سپهرغرب، گروه گردشگری - عباس سریشی: با توجه به وضعیت موجود مسئولان و مدیران شهر و گردشگری چه پاسخی در قِبال رکود صنعت گردشگری زمستانی و بی‌توجهی و غفلت از پتانسیل‌های استان همدان دارند.

به اعتقاد صاحب‌نظران امروزه صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و درعین‌حال متنوع‌ترین صنایع جهانی مطرح بوده که با نرخ رشدی شتابان، گسترش یافته و منبع درآمدی قابل ملاحظه‌ای را برای بسیاری از کشورها و دولت‌ها فراهم آورده است. همچنین این صنعت یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در تبادلات فرهنگی بین کشورها محسوب شده که به‌عنوان گسترده‌ترین صنعت خدماتی جهانی حائز اهمیت ویژه است.

البته وجود جاذبه‌های گردشگری یکی از مهم‌ترین دلایل مسافرت مردم به مقصدی خاص است؛ جاذبه‌ها به‌عنوان عوامل کشش، با توجه به ویژگی‌های خاