امروز به درمان وسواس فکری می‌پردازیم.
وسواس فکری همان افکار یا تصویر‌های ذهنی ناگهانی یا میل به انجام کاری یا گفتن چیزی است که فرد را ناراحت می‌کند و مدام هم در ذهن تکرار می‌شود. از جمله ترس از نجس شدن یا نجس کردن، ترس از دست زدن به مواد سمی یا آلوده، ترس از آسیب رساندن یا کشتن فردی به خصوص نزدیکان و کسانی که فرد آن‌ها را دوست دارد. ترس از فراموش کردن انجام کاری مثل قفل کردن در، بستن شیر گاز یا ترس از ابتلا به یک بیماری مثل ایدز یا سرطان و....وسواس فکری یک بیماری عصبی و روانی است و روانشناسان و روان پزشکان امروزی، آن را فکر و اندیشه مدام و مکرری می‌دانند که فرد مبتلا به آن، علیرغم کوشش فراوان خود، قادر نیست آن را از ذهن خویش خارج سازد. این افکار مزاحم که بدون اختیار فرد به سراغ وی می‌آیند، گاهی او را به تکرار برخی کارها و اعمال بی فائده وا می‌دارند. هر چند وی به بیهودگی و عدم ضرورت و غیر منطقی بودن آن عمل واقف است، ولی نمی تواند از انجام آنها خودداری کند و زندگی عادی و عملکرد فرد را مختل می‌کنند و بسیار وقت گیرند و گاهی فرد به خاطر تمسخر یا مخالفت علنی یا ترحم دیگران، عمل تکراری خود را مخفی می‌کند.
در این اختلال، چهار الگوی عمده علائم را می‌توان یافت:
1. شایع ترین الگو، وسواس آلودگی و متعاقب آن اقدام به شست و شوی مکرر برای رفع آلودگی و یا کسب طهارت است. بنابراین عمل وسواس، به شکل شستن یا تمیز کردن است
2. دومین الگوی شایع وسواس، وسواس تردید و متعاقب آن اقدام جبری برای امتحان کردن است. مثلا احتمال بازماندن شیر گاز، کلید برق و... به سراغ فرد می‌آید و به دنبال آن، چندین بار برای مطمئن شدن از بسته بودن شیر گاز و یا...به خانه بر می‌گردد وبه اجاق گاز سر می‌زند.
3. افکار وسواسی، سومین الگوی وسواس است. این افکار به طور تکراری و ناخواسته به سراغ فرد آمده، ذهن او را به خود مشغول می‌کند. محتوای این افکار، معمولا عمل جنسی یا پرخاشگری یا آسیب رساندن است و از نظر بیمار، غیر قابل تحمل و شرم آور است.
4. چهارمین الگو، کندی وسواس است. این بیماران ساعت‌ها وقت خود را صرف خوردن غذا یا اصلاح سر و صورت، مسواک یا آماده شدن برای خواب یا مرتب کردن لباس‌ها می‌کنند. لازم به ذکر است که گاهی ترکیبی از دو یا چند الگوی فوق به سراغ فرد می‌آید.
عوامل مختلفی ممکن است باعث بروز این بیماری شود:
گاهی ترشح ناموزون بعضی مواد شیمیایی در مغز باعث به وجود آمدن این بیماری می‌شود که شرح آن در کتاب‌های علمی قابل پی گیری است.
اضطراب نیز یکی از عوامل این بیماری است که گاهی علت آن اضطراب نیز برای فرد مبتلا به وسواس معلوم نیست.
گاهی بر اثر یک اتفاق مشکل آفرین و پرفشار، مثل مرگ یکی از نزدیکان یا بعضی مسائل جنسی یابیماری، وسواس رخ می‌دهد.
عقده‌های فرو خورده و ناکامی‌های درون ریخته شده، نیز گاهی باعث این بیماری می‌شود.
گاهی نیز احساس گناه کار بودن، باعث وسواس می‌شود و عوامل دیگری که در این نوشتار نمی گنجد.
درباره روش‌های پیش گیری و درمان وسواس، باید متناسب با عوامل مختلف که در بالا بیان شد، رفتار کرد. روانشناسان و روان پزشکان هم از درمان دارویی برای مقابله با وسواس فکری استفاده می‌کنند و هم از درمان غیر دارویی. در درمان غیر دارویی، از الگوهای مختلف برای کاهش این اختلال بهره می‌گیرند که به برخی از آنها به طور اجمال اشاره می‌کنیم; زیرا از این تکنیک‌ها متناسب با نوع و شدت و ضعف بیماری استفاده می‌شود:
شناخت درمانی: در این روش، طی جلسات مکرر و متعدد، بینش بیمار درباره تعارض‌های درونی، به کمک روان درمان گر تغییر می‌یابد.
