سیل شایع‌ترین خطر طبیعی است که از سال ۱۹۸۰ بیش از یک تریلیون دلار خسارت اقتصادی به بار آورده و بیشتر شهرهای جهان را تحت تأثیر قرار داده است. تغییرات اقلیمی با افزایش طغیان رودخانه‌ها و بارندگی‌های شدید بحران وقوع سیل را تشدید می‌کند. پیش‌بینی می‌شود تعداد افراد تحت تأثیر آسیب‌های سیل در سال ۲۰۳۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۰ دو برابر شود. برای مقابله با آسیب‌های ناشی از سیل به راهکارهای بهینه در مدیریت و برنامه‌ریزی شهری نیاز است که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها عنوان می‌شود.

ارزیابی ریسک وقوع سیل در شهر

شهرها باید نقشه سیل تهیه کنند و ارزیابی کامل خطر وقوع سیل را برای شناسایی اثرات جاری و آینده سیل و برنامه‌ریزی برای انطباق با سناریوهای تغییرات آب‌وهوایی آینده انجام دهند. برای توسعه نقشه سیل می‌توانند از متخصصان این حوزه مانند ادارات هواشناسی ملی یا منطقه‌ای، دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی، همچنین سازمان‌های غیردولتی کمک بگیرند و رویکردهای مختلفی را اتخاذ کنند که به ترتیب پیچیدگی به آن‌ها اشاره می‌شود.

نقشه‌برداری از محل وقوع سیل‌های گذشته در شهر از لحاظ فنی یک گزینه ساده و کم‌هزینه است که می‌تواند بر اساس سوابق خسارت سیل و تماس‌های اضطراری سیل انجام شود. برای مثال، سانفرانسیسکو با تعیین موقعیت مکانی تماس‌های اضطراری هنگام وقوع سیل، نقشه سیلی تهیه کرده است که یکی از مؤلفه‌های ارزیابی آسیب‌پذیری شهر در برابر سیل و طوفان‌های شدید، شامل داده‌های اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و سایر آسیب‌پذیری‌ها است.

نقشه‌برداری از مناطق مستعد سیل بر اساس وضعیت جغرافیایی یک شیوه نقشه‌برداری با استفاده از ارتفاع زمین است و از داده‌های جغرافیایی برای تخمین مناطق مستعد سیل و میزان رواناب استفاده می‌شود. برای مثال، ریودوژانیرو از شاخص حساسیت به سیل‌های منطقه‌ای بر اساس موقعیت و وضعیت جغرافیایی استفاده کرد و با تجزیه‌وتحلیل میزان نزدیکی به آب‌ها و نفوذپذیری، نقشه سیل شهر را ارائه داد.

ارزیابی جامع ریسک وقوع سیل که اطلاعات مربوط به مناطق مستعد سیل را با اطلاعات مربوط به کاربری زمین، محل جوامع کم‌درآمد، دارایی‌های حیاتی و زیرساخت‌ها برای شناسایی مناطق در معرض خطر و اقدامات اولویت‌دار ترکیب می‌کند. برای مثال، ارزیابی ریسک آب‌وهوایی کوریتیبا در برزیل و ارزیابی آنلاین و تعاملی دوربان در آفریقای جنوبی شامل نقشه‌های ریسک سیل است که با داده‌های آسیب‌پذیری، همچون جاده‌های بحرانی و سکونتگاه‌های غیررسمی به‌شدت آسیب‌پذیر ترکیب شده است.

مدل‌سازی پیچیده سیل از تجزیه‌وتحلیل هیدرودینامیک استفاده می‌کند و داده‌های مربوط به بارندگی، آبراه‌ها، سیستم‌های زهکشی، کاربری زمین و داده‌های ژئوهیدرولوژیکی را با هم ترکیب می‌کند. شهر نیویورک مدل‌سازی جامع سیل را برای ایجاد نقشه‌هایی همچون نقشه زیر انجام داده است که مناطق آسیب‌پذیر را در قسمت‌های آبی‌رنگ با عنوان سیل شدید ناشی از طوفان نشان می‌دهد.

ارائه راهکار برای رسیدگی به نابرابری‌های محلی

نقشه‌برداری ریسک وقوع سیل، نابرابری‌ها و نیاز به برقراری عدالت اجتماعی در واکنش‌های سازگاری را برجسته می‌کند. به‌عنوان مثال، در بسیاری از شهرهای ایالات متحده آمریکا، خطر سیل در مناطقی که توسط یک سیاست مسکن نژادپرستانه در دهه ۱۹۳۰ با عنوان خط قرمز شناخته می‌شد و شامل محله‌های غیرسفیدپوست بود، بیشتر است. به‌علاوه، سرمایه‌گذاری حفاظت از سیل بر اساس تحلیل‌های هزینه/ ‏ فایده نیز به نفع مناطقی با ارزش ملک بالاتر است که باعث ضرر بیشتر به محله‌های کم‌درآمد می‌شود. به همین دلیل بسیار مهم است که تلاش‌های کاهش آسیب سیل در راستای رسیدگی به مسائل عدالت اجتماعی مطرح شود. شهر هیوستون در تگزاس یکی از نخستین شهرهای ایالات متحده است که این کار را انجام داده است و به عنوان نمونه آزمایشی در طراحی سیاست خطر سیل «عادلانه و منصفانه» دیده می‌شود.

توسعه پروتکل‌های اضطراری سیل و سیستم‌های هشدار اولیه

شهرها می‌توانند با استفاده از نقشه‌های ارزیابی خطر سیل و با کمک دولت‌های ملی یا محلی، ادارات هواشناسی و حوادث غیرمترقبه برنامه‌ای را برای حفاظت از جان و دارایی‌ها در صورت وقوع سیل تهیه و اجرا کنند. سیستم هشدار اولیه باید از برترین داده‌های پیش‌بینی آب‌وهوا و پایش جریان رودخانه استفاده کند، با تعیین رویه همکاری بین دولت، سازمان هواشناسی، اورژانس و رسانه‌ها، یک ساختار مدیریت اضطراری سیل ایجاد کنند و اقدامات لازم برای واکنش به وقوع سیل شامل پاک‌سازی زباله‌ها از سیستم‌های زهکشی شهری، راه‌اندازی پناهگاه و اطلاع‌رسانی در مورد آن، توزیع کیسه‌های شن، استقرار خدمات اضطراری و استفاده از کامیون‌های دارای پمپ برای پشتیبانی از سیستم‌های زهکشی را بر اساس اولویت ارائه دهد.

سیستم هشدار سیل ریودوژانیرو

ریودوژانیرو یک پروتکل اضطراری برای به حداقل رساندن تأثیر حوادث سیل در جوامع کم‌درآمد دارد که با پیش‌بینی یک رویداد بحرانی، یک پیامک هشدار سیل به تلفن‌های شهروندان ارسال می‌کند، آژیرها به صدا در می‌آیند و شهروندان را به پناه گرفتن در پناهگاه‌های پیش‌ساخته تشویق می‌کنند.

برنامه نقش‌ها و مسئولیت‌ها در دوربان

طرح مدیریت بلایای شهری دوربان شرایط مرجعی را برای انجمن مشاوره مدیریت بلایای شهر تعیین می‌کند که شامل یک تیم فنی ارزیابی خطر در سطح شهر، یک تیم فنی برنامه‌ریزی سازگاری وابسته به شهرداری و تیم فنی برنامه‌ریزی خارج از محل است. همچنین رویه‌هایی را برای فعال کردن مرکز عملیات و گروه هماهنگی استراتژیک، نقش‌ها و مسئولیت‌های آژانس‌های مختلف در برنامه‌ریزی قبل از وقوع و حین بلایای طبیعی تهیه کرده است.

وبگاه مدیریت اضطراری اوکلند

از آنجا که سیل شایع‌ترین خطر طبیعی در اوکلند است، وبگاه مدیریت اضطراری شهر شامل راهنمایی برای خانواده‌ها، جوامع و مشاغل محلی طراحی شده است و اطلاعات لازم را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد تا بدانند در صورت وقوع سیل و سایر خطرات طبیعی همچون زلزله، سونامی و بادهای شدید چه باید کرد و اخبار و به‌روزرسانی‌های مربوط به خطرات را در دسترس همگان قرار می‌دهد و شهروندان می‌توانند نقشه سیل را مشاهده کنند تا در صورت قرار گرفتن خانه یا محل کار آنها در منطقه خطر سیل، برای هشدارها و موارد دیگر ثبت‌نام کنند.

اقدامات اصلی شهرها برای کاهش خطر سیل

شهرها باید برای کاهش آسیب‌های ناشی از سیل اقدامات اساسی انجام دهند که مهم‌ترین آن‌ها پیشگیری از توسعه جدید در تالاب‌ها و دشت‌های سیلابی است و هرگونه توسعه جدید در این مناطق باید ملزم به رعایت استانداردهای مقاوم در برابر سیل باشد. افزایش فضای طبیعی در امتداد سواحل رودخانه‌ها و دشت‌های سیلابی و بازگشت پوشش گیاهی به این مناطق موجب افزایش نفوذ آب، کاهش احتمال وقوع سیل و کاهش خسارت موقع طغیان رودخانه‌ها می‌شود. جایگزینی سطوح غیرقابل نفوذ در سطح شهر با مصالح و سنگ‌فرش‌های قابل نفوذ و سبز با افزایش نفوذ آب و حفظ منابع در سراسر حوضه رواناب سیل را کاهش می‌دهد و کند می‌کند.

منبع: ایمنا