در اقلیم غالباً خشک و نیمه‌خشک کشور که میزان تبخیر به‌طور متوسط بیش از 10 برابر بارش است، انتظار می‌رود که تالاب‌های بسیار کمی شکل بگیرد اما ‌پرشیب بودن ایران که یکی از کوهستانی‌ترین کشورهای جهان به‌حساب می‌آید و موقعیت عرض جغرافیایی، باعث شده که ایران جزو کشورهای دارای بیشترین تنوع تالاب‌ها در جهان باشد.

به طوری که از 42 نوع تالاب شناخته‌شده در جهان، 41 نوع به‌جز تالاب‌های خیلی سردسیری توندرا (اکوسیستم توندرا به نواحی گفته می‌شود که در آن میانگین دمای گرمترین ماه سال، بین صفر تا 10 درجه است و زمستان‌ طولانی و تابستان کوتاه دارد) در ایران به ثبت رسیده است. طبق طبقه‌بندی کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها، 42 نوع تالاب شناخته شده که 12 نوع آن ساحلی و دریایی، 20 نوع داخل خشکی و 10 نوع مصنوعی هستند.

حال آنکه بیش از 140 تالاب در فهرست آیین‌نامه اجرایی تبصره ماده 1 قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور نام برده شده است.

نکته حائز اهمیت اینکه حیات روی زمین وابسته به آب است. تالاب‌ها موجودات زنده طبیعی و حیاتی هستند که باید برای تداوم حیات بشر و تنوع عظیمی از جانوران و گیاهانی که در این زیستگاه منحصربه‌فرد زیست می‌کنند از آن‌ها حفاظت شود و این اکوسیستم‌ها به اندازه هر عضو دیگر طبیعت در سلامت و حفظ تعادل کره زمین نقش حیاتی دارند.

جالب‌تر اینکه کارکرد تالاب‌ها کم و بیش یکی است که مهم‌ترین آن‌ها پشتیبانی از تنوع عظیمی از حیات وحش است که در صورت نبود تالاب‌ها منقرض می‌شوند. با این تفاسیر در استانی مانند کرمانشاه که دارای اقلیم نیمه‌خشک و متوسط بارندگی حدود 400 میلی‌متر است، وجود تالاب هشیلان به‌عنوان مهم‌ترین تالاب استان، یکی از شاهکارهای طبیعت است.

درواقع در مسیر جاده‌ای شهر کرمانشاه به روانسر در محور سه‌‌راهی قزانچی شهرستان پاوه، باید به سمت امیرآباد و بعد به سوی ملک‌تپه حرکت کنید، پس از ملک‌تپه، در 26 کیلومتری شمال غربی کرمانشاه در نزدیکی دهستان الهیارخانی به تالاب هشیلان خواهید رسید، تالابی که قدمت آن از نظر سنی به دوره ژوراسیک برمی‌گردد.

تالاب هشیلان با جزایر کوچک و بزرگی که در خود دارد، یکی از زیباترین تالاب‌های غرب ایران است و تغذیه آب آن از طریق چشمه سبزعلی و بارش باران انجام می‌شود، به طوری که در فصل زمستان به علت بارش باران کل جزایر تالاب به زیر آب می‌روند، پوشش گیاهی این تالاب علفی است و به‌صورت گیاهان آبزی در داخل آب رشد می‌کنند. تأمل برانگیزتر اینکه معنی لغوی هشیلان در زبان کردی به معنای لانه ماران است، جالب است بدانید که در این تالاب مارهای آبی، لاک‌ پشت برکه‌ای، لاک پشت مهمیز را به فراوانی می‌توانید ببینید و همچنین آگاما، مارمولک و سمندر نیز از دیگر خزندگان تالاب هشیلان هستند.

به دیگر سخن تالاب هشیلان در منطقه شکار ممنوع هشیلان با مساحت دو هزار و 32 هکتار دارای ارزش‌های بسیار بالای اکولوژیکی و زیست‌محیطی است که به گفته کارشناسان با توجه به ویژگی‌های بی‌نظیر آن ارزش خاصی دارد که نمی‌توان مشابهی برای آن در خاورمیانه یافت.

جالبتر اینکه این زیست‌بوم زیبا و کم‌نظیر حدود 110 جزیره بزرگ و کوچک با مساحت تقریبی 100 مترمربع تا یک هکتار را در خود جای داده است.

با توجه به ساختار این تالاب طی دو سال گذشته با کاهش چشمگیر نزولات جوی شاهد خشک شدن کامل این اکوسیستم بودیم اما خوشبختانه گویی در پی بارش‌های اخیر حال وخیم این تالاب روبه بهبودی است.

بر این اساس بنا به اهمیت و جایگاه محیط زیستی این تالاب برای استان کرمانشاه برآن شدیم تا در خصوص آخرین وضعیت این تالاب با مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان کرمانشاه گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

احد جلیلیان با تأکید بر اینکه هشیلان بر اساس قانون یکی از تالاب‌هایی است که تحت مدیریت سازمان محیط زیست است، گفت: بر این اساس وظیفه‌مند هستیم از آن به‌عنوان محل و جایگاهی که مأمن زیست‌مندان آبزی و کنارآبزی بسیاری است، حفاظت کنیم.

