در کتاب‌ها و در نظرات کارشناسی بسیار خوانده و شنیده‌اید که هر شهر معماری خاص خود را دارد که متأثر از هویت و فرهنگ آن جامعه شکل گرفته و درواقع سبک معماری هر شهر بیانگر هویت آن جامعه در هر مقطع زمان و مکانی به‌شمار می‌رود.
به دیگر سخن معماری از هویت تأثیر می‌پذیرد و ساختمان‌ها بر اساس هویت اجتماعی و فرهنگی و شخصیتی آن جامعه شکل می‌گیرند و این معماری‌ها در کنار هم به یک شهر بدل شده و هویت شهری را می‌سازند. اینجاست که معماری بیانگر هویت آن شهر است که بر اساس معماری آن منطقه شکل می‌گیرد.
امروز اگر در شهری همچون همدان بین سازه‌های نوساز ازجمله ساختمان‌های مسکونی شخصی‌ساز، ادارات و یا مراکز عمومی دیگر از خبری از سبک خاص معماری متعلق به دوره ما نیست یعنی تا چند 10 سال بعد آیندگان از معماری فعلی چیزی به‌عنوان یادگار در شهر نخواهند دید.
تأسف‌بارتر اینکه حتی در ساختمان‌های جدیدالاحداث عمومی همچون ایستگاه قطار همدان که به نوعی یکی از اصلی‌ترین نمادهای ورودی در هر شهر است و به‌تازگی بعد از فراز و فرودهای بسیار بالأخره به اتمام رسید نیز خبری از معماری بومی و حتی ایرانی و اسلامی نیست؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با طراح شهری گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
استاد حسن سجادزاده با اشاره به جمله معروف برون‌زوی معمار ایتالیایی که «معماران خیاطان جامعه‌اند» گفت: این بدان معنا است که معماری، لباس و فرهنگ یک جامعه است؛ بنابراین اگر این لباس را بر قامت ساختمان‌های شهر خوب دوخت و دوز نکرده و یا بر اساس سنت و فرهنگ موجود در شهر انجام نشود، شرایط کنونی را در شهری همچون همدان شاهد خواهیم بود.
وی افزود: امروز ساختمان‌های جدید در همدان هیچ ارتباط بصری، فرهنگی و اجتماعی با مخاطبان خود برقرار نمی‌کنند.
وی با بیان اینکه به‌عنوان راه حل دو سال پیش بود که شهرداری از دانشگاه خواست تا سند تنظیم ضوابط ساختمان‌های شهری را تدوین کند و بنده به‌عنوان مشاوره این طرح انتخاب شدم ابراز کرد: بدین منظور مطالعاتی را در سطح شهر آغاز کرده تا بتوانیم ضوابط و الگوهایی را تدوین و تنظیم کنیم که بر اساس آن نماهای شهری همدان تا جای ممکن از این ضوابط و الگو‌ها پیروی کنند و گرفتار پدیده‌های نابهنجار موجود کنونی در معماری نشوند، در حال حاضر 70 درصد کار را به سرانجام رساندیم.
این طراح شهری با اشاره به اینکه روش کار ما در انجام این مطالعات بدین صورت است که باید این نماها و معماری‌ها در سطوح مختلف کنترل و نظارت شوند، ابراز کرد: نخستین سطح داشتن هویت ایرانی- اسلامی است و در سطوح بعدی می‌بایست در این نماها و معماری‌ها هویت منطقه‌ای و درنهایت هویت بومی و محلی جهت نظارت ازسوی متولیان مورد توجه قرار گیرد.
سجادزاده با اشاره به اینکه در معماری شهرها این تفاوت‌ها بر مبنای بوم و محله است که زیبایی دیداری را در نظر مخاطب خلق می‌کند، اظهار کرد: امروزه نماهای شهری هر شهر مثل لباس‌هایمان هویت ندارند.
وی عنوان کرد: امروز هیچ تفاوتی بین هویت معماری شهرهای مختلف وجود نداشته و حد و مرزی برای این موضوع ترسیم نشده، در حالی که نماها بخشی از مؤلفه‌های مؤثر در سلامت روحی و روانی شهروندان هستند به دیگر سخن چهره زشت نماها تأثیر منفی بر روح و روان شهروندان داشته اما امروز حاضر نیستیم برای درمان این مشکل هزینه کنیم.
این استاد شهرسازی با اشاره به اینکه ما در این سند شهر همدان را به پهنه‌های تاریخی، میانی، جدید، صنعتی، شهرک‌ها، حاشیه و حتی پهنه‌‌های طبیعی تقسیم کردیم، ابراز کرد: در این مطالعه تمام الگوهای قدیمی و زیبا و بیشتر مناطقی که معماران در قدیم طراحی کرده و یا در دوره معاصر توسط معماران صاحب‌نام همچون مهندس قهوه‌ای، مددی، ضیاء، جاوید و غیره طراحی شده‌اند را استخراج کرده و بر اساس آن ضوابط و الگوی جدید را ترسیم کردیم.