رفتار درمانی: روشهای متعدد و متنوعی است که کارشناس، بیمار را به کارها و فعالیت‌هایی جهت کاهش سطح اضطراب در نتیجه فکر یا عمل وسواسی او وا می‌دارد.
گاهی نیز روان شناس با ایجاد ارتباط با خانواده بیمار، به کاهش ناهماهنگی‌های احتمالی در خانواده و تصحیح ارتباطات خانوادگی آنها می‌پردازد.
آن چه بیان شد، کلیاتی درباره عوامل وسواس و روش‌های درمان آن بود و از آن جا که میزان و شدت و ضعف این بیماری متفاوت است، نمی توان دستور العمل جزئی و خاصی ارائه کرد و برای مقابله با آن، به اطلاعات دقیق تری نیاز است و در اکثر موارد، نیازمند مشاوره حضوری است و طی جلسات متعدد باید رسیدگی شود.
راه‌های برای درمان وسواس‌های فکری
دردسرهای وسواس
وسواس می‌تواند مشکلات جدی برای فرد ایجاد کندکه از جمله آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- این افراد ساعت‌های زیادی در طول روز به انجام رفتارهای وسواسی می‌پردازند. به همین دلیل فرصت کافی برای رسیدگی به امور خانواده را ندارند.
- بسیاری از این افراد از رفتن به مکان‌ها و قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که در آن‌ها اضطراب ایجاد می‌کند خودداری می‌کنند و در بیشتر اوقات فرد یا افرادی در خانواده مجبورند به آن‌ها کمک کنند تا از عهده انجام تشریفات وسواسی برآیند.
وسواس در چه کسانی بیشتر بروز می‌کند؟
* تجارب نشان می‌دهد که وسواس همگام با بلوغ در افراد پایه می‌گیرد و به تدریج رشد می‌کند. البته اگر در آن ایام شرایط برای درمان مساعد باشد راحت تر می‌توان به درمان پرداخت وگرنه این بیماری سیر مداوم و رو به رشد خواهد داشت.
* بررسی‌های علمی نشان داده است که وضع هوشی افراد وسواسی در سطحی متوسط و حتی بالا تر از حد متوسط است.
وسواسی‌هایی که هوش اندک یا با درجه ضعیف دارند بسیار کم هستند؛ براین اساس رفتار آن‌ها نباید حمل بر کم هوشیشان شود.
* تجارب نشان داده است آن‌ها یی که در زندگی شخصی حساس ترند امکان ابتلایشان به بیماری وسواس بیشتر است. هم چنین در بین فرزندانی که والدینشان معمولا محکومشان می‌کنند این بیماری بیشتر دیده می‌شود. حتی گاه وسواس افراد در بزرگسالی نشأت گرفته از منع‌های شدید دوران کودکی و حتی نوجوانی و جوانی آنان است.
گام اول برای درمان وسواس فکری
برای اینکه بتوانید با وسواس خود مقابله کنید ابتدا باید بدانید که اختلال وسواس فکری- عملی چگونه به وجود می‌آید؟
بیشتر اوقات افکاری که باعث نگرانی افراد مبتلا به وسواس می‌شود با باور‌ها و ارزش‌های آن‌ها در تقابل است. مثلاً یک مادر دلسوز می‌ترسد که مبادا به فرزندش آسیبی برساند. به طور کلی هرچه بیشتر سعی کنید درباره چیزی فکر نکنید، در نهایت بیشتر به آن فکر خواهید کرد. می‌توانید همین حالا این را امتحان کنید: سعی کنید به مدت 60 ثانیه به یک فیل صورتی فکر نکنید! به احتمال زیاد اولین چیزی که به ذهن شما می‌آید آن چیزی است که سعی می‌کنید به آن فکر نکنید؛ یعنی یک فیل صورتی. زمانی که آدم‌ها در می‌یابند که نمی توانند از افکار ناراحت کننده اجتناب کنند، به فکر راه حل‌های دیگری برای کاهش اضطراب می‌افتند و ممکن است کارهایی مانند شستن زیاد دست‌ها را انجام دهند. این کار‌ها معمولاً اضطراب آن‌ها را کاهش می‌دهد. فقط مشکل اینجاست که رهایی از اضطراب موقتی است. خیلی زود شرایط به گونه ای می‌شود که آن‌ها باید آن عمل را بیشتر و بیشتر انجام دهند تا حالشان بهتر شود و این عمل خیلی زود به یک رفتار وسواسی تبدیل می‌شود.
