انجدان از جاهای دیدنی اراک و از روستاهای دهستان مشک‌آباد بخش مرکزی شهرستان اراک در استان مرکزی ایران است؛ این روستا در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد که کوه چشمه و کوه برف‌شاه در اطراف آن است و غارهای کوچک و بزرگ فراوانی در نزدیکی آن وجود دارد. ارتفاع انجدان از سطح دریا دو هزار متر است و این روستا در 64 کیلومتری شمال خمین، 37 کیلومتری شرق اراک بوده و با همین فاصله از غرب محلات، قرار گرفته‌ است.

انجدان، از روستاهای قدیم اراک و مرکز تجدید حیات فرهنگی و تبلیغی و جایگاه امامان اسماعیلی نزاری پس از سقوط الموت بوده‌ است و امروزه از مقاصد و جاذبه‌های گردشگری استان مرکزی به‌شمار می‌آید.

* نام‌گذاری

واژه «انجدان» معرب واژه «انگدان» است. در متون تاریخی از «انکوره» و «انغوزه» نیز نام برده شده؛ نام این ده برگرفته از گیاه انگدان است که صمغ آن در این روستا تولید و برای صادرات به کشورهای دیگر نیز استفاده می‌شود.

نام انجدان در منابع قدیمی به‌صورت‌های انکوان و انکدان نیز آمده‌ است. چنان که از منابع برمی‌آید، استفاده از واژه انجدان پس از اقامت امامان اسماعیلی در این محل رواج یافت.

* تاریخ

از پیشینه کهن انجدان تا سده 8ق/14م آگاهی دقیقی به‌جز سنگ قبرهای یافت‌شده و اطلاعات محلی در دست نیست. ناحیه‌ای که امروزه انجدان در آن قرار دارد، در سده‌های نخستین اسلامی (احتمالاً) جزء کوره دوراخور قم بوده‌ است، اما در هیچ‌‌یک از منابعی که از دوراخور نام برده‌اند، به انجدان یا نامی مشابه آن اشاره نشده‌ است.

از سده 9ق/15م پس از استقرار پایگاه امامان اسماعیلی در انجدان بر اهمیت این محل افزوده شد و پیروان این مذهب از نقاط دور و نزدیک برای دیدار امامان و اعطای نذوراتشان به انجدان می‌آمدند؛ پس از سقوط قلعه الموت توسط هلاکوخان (654ق/1256م) گروهی از اسماعیلیان در آذربایجان ساکن شدند و پایگاه امام نزاری به آذربایجان منتقل شد. پس از تقسیم نزاریان به دو شعبه محمدشاهی و قاسم‌شاهی، قاسم‌شاهیان تصمیم به تغییر محل سکنای امامشان از آذربایجان گرفتند، زیرا پایگاه آنان در آذربایجان که تحت فرمان حاکمان سنی مذهب قرار داشت، ایمن نبود.

در هنگام امامت مستنصربالله دوم (868 – 885ق/1464-1480م)، مشهور به شاه قلندر، سی‌ودومین رهبر نزاری، پایگاه امامان به انجدان انتقال یافت. انجدان بعد از جستجو و بررسی برای اقامت امامان نزاری انتخاب شد، زیرا دارای شرایط ویژه‌ای بود و به دو شهر کاشان و قم که دارالمؤمنین خوانده می‌شد و به‌طور سنتی از مراکز قدرت شیعیان به‌شمار می‌رفت، نزدیک بود. اسماعیلیان در انجدان دوباره نیرو گرفتند و سازمان جدیدی ایجاد کردند، فرستادن داعیان نیز برای تبلیغ به نقاط مختلف آغاز شد. در این دوره امامان نزاری انجدان دیدگاه‌های خود را تحت پوشش فرقه‌های صوفیه بیان می‌کردند. احیای انجدان، نوزایی دوباره اندیشه و فعالیت‌های تبلیغی اسماعیلیان بود.

در دوره حکومت صفویه در ایران سیاست مذهبی بر پایه مرشد و مرید قرار داشت و رهبری مذهبی غیر از پادشاه صفوی مورد پذیرش نبود؛ بنابراین نزاریان به سبب شناخته شدن شخصیت حقیقی امامان نزاری و فعالیت‌ آشکارشان تحت فشار و آزار قرار گرفتند. در 981ق/ 1573م امیرخان موسی‌لو حاکم همدان به دستور شاه‌طهماسب به کاشان و انجدان هجوم برد و اسماعیلیان را قتل‌عام و مرادمیرزا رهبر آنان را دستگیر کرد (قاضی احمد، 1/582 -584).