وی با تأکید بر اینکه این تالاب در فصل زمستان میزبان پرندگانی است که مهاجرت می‌کنند، اذعان کرد: این امر اهمیت حفاظت از این تالاب را برای ما دوچندان کرده است.

وی، با بیان اینکه از 186 گونه پرنده که در استان شناسایی شده بخش کثیری در هشیلان زیست می‌کنند، ابراز کرد: با این وجود طی سال‌های اخیر بنا به تنش‌های آبی ایجادشده و کاهش بارش‌ها همچون سایر نقاط کشور در این تالاب نیز شاهد خشک‌سالی بودیم.

  ستاد پیشگیری از وقوع جرم به مدد تالاب آمد

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان کرمانشاه، افزود: با این وجود ما از طریق ستاد پیشگیری از وقوع جرم نسبت به آبرسانی با تانکر اقدام کردیم تا بتوانیم تنوع زیستی موجود در تالاب به‌ویژه در پایین‌دست آن را حفظ کنیم.

جلیلیان با تأکید بر اینکه خوشبختانه طی بارش‌های اخیر که می‌توان از آن به‌عنوان رحمت الهی یاد کرد تالاب و 102 جزیره آن کاملاً پر از آب شده عنوان کرد: خوشبختانه میزان آب ورودی از رودخانه سبزعلی به تالاب به حدی رسیده که شاهد سرریز شدن آن هستیم.

وی با تأکید بر اینکه با نگاه خوبی که استاندار نسبت به حفاظت از محیط زیست دارد اقدام دیگری نیز در راستای حفاظت از تالاب و پایداری آن در دستور کار قرار گرفته گفت: تخصیص حقابه برای تالاب در فصل بهار و تابستان از طریق سرریز سد گاوشان اصلی‌ترین تمهیدی است که برای پایداری این تالاب در دستور کار قرار دارد تا شاهد خشک شدن مجدد آن نباشیم.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان کرمانشاه با تأکید بر اینکه خوشبختانه شاهد ورود آلودگی خاصی به تالاب نیسیتم زیرا به‌دلیل حجم بالای آب در حال حاضر امکان خودپالایی فراهم است، اذعان کرد: از طرفی حتی آب تخصیص‌یافته از سرریز سد گاوشان که قرار است در فصول گرم به مدد تالاب بیاید نیز مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا منطبق با آب تالاب بوده و زیست‌مندان را دچار آسیب نکند.

جلیلیان، افزود: آنچه مسلم است برای پایداری آب تالاب می‌بایست همه دستگاه‌های متولی دست به دست هم دهند؛ زیرا سازمان حفاطت از محیط زیست تنها یک دستگاه نظارتی و حاکمیتی است حال آنکه در این بین سازمان جهاد کشاورزی در رابطه با ارائه الگوی کشت و نظارت بر آن و جلوگیری از کشت دوم مسئولیت داشته و وزارت نیرو نیز می‌بایست در حوزه چاه‌های غیر مجاز ورود کند.

  کشت منطبق با الگوی کشت و جلوگیری از کشت دوم راهکار پیش رو

وی چاه‌های غیرمجاز را یکی از دلایل اصلی خشک شدن تالاب هشیلان دانست و تصریح کرد: این امر علیرغم تأمین آب تالاب از طریق بارش و تخصیص حقابه همچون آبکش عمل می‌کند زیرا این چاه‌ها آب تالاب را مکیده و منجر به پایین رفتن سطح آب خواهند شد، از طرفی کشت چغندر و ذرت به‌عنوان محصولات آب‌بر در جوار این تالاب به هیچ وجه با دستورالعمل الگوی کشت همخوانی دارد و مقابله با این چاه‌ها می‌تواند به جلوگیری از وخامت اوضاع تالاب کمک کند.

وی با بیان اینکه وجود چاه‌های غیرمجاز متعدد در اطراف تالاب هشیلان حیات آن را با تهدید جدی مواجه کرده اظهار کرد: 23 چاه غیرمجاز در اطراف این تالاب شناسایی شده که با همکاری شرکت آب منطقه‌ای، 19 فقره از آن‌ها مسدود شده است.

  به‌دنبال ارتقای اکوسیستم هستیم

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان کرمانشاه با تأکید بر اینکه تالاب 450 هکتاری هشیلان این استان که یکی از منحصر به‌فردترین تالاب‌های غرب ایران به‌شمار می‌رود، ابراز کرد: متأسفانه هنوز این تالاب جزو مناطق چهارگانه تحت مدیریت محیط زیست یعنی پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات‌وحش و منطقه حفاظت‌شده نیست و تنها در قامت منطقه شکارممنوع قرار دارد؛ بنابراین با تدابیر و تمهیدات اندیشیده‌شده از طریق تخصیص حقابه پیگیر آن خواهیم بود تا بتوانیم جایگاه این اکوسیستم را ارتقا دهیم.