درمان رفتار شناختی؛ روشی برای درمان وسواس
یکی از روش‌های درمان وسواس، درمان رفتاری شناختی است. هدف این روش درمانی این است که فرد یاد بگیرد اضطراب خود را بدون انجام رفتارهای وسواسی کنترل کند. در این درمان شما راهبردهایی نظیر تمرین‌های آرام سازی و شیوه‌های تفکر را که باعث کاهش اضطراب می‌شوند یاد خواهید گرفت. هم چنین در این نوع درمان می‌آموزید که اگر به جای اجتناب از افکارتان با آن‌ها مواجه شوید، آن‌ها کنار می‌روند. درمانگرتان به شما کمک می‌کند با چیزهایی که بیشتر از همه از آن‌ها می‌ترسید به تدریج روبه رو شوید تا بالاخره زمانی فرا برسد که بتوانید ترستان را بدون انجام رفتارهای وسواسی مهار کنید. این درمان معمولاً حدود 20 جلسه طول می‌کشد. حتی برای افرادی که علائم وسواس شدیدتری دارند ممکن است تعداد جلسات درمانی افزایش یابد.
آیا دارو راه حل خوبی است؟
داروهایی که بیشترین اثربخشی را در درمان اختلال وسواس فکری - عملی دارد، در واقع سطح شیمیایی سروتونین را در مغز افزایش می‌دهد. هرچند بسیاری از بیماران با دارو بهبود قابل ملاحظه ای پیدا می‌کنند، اما در اغلب موارد علایم بیماری با قطع دارو، عود می‌کند. به همین دلیل بهتر است همیشه درمان شناختی - رفتاری با دارودرمانی همراه باشد. برای برخی بیماران ترکیب دارودرمانی و شناخت درمانی بهترین نتایج را به بار می‌آورد. البته همان طور که می‌دانید در یک رابطه درمانی موثر، بخش عظیمی از اثربخشی درمان منوط به همکاری بیمار است. معمولاً در اوایل درمان، اضطراب درمان جو به شدت افزایش می‌یابد و مدام به این فکر می‌کند که آیا درمان اثربخش خواهد بود یاخیر؟
درمانگر راه‌های جدیدی برای مقابله با اضطراب به فرد می‌آموزد و به او یاد می‌دهد چطور با چیزهایی که از آن‌ها می‌ترسد روبه رو شود. از او خواسته می‌شود مهارتهایی را که در جلسات می‌آموزد، بین جلسات تمرین کند. اگر تمرین‌هایی را که درمان گر توصیه می‌کند بین جلسات انجام بدهد و درمان را تکمیل کند، به نتیجه مطلوب خواهد رسید.
چند راهکار سرپایی برای مقابله با وسواس
هرچند همان طور که گفته شد درمان اثربخش برای مقابله با وسواس شناخت درمانی و دارودرمانی زیر نظر پزشک است اما با این حال به خصوص اگر وسواس در مراحل اولیه باشد برخی راهکار‌ها تا حدودی می‌تواند به فرد وسواسی کمک کند.
تا می‌توانید خودتان را مشغول و سرگرم کنید: اعمال وسواسی زمانی بیشتر بروز می‌کند که فرد زمان‌های زیادی بیکار است. بنابراین سعی کنید زمان‌های بیکاری خود را با فعالیت‌هایی که ذهنتان را درگیر می‌کند پر کنید. بهتر است این فعالیت‌ها عملی و به گونه ای باشدکه دستان شما نیز درگیر آن شود. الان فصل مناسبی برای یادگرفتن بافتنی است.
از تنهایی اجتناب کنید: زندگی در جمع و ارتباط با کسانی که دوستشان داریم یکی از راه‌هایی است که می‌تواند به حل این موضوع کمک کند. علاوه بر این نزدیکان شما در کنترل رفتارهای وسواسیتان به شما کمک خواهند کرد.
اراده تان را تقویت کنید: اجازه ندهید افکارتان، اختیار شما را به دست گیرد. برای این کار با تکنیک‌های افزایش تمرکز و اراده به خودتان کمک کنید.