سجادزاده با بیان اینکه درواقع به‌دنبال آن هستیم که از طریق استخراج این معماری و نماها برای هر پهنه‌ای متناسب با ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی و خاص آن پهنه از الگوی مناسب استفاده کنیم، اظهار کرد: درواقع این مطالعات و به‌کارگیری، آن نسخه پزشکی معماری و نماهای شهری همدان هستند.
وی با اشاره به اینکه هر یک از محلات همدان معماری خاص خود را داشته اما طی چند دهه اخیر در پی عدم نظارت‌ها شاهد به‌هم ریختن این هویت بوده و هستیم اذعان کرد: برای مثال محله جولان که معماری خاص محله‌ای داشت در دوره‌ای تبدیل به محلی برای ساخت آپارتمان‌های زشت و بد قواره شد که هیچگونه سنخیتی با معماری بافت و متن آن محله ندارد.
وی با تأکید بر اینکه تنها دفاعی که درخصوص این ساخت و سازها ارائه می‌شود این است که متناسب با بافت قدیمی از آجر استفاده کرده‌اند در حالی که یقیناً این دفاع قابل قبول نیست، تصریح کرد: وقتی در پی عدم توجه به هویت معماری در یک بافت چنین اتفاقی را شاهد هستیم، شرایط بسیار بغرنج‌تر خواهد شد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه متأسفانه شهرداری و مدیریت شهری به‌دلیل ضصف در منابع مالی به‌نظر می‌رسد هنوز برای این موضوع جایگاهی قائل نبوده و آن را جزو اولویت‌های خود قرار نداده، اذعان کرد: در حال حاضر بیشتر برج‌هایی که در همدان ساخته می‌شود دارای نمای شیشه‌ای، کامپوزیتی و یا آلومینیومی هستند که به لحاظ ایرانی- اسلامی و یا منطقه‌ای و بومی بودن هیچ سنخیتی با معماری ما ندارد.
سجادزاده با بیان اینکه اصلاً فلسفه این نوع نماها مشخص نیست، تصریح کرد: تأمین این نماها در سطح دنیا کنار گذاشته شده اما در همدان چون می‌خواهیم جنبه ارتیستی به ساختمان‌ها بدهیم هنوز از آن‌ها استفاده می‌کنیم در حالی که پس از مدتی شاهد آن خواهیم بود که آن‌ها از چشم می‌افتند.
وی با اشاره به اینکه تنها راهکار، جدیت در پرداختن به این موضوع ازسوی مدیریت شهری و به طریق اولی از سوی اداره کل راه و شهرسازی است، ابراز کرد: ما در این زمینه جدی بودن مدیریت شهری را احساس نمی‌کنیم به طوری که همدان در حوزه معماری ساختمان‌ها امروز در اوج بی‌هویتی است.
وی مطرح کرد: همین وضع باعث شده بازار سوداگری به سمت نماهای رومی و بی‌هویت حرکت کند، این نماها هیچ خاطره‌انگیزی برای مخاطب ندارد در حالی که بخشی از سیمای شهر خاصیت خاطره‌انگیزی باید داشته باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ورودی‌های شهر و فرودگاه، ایستگاه قطار و پایانه‌های اتوبوسرانی به‌نوعی پیشانی‌های شهر به‌حساب آمده و نما و معماری آن‌ها بیانگر هویت هر شهری است اذعان کرد: متأسفانه امروز حتی در معماری این ساختمان‌ها نیز هویت شهری همدان مورد غفلت واقع شده است.
سجادزاده با ابراز اینکه امروز با تبدیل شدن همدان به شهر جهانی، معماری موجود در ورودی‌ها به هیچ وجه بیانگر هویت تاریخی و داشته‌های این شهر نیست ابراز کرد: اداره کل راه و شهرسازی به‌عنوان ناظر عالی مدیریت شهری باید بر روی این مسئله تمرکز کرده و از مدیریت شهری خواهان رسیدگی به این مسئله باشد.
وی با ابراز اینکه متأسفانه در سطح قوانین بالادستی همچون مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی قواعد و ضوابط سلبی و یا ایجابی نداریم بلکه هرآنچه درباره معماری و نماهای شهر عنوان‌شده حالت توصیه‌ای دارد، گفت: این امر می‌بایست در استان‌ها ازسوی اداره کل راه و شهرسازی و مدیریت شهری بر مبنای بوم و داشته‌های فرهنگی و اجتماعی الگوسازی شده و به‌عنوان قوانین سلبی، ایجابی و توصیه‌ای مورد توجه قرار گیرد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد زندگی امروز مردمان شهر من ملغمه‌ای شده از نداشته‌هایی که از ناکجاآباد به ارث برده‌ شده؛ سبکی از زندگی نامشخص که نه آرامشی برای مردمانش به‌همراه می‌آورد و نه معنی زندگی را تبیین می‌کند.
الگوگیری اشتباه از معماری‌ غیربومی که به‌طور عمده از غرب وارد شده‌، در حالی است که هگمتانه قدیم و همدان فعلی، ازنظر معماری و سبک زندگی دارای خصوصیات ویژه و منحصربه‌فردی است که سازگار با اقلیم منطقه بوده و تمام نیازهای اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی ساکنان را تأمین می‌کرده اما امروز در نبود ضابطه این معماری به فراموشی سپرده شده است.

طاهره ترابی مهوش