سپهرغرب، گروه - شهره کرمی :

سفال لالجین جزو آن دسته هنرهایی است که از دیرباز در خانه بسیاری از ایرانی‌ها وجود داشته و هم‌اکنون نیز در خانه بسیاری از مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ظروف در گذشته‌های دورتر برای نگهداری آب و مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گرفته و ما شاهد انواع و اقسام ظروف از نوع سفال هستیم.

سفال لالجین به تاریخ دوری بازمی‌گردد و باعث شده به یکی از شهرهای گردشگری استان تبدیل شود و هر مسافری که به همدان می‌آید سری به این شهر زیبا زده و یادگاری از این دیار را با خود ببرد.

یکی از مرغوب‌ترین سفال‌های ایران به این شهر اختصاص دارد و همگان لالجین را مرکز عمده سفال و سرامیک ایران می‌دانند، البته این شهرت تنها در ایران نیست و این شهر در کارنامه خود شهر جهانی سفال را نیز دارد و همواره محصولات مختلف آن اعم از ظروف کاربردی و تزئینی، سرامیک‌های متنوع و هزاران محصول دیگر که هر یک در نوع خود یک اثر فاخر هنری‌اند به دیگر کشورها صادر می‌شوند.

با توجه به اهمیت موضوع با دانش‌آموخته مهندسی مواد با گرایش سرامیک و رئیس هیئت‌مدیره انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین، گفت‌وگو کردیم تا علاوه بر اطلاع از گذشته این هنر، از وضعیت امروز آن نیز مطلع شویم که در ادامه می‌خوانید:

محمد سلیمی عنوان کرد: در حال حاضر بیش از هزار و 400 کارگاه در لالجین فعال هستند و موجب اشتغال حدود 15 هزار نفر در این صنعت شده‌اند.

وی با بیان اینکه لالجین در سال 1395 با توجه به ظرفیت‌هایی که در تولید و صادرات به خود اختصاص داده بود از سوی یونسکر به‌عنوان شهر جهانی سفال شناخته شد، افزود: بر اساس محاوره‌های عموم مردم قدمت لالجین 700 تا 800 سال پیش بیان می‌شود اما طبق نظر باستان‌شناسان سفالینه‌هایی در دهه گذشته کشف شده که قدمت آن را تا سه هزار سال نیز تخمین زده‌اند.

رئیس هیئت‌مدیره انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین در ادامه با عنوان اینکه در خصوص نام شهر نقل‌قول‌های زیادی وجود دارد، تصریح کرد: به اعتقاد برخی از اهالی گروهی از اهالی این شهر به چین رفتند تا از هنرمندان آن سرزمین سفالگری را بیاموزند. این افراد پس از آموختن سفالگری به لالجین برگشته‌اند. ازطرفی چون برخی نیز بر این عقیده‌اند که در این شهر لاله‌های زیادی وجود داشته از همین روی این روستا «لاله‌چین» نام گرفته‌است.

سلیمی با بیان اینکه قدمت سفال لالجین در کتاب نزهت‌القلوب، 700 سال بیان شده، گفت: در حال حاضر شواهد نشان می‌دهد که این زنجیره تولید که در این منطقه نهادینه شده نمی‌تواند قدمت کمی داشته باشد چراکه تکنیک‌ها و وجود حدود پنج هزار نوع محصول لالجین نشان از سابقه طولانی دارد و نشان‌دهنده آزمون و خطاهایی است که موجب وجود محصولات مرغوب امروز است.

وی افزود: روزانه بیش از 100 هزار قطعه انواع محصولات سفالی در لالجین تولید می‌شود و سالانه به طور میانگین حدود 50 هزار دلار صادرات را برای زمانی که در وضعیت خوب صادرات بودیم می‎توان تخمین زد.

رئیس انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین با بیان اینکه البته برخی نیز برای اینکه مالیات کمتری پرداخت کنند از گمرکات جنوب یا کرمانشاه محصول خود را صادر  می‌کنند تا بتوانند صادرات با تعرفه کمتر را داشته باشند گفت: چراکه آن استان‌ها شناخت کافی از این محصول ندارند و برایشان افزایش عملکرد نیز حائز اهمیت است.

سلیمی در ادامه تصریح کرد: هنر سفال یک فرصت بسیار عظیمی برای کشور و دولت است اما متأسفانه آنطور که باید از آن استفاده نمی‌شود و چرایی آن مشخص نیست.

وی ابراز کرد: ما مواد اولیه و کارگر ارزان‌قیمت داریم و کارگاه‌ها و همه زمینه‌ها برای گسترش کار سفال وجود دارد اما چون هنوز به‌صورت سنتی دنبال می‌شود و به‌روزرسانی و دانش‌بنیان نشده بهره‌وری پایینی دارد.

رئیس انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین با اشاره به اینکه در خصوص این ظرفیت اشتغال‌زا، برنامه‌‎ریزی نمی‌شود و اطلاعات آماری صحیحی نداریم، یادآور شد: حدود 30 سال است در این حوزه فعالیت دارم و تدریس نیز داشته‌ام. در این حوزه چهار استاندارد وجود دارد و در حال حاضر نیز در حال ترجمه کتابی در این خصوص هستیم، اما متأسفانه این ظرفیت رها شده در حالی که می‌توان از آن با سرمایه خیلی کم، ارزآوری کرد.