صادق کیا به نقل از تاریخ الفی به اقامت گروهی از نقطویان در نواحی کاشان و انجدان اشاره می‌کند که هم‌زمان با سرکوب اسماعیلیان در دوره شاه‌طهماسب بود. نقطویان انجدان نیز سرکوب شدند؛ احتمالاً بین این دو فرقه همکاری وجود داشت و گروهی از نقطویان در انجدان یا نواحی اطراف آن زندگی می‌کردند. در دوره شاه‌عباس (998- 1038ق/1590- 1629م)، اسماعیلیان نزاری بار دیگر طریق تقیه پیش گرفتند و روابط حسنه‌ای بین امامان نزاری انجدان و شاه‌عباس برقرار شد و خلیل‌الله سی‌ونهمین امام نزاری با یکی از خواهران شاه‌عباس ازدواج کرد و در فرمانی امامان انجدان از پرداخت مالیات معاف شدند. در زمان امامت شاه‌نزار، چهلمین امام نزاری پایگاه امامان به روستای کهک محلات در 35 کیلومتری انجدان انتقال یافت.

در دوره اشرف افغان انجدان محل برخورد سپاهیان اشرف و عثمانی‌ها بود و بعد از شکست سپاهیان عثمانی، به دستور اشرف انجدان ویران شد و قلعه نورآباد که در هنگام اقامت امامان نزاری در انجدان ارگ آنان بود، با خاک یکسان شد و گروه کثیری از ساکنانش کشته یا اسیر شدند؛ در دوره‌های بعد انجدان اعتبار گذشته را نداشت، چنان که به قولی در دوره قاجار تنها به‌عنوان شکارگاهی مناسب مورد توجه بود.

انجدان و نواحی اطراف آن در مدت اقامت امامان نزاری در سده‌های 9-11ق/15-17م از مراکز اندیشه غیر وابسته به حکومت مرکزی بود و نخستین رساله‌های اسماعیلیان نزاری پس از سقوط الموت در انجدان نگاشته شد. ملاصدرا حکیم برجسته دوره صفوی مدتی از زندگیش را در انزوا در کهک قم که در نزدیکی انجدان قرار داشت، گذراند و به نوشته ابراهیم دهگان با امام نزاری در ارتباط بود. انجدان خاستگاه نویسندگان و ادیبان برجسته پس از سده 9قمری/15 میلادی در ایران‌ بود که از آن‌ جمله‌اند: ملا داعی انجدانی‌ و برادرش ملک طیفور، شاه طاهر دکنی و میرزا ابوتراب بیک فرقتی.

امامان اسماعیلیه در دوره اقامتشان در انجدان آثار و بناهایی ایجاد کردند که امروزه اکثر آن‌ها ویران شده‌ است؛ ازجمله قلعه نورآباد، قلعه امیرخان، قلعه وزیر و کاروان‌سرای شاه‌عباسی. در انجدان سه مقبره (بقعه‌های شاه‌قلندر، شاه‌قریب و چهل‌دختران) وجود دارد که مزار شماری از امامان نزاری و خانواده‌هایشان بوده است.

انجدان نسبت به جمعیت اندکش دارای مساجد و حسینیه‌های بسیاری است که طبق نوشته دهگان به 17 یا 18 باب می‌رسد و این نشان از اهمیت مذهبی و فرهنگی انجدان در گذشته دارد؛ ازجمله مسجد سرچشمه که مشهور به مسجد شاه‌خلیل‌الله بود و مسجد جامع که توسط شاه‌خلیل‌الله تعمیر شد و تاریخ بنای آن را به سده‌های نخستین اسلام نسبت می‌دهند.

بنا به اقوال گوناگون این روستا در حمله مغول‌ها به ایران به‌شدت آسیب دید و مردم برای فرار از گزند مغول‌ها در زیر روستا نقب حفر کرده و در زیر زمین مشغول به زندگی شدند. لازم به ذکر است که قدمت این روستا بیش از یک‌هزار سال تخمین زده می‌شود. سنگ قبری نیز در یکی از قبرستان‌های این روستا به‌دست آمده که متعلق به نوه سلمان فارسی بوده؛ در این سنگ اشاره به انجدان اصفهان شده است.

با توجه به اینکه شهر اراک قدمتی 200 ساله دارد و در گذشته این منطقه زیر نظر اصفهان اداره می‌شده و در منطقه روستای دیگری به این نام وجود ندارد، این احتمال وجود دارد که سلمان فارسی زاده این روستا بوده و از اهالی این روستا به‌شمار آید. این سنگ قبر هم‌اکنون در موزه حمام چهار فصل اراک نگهداری می‌شود؛ با درنظر گرفتن این واقعیت، احتمالاً قدمت این روستا به قبل از اسلام نیز می‌رسد.