روستاهای کردستان در اسفندماه همیشه میزبان برگزاری جشن‌های چند هزار نفری نوروز و تولد دوباره زمین هستند و جشن پیروزی زمین بر زمستان و قلب یخی قندیل‌های آویزان بر ناودان و بام خانه‌های روستایی، بنا به عادتی دیرینه و موقعیت جغرافیایی زودتر شروع می‌شود.

کردستان، پایتخت نوروز ایران است. رسم نوروز کُردها از دست نخورده‌ترین و اصیل‌ترین رسوم باستانی است و اکنون این رسوم که ریشه در قدمت تاریخ دارد، با نو شدن زمین جشن گرفته می‌شود.

جشن باستانی نوروز در کردستان به دو قسمت تقسیم می‌شود؛ یکی جشن طبیعت، در پنجم اسفند که در روستاها و در بین کشاورزان مرسوم است و دیگری جشن رسمی و ملی است که در تقویم و از روی طی کردن ماه‌ها و پایان سال برگزار می‌شود.

در کردستان، به‌دلیل دوری از دریا و نبود معادن و کارخانه‌های تولیدی و بافت جغرافیایی، کار کشاورزی که از اصلی‌ترین و پر رونق ترین کارهای این ناحیه است از دهه اول اسفند شروع می‌شود.

با نخستین اشعه‌های روح بخش خورشید نوروز، کشاورزان و باغداران، راهی مزارع خود می‌شوند و با نوای «یا مدبر اللیل و النهار» نبض ریشه را به رگ خاک و جمع شدن آب را در لایه‌های زیرین زمین، به رویش دانه‌های پناهنده در دل نمور خاک را نوید روز نو می‌دانند.

در کردستان، به‌ویژه در بین روستانشینان، باغداران و کشاورزان با برپا کردن آتش نوروز که نماد زندگی، انرژی و از بین بردن غم و روی تلخ زندگی است آغاز می‌شود و با رقص دسته جمعی گرداگرد آتش که نماد شور، ابراز شادی و احساس رهایی از بند بیکاری، سرما و تاریکی شب‌های زمستان و پاییز و فائق آمدن بر دیو پلشتی‌ها است، پایان می‌یابد.

دامداری، باغداری و کشاورزی، سه کار اصلی و پایه ای بوده که نیاز به هوشیاری و مراقبت خاص خود دارد و مردمان این ناحیه را بر آن می‌دارد تا توازن طبیعت را بر هر چیز دیگر گرامی بدارند.

*تاریخچه برگزاری جشن نوروز در بین کردها

تاریخ‌شناس دانشگاه کردستان اظها کرد: در بررسی تاریخچه برگزاری جشن‌های باستانی توجه به دو عامل اهمیت دارد؛ یک عامل روایات اسطوره ای در خصوص شکل‌گیری پدیده‌هاست و عامل مهم‌تر نقش عوامل طبیعی زندگی جوامع انسانی است.

دکتر اسعدی، افزود: بر اساس این روایات اساطیری کیومرث در زمان غلبه بر اهریمن به پاس این پیروزی دستور داد بر فراز کوه‌ها به مدت 9 روز آتش افروخته شود و از این زمان جشن «نه روز» پدید آمد و چون جمشید شاه نیز بعدها در این ایام برتخت نشست و جشن «نه روز» را گرامی داشت، نام وی نیز درکنار این جشن آمده است. همچنین کاوه آهنگر نیز به علت جایگاه و اهمیت ملی این جشن زمان «نه روز» را برای قیام علیه ضحاک برگزید.

وی عنوان کرد: به لحاظ ریشه طبیعی نوروز در تقویم ایرانیان باستان که بعد از اسلام تبدیل به هجری شمسی شد، نوروز به زمانی اطلاق می‌شود که خورشید از استوا عبور کرده و به سمت شمال می‌رود و در این زمان وارد برج حمل می‌شود.

وی افزود: این واقعه در روز اول فروردین که به آن هرمز روز می‌گفتند روی می‌دهد، انگیزه اصلی جشن گرفتن آن آغاز دوباره رشد گیاهان و جانوران و زنده شدن طبیعت است.

این تاریخ‌شناس، با اشاره به سنت‌های ویژه نوروز در میان کردها، گفت: چهارشنبه‌سوری، افروختن آتش که نشانه پاکی و غلبه بر اهریمن است، خانه‌تکانی چون معتقد بودند در نوروز فروهرها(ارواح نیاکان آنان) به بازماندگان خود سرکشی می‌کنند، کاشت دانه گندم، نخود، عدس و کنجد بخاطر استقبال از بهار و طبیعت نو، جشنانه و دادن عیدی توسط بزرگان فامیل به افراد کوچکتر، کوسه گردی، خوانچه عروس، میرنوروزی، هه لاوه ملاوه، هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری، هلپرکی و نوروز خوانی را از آیین‌های باستانی نوروز در میان مردم کردستان عنوان کرد.

اسعدی بیان کرد: مراسم‌هایی همچون چهارشنبه‌سوری، افروختن آتش، خانه‌تکانی، هلپرکه و خوانچه تازه عروس (عیدی دادن به تازه‌عروسان) در سالیان گذشته تا به امروز همیشه اجرا شده اند.

وی با بیان اینکه مراسم میرنوروزی فقط در برخی روستاها اجرا می‌شود، افزود: رسم «هه لاوه ملاوه» نیز از آیین‌هایی بود که در روزهای پایانی توسط کودکان و نوجوانان اجرا می‌شد و آنان با مراجعه به درب منازل هدیه‌هایی از صاحب خانه دریافت می‌کردند. این رسم در سال‌های گذشته کم رنگ شده بود که در یکی دو سال اخیر دوباره درحال احیاشدن است.

وی خاطرنشان کرد: مراسم «هه تری مه تری» نیز امروزه اجرا نمی‌گردد که در آن افراد بزرگتر شال خود را از روزنه پشت بام‌های قدیمی (روچن) دراز کرده و صاحبخانه هدیه‌ای را در آن قرار می‌داد.

این استاد دانشگاه یادآور شد: نوروزخوانی نیز امروزه به فراموشی سپرده شده است. بر اساس آن افراد فامیل و همسایه‌ها در ایام عید، هر شب در خانه یکی از اهالی جمع شده و به نقالی می‌پرداختند.