* لزوم مدیریت و شناسنامه‌دار کردن سفال لالجین

سلیمی با بیان اینکه حوزه سفال فقط مدیریت می‌خواهد گفت: مثلاً یکی از کارهای مورد نیاز این حرفه شناسنامه‌دار کردن است چراکه هم‌اکنون ساده‌ترین محصولات نیز دارای برچسب و توضیحات هستند اما اجناس تولیدی در لالجین بی‌هویت در ویترین مغازه‌ها عرضه می‌شود و توضیحاتی در خصوص آن وجود ندارد و حتی متأسفانه برخی از محصولات ساخته شده در لالجین برچسب ترکیه‌ای می‌خورند.

وی افزود: متأسفانه نامی از تولیدکنندگان و هنرمندان حوزه سفال وجود ندارد. از طرفی با توجه به اینکه بدون شناسنامه عرضه می‌شوند حقوق خریدار نیز تضییع شده و هر جنس با هر کیفیت و قیمتی به فروش می‌رسد.

رئیس انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین خاطرنشان کرد: همه این موضوعات موجب آسیب به تولیدکننده و فروشنده می‌شود، این نابسامانی ضربه مهلکی به صنعت سفال لالجین زده است.

سلیمی با بیان اینکه این امر باعث شده تا ما شاهد تغییر کارگاه‌ها نیز باشیم، افزود: حیف است این صنعت که ظرفیت مطلوبی است و مورد توجه جهان قرار گرفته، مورد بی‌توجهی و بی‌مهری در شهر و کشور ما قرار بگیرد.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به محصولاتی که در گذشته در لالجین ساخته می‌شده پرداخت و گفت: در گذشته لوله‌کشی سطح شهر و حمام‎های قدیمی از جنس سفال بوده است.

وی افزود: در گذشته راحت‌ترین جنس برای ساخت اشکال مختلف خمیرگل و سفال بوده که برای دودکش، ناودان، پی‌سوزها، ادوات نانوایی، ظروف و بسیاری از موارد از این جنس بوده‌اند همچنین در لالجین 10 نوع سوت سفالی داریم که برخی فقط مختص همین شهر هستند.

رئیس انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین در ادامه به اساتید حوزه سفال پرداخت و گفت: متأسفانه از گذشته کتابی برای این حوزه وجود ندارد و ما هم‌اکنون درحال تألیف کتابی در این حوزه هستیم تا به‌صورت مستند تجربیات گذشتگان را در آن گردآوری کنیم.

سلیمی عنوان کرد: محمدجواد زیرک ازجمله افرادی است که به پیشرفت این صنعت در لالجین کمک کرده، او محلی به نام شعبه (شرکت سهامی ظروف) را بنیان‌گذاری کرده و خدمات بسیاری برای صنعت سفال در شهر لالجین ارائه داده است.

وی افزود: این شخص این صنعت را آن زمان با دو الی سه نفر مدیریت می‌کرده، همه موظف بودند تا تنها آن جنسی را که اعلام عمومی می‌شود و با تعداد معین، تولید کنند و در صورت اضافه تولید، جنس جلوی چشم تولیدکننده شکسته می‌شد، همچنین تعداد کوره‌ای که افراد اجازه داشتند روشن کنند محدود بود تا قیمت کاهش نیابد و تولیدکنندگان این عرصه متضرر نشوند.

وی با تأکید بر اینکه در آن دوران مدیریت عجیبی وجود داشته، اظهار کرد: مثلاً شخصی به نام چاناخچی، تنها کاسه تولید می‎کرده و چند نسل تنها کارشان تولید کاسه آبگوشت‌خوری بوده و افراد دیگر تنها کارشان تولید لانجین (ظرفی برای تهیه خمیر) بوده است، این نظارت موجب شده تا کار تخصصی باشد.

رئیس انجمن هنری سفال و سرامیک لالجین با بیان اینکه در حال حاضر متأسفانه با ورود یک مشتری خارجی همه شروع به تولید محصول درخواستی آن خواهند کرد، گفت: البته تولیدکنندگان مقصر نیستند چراکه همه به‌دنبال درآمدزایی هستند و این امر نیازمند برنامه‌ریزی کلان است.

سلیمی در بخش پایانی سخنان خود به یکی از هنرمندان معاصر این حوزه پرداخت و گفت: در حال حاضر حاج عسگر عسگری؛ مسن‌ترین هنرمند معاصر این حوزه است و شخصی به نام فتح‌الله در گذشته جزو نخستین هنرمندان نقاشی با لعاب روی سفال بوده است.

با توجه به آنچه بیان شد؛ هنر سفالگری قدمتی چندین هزارساله دارد و استادکاران مختلفی با آزمون و خطاهای بسیار در این خصوص آثار بسیار خوبی را ثبت و به نمایش گذاشته‌اند. در گذشته با در نظر گرفتن شرایط خاص این حوزه از مدیریت و بازار خوبی بهره‌مند بوده. در صورتی که بتوان بازارهای داخلی و خارجی را شناسایی کرده و سپس محصولات مرغوب با در نظر گرفتن دانش روز تولید کرد، بی‌شک می‎‌توان بازار خوبی را برای این محصولات ایجاد کرد چراکه امروزه ظروف سفالی می‌توانند به لحاظ کیفیت با ظروف چینی از نظر استحکام رقابت کنند.