اجتماعی میان آن‌ها فارغ از سن، جنسیت، نژاد، قومیت، قشربندی اجتماعی و توانایی‌های فردی است. حال آنکه دراین‌بین گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه اعم از زنان، کودکان، سالمندان و معلولان نیز بخشی از این شهروندان هستند که باید نیاز آن‌ها نیز در مکان‌سازی شهری مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه همه‌شمول بودن محیط‌های شهری برای گروه‌های مختلف سنی، جنسی و اجتماعی موجب افزایش حضور مردم و نشانه مدنیت و ارتقای حس شهروندی است. اما در شهر همدان از آنجا که فضاهای شهری کاملاً مردانه هستند، مناسب‌سازی فضایی درخور حضور زنان، حائز اهمیت است. در سال‌های اخیر با توجه به رشد روزافزون زنان در عرصه‌های اجتماعی، کیفیت و نحوه حضور زنان در شهر تغییر ماهوی یافته، درحالی که طرح‌های شهری با تغییر این الگوها هماهنگی ندارد و بررسی‌ها نشان داده است که زنان از شرایط نامساعد محیط‌های ساخته‌شده رنج می‌برند و این درحالی است که فضاهای شهری در شکل‌گیری تصویر ذهنی افراد از شهر مؤثر بوده و نباید تأثیر نامطلوبی برجا بگذارند؛ علاوه‌بر آن وظیفه بسترسازی مناسب برای افزایش تعاملات اجتماعی را نیز برعهده دارند، پس به این اعتبار می‌توان فضای عمومی شهری را ابزاری جهت تقویت ارتباطات اجتماعی شهر و مکانی جهت رویارویی و هماهنگی الگوهای رفتاری شهروندان به حساب آورد که متأسفانه در بخش‌های مختلف آن در شهری همچون همدان با مشکل مواجه هستیم!