در عصر حاضر، کنترل خشم یکی از مهارت‌های اساسی است که برای کودکان و نوجوانان ضروری به‌نظر می‌رسد، این مهارت نه‌تنها به بهبود روابط اجتماعی کمک می‌کند، بلکه در شکل‌گیری شخصیت و تصمیم‌گیری‌های آینده دانش‌آموزان نیز نقش بسزایی دارد.
خشم یک احساس طبیعی انسانی است، اما توانایی کنترل و مدیریت آن می‌تواند تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی فردی و اجتماعی داشته باشد؛ خشم در کودکان ممکن است به دلایل مختلفی همچون مشکلات خانوادگی، فشارهای همسالان یا فشارهای تحصیلی بروز پیدا کند و کنترل نکردن آن می‌تواند منجر به کاهش تمرکز و انگیزه در یادگیری، ایجاد تضاد با همسالان و معلمان، کاهش فرصت‌های دوست‌یابی، بروز استرس و اضطراب و تنش‌های عاطفی شود.
دانش‌آموزان خود نیز در فرایند یادگیری و کنترل خشم نقش ویژه‌ای دارند، آن‌ها باید مسئولیت احساسات خود را بر عهده گیرند و در یادگیری مهارت‌های جدید فعال شرکت کنند، آموزش کنترل خشم به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا به شیوه‌ای سالم با این احساسات مقابله و از بروز رفتارهای مخرب جلوگیری کنند.
خودآگاهی و شناسایی احساسات شخصی، مشارکت در گروه‌های حمایتی و به اشتراک‌گذاری تجربیات و جست‌وجوی راه‌های مثبت از راه‌های کاربردی کنترل خشم است، اگرچه شناسایی احساسات، تکنیک‌های آرام‌سازی، مهارت‌های حل مسئله و ایجاد فضایی امن از راهبردهای اجرایی به هنگام عصبانیت و پرخاشگری است.
*راهکارهایی برای پیشگیری از بروز پرخاشگری در فرزندان
دکتری روان‌شناسی، استاد دانشگاه و عضو سازمان نظام روان‌شناسی کشور با بیان اینکه بررسی مسئله خشونت کودکان و دانش‌آموزان از موضوعات مهمی است که باید بررسی شود، می‌گوید: لازم است مهارت مدیریت خشم را در قالب مدیریت هیجانات به دانش‌آموزان و خانواده‌ها آموزش داد، زیرا با آموزش تنظیم و کنترل هیجانات می‌توان احساس خشم را که نوعی از احساسات منفی است به پرخاشگری تبدیل نشود.
علی رحیمی، با اشاره به راهکارهایی برای پیشگیری از بروز پرخاشگری در فرزندان می‌افزاید: الگوسازی در کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌طلبد والدین همواره آموزش ببینند و مهارت خود را تقویت کنند تا بتوانند الگوهای مناسبی برای فرزندان باشند، همچنین مسائل و مشکلات خود را نزد فرزندان بازگو نکنند، زیرا کودک در صورت مشاهده چنین رفتارهایی می‌تواند بر هیجانات و احساسات خود مدیریت داشته باشد و از بروز رفتار پرخاشگری در مراحل مختلف زندگی پیشگیری کند.
وی ادامه می‌دهد: برای کنترل خشم، راهکاری تحت عنوان «طنین هیجان مثبت در خانه» نیز وجود دارد که طبق آن والدین باید در کنار فرزندان از هیجان‌های مثبت استفاده بیشتری داشته باشند تا فرزندانشان با الگوگیری از آن‌ها بتوانند در زندگی روزمره از چنین هیجانات مثبت بهره بگیرند.
این روان‌شناس با اشاره به آموزش مهارت‌های زندگی همچون کنترل خشم تحت عنوان کتاب تفکر و سبک زندگی در مدارس عنوان می‌کند: محتوای این کتاب‌ها در دو دوره ابتدایی و متوسطه به دانش‌آموزان ارائه می‌شود و معلم مربوطه در کلاس درس، مهارت‌های زندگی همچون کنترل خشم را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند، اما محتوای کتاب جای بهبود و تقویت دارد، با این وجود تألیف این کتاب‌ها و اختصاص زمانی در برنامه درسی برای تدریس و آموزش آن می‌تواند فرصتی برای آموزش گسترده‌تر و تقویت مهارت‌های زندگی دانش‌آموزان باشد.
*به عوامل مؤثر در بروز خشم کودکان و دانش‌آموزان توجه کنید
معلم و کارشناس علوم تربیتی درباره اهمیت کنترل خشم و راهکار کنترل آن می‌گوید: در ابتدا باید به عوامل مؤثر در بروز خشم کودکان و دانش‌آموزان توجه کنیم و علت آن را بیابیم و مشخص کنیم علت بروز رفتار حاصل از خشم در دانش‌آموز وابسته به کدام یک از محیط‌های خانواده، فضای اجتماع یا گروه همسالان بوده است.
محمدحسین امین‌نیلی، با اشاره به اینکه تغییرات رشدی و اخلاقی دانش‌آموزان به‌ویژه در سنین بلوغ از علل بروز خشم است، می‌افزاید: بیشتر رفتارهای دانش‌آموزان که همراه با خشم یا پرخاشگری بروز پیدا می‌کند، به علت آشفتگی فکری و نداشتن برنامه‌ریزی برای انجام کارهای روزمره است، از طرفی بیشتر رفتارهای دانش‌آموز در فضای خانواده رقم می‌خورد، اگرچه گروه دوستان و همسالان نیز تأثیر بسزایی در آن‌ها دارد، این تأثیرگذاری در دوران رشد و بلوغ دانش‌آموزان حتی از تأثیر خانواده نیز بیشتر می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: پس از بررسی علل خشم و عصبانیت دانش‌آموز، اگر علت بروز خشم مربوط به خانواده باشد، نیاز به راهنمایی روانشناس و مشاور است، اما اگر مربوط به محیط مدرسه و گروه همسالان یا دیگر دانش‌آموزان باشد، معلم می‌تواند نقش تسهیلگر را برای دانش‌آموز ایفا کند، به‌عنوان مثال یکی از راهکارهای تأثیرگذار، همراهی و تعامل صمیمانه معلم با دانش‌آموز است تا در ابتدا دانش‌آموز بپذیرد گاهی رفتارهای هیجانی از خود بروز می‌دهد، سپس معلم تلاش کند تا علت خشم را پیدا کند و به تناسب آن راهکارهایی برای پیشگیری و کنترل خشم و پرخاشگری در نظر بگیرد.
دانشجو کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی با بیان اینکه گاهی کودکان سعی می‌کنند با پرخاشگری به خواسته‌های خود دست پیدا کنند، می‌گوید: در صورت همراهی والدین با این امر به‌تدریج فرزند این رفتارها را در خود نهادینه می‌کند و در موقعیت‌های گوناگون زندگی برای رسیدن به خواسته‌های خود از خشم و پرخاشگری استفاده می‌کند که این رفتار از محیط خانواده به محیط‌های دیگر سرایت خواهد کرد.
امین‌نیلی افزود: برای پیشگیری از گسترش رفتار پرخاشگری کودکان باید در صورت نیاز از راهنمایی مشاور و روانشناس متخصص استفاده کنیم و سعی داشته باشیم به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم فرزند را به سمت تربیت صحیح سوق دهیم، برای نمونه دانش‌آموز را به‌عنوان فرد قاضی میان دوستانش قرار می‌دهیم تا مشکل دوستان خود را قضاوت و رفع کند، بدین صورت تفکر منطقی در دانش‌آموز رشد می‌کند و می‌تواند رفتار خود در موقعیت‌های مختلف را تحلیل و بررسی کند.
وی خاطرنشان می‌کند: تنفس عمیق و صبر برای تفکر به پیامدهای بروز رفتار پرخاشگری برای دانش‌آموزان بالای 12 سال مناسب است و راهی برای کنترل خشم است، اما برای دانش‌آموزان و کودکان زیر 12 سال باید به طور مستقیم با مشاوران کودک در ارتباط باشیم، به همین علت با توجه به اینکه محیط خانواده تأثیر بسزایی در رشد و تربیت کودکان دارد، خانواده‌ها باید زمان بیشتری را برای پرورش فرزندان اختصاص دهند و معلم به عنوان نقش مکمل در یادگیری و رشد رفتارها به همراه آن‌ها باشد.
این آموزگار و معلم می‌افزاید: جایگزینی عادت‌های بد با عادت‌های خوب نیز از روش‌های کاربردی کنترل خشم و پرخاشگری است، به‌عنوان مثال می‌توان دانش‌آموز را به هنگام عصبانیت و پرخاشگری به صبوری دعوت کرد.
بر این اساس، آموزش کنترل خشم در دانش‌آموزان و کودکان نه‌تنها موجب بهبود رفتارهای اجتماعی و روابط میان فردی آن‌ها می‌شود، بلکه به رشد عاطفی و شناختی آن‌ها نیز کمک می‌کند؛ با ارائه راهکارهای مؤثر و ایجاد فضایی حمایتی در خانواده و مدرسه، می‌توانیم به آن‌ها کمک کنیم تا مهارت‌های لازم برای کنترل خشم را به‌دست آورند و به افرادی مؤثر و مثبت در جامعه تبدیل شوند، این فرآیند نیاز به همکاری و تلاش متقابل دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان دارد تا نسل آینده‌ای با اعتماد به‌نفس، مهربان و توانمند تربیت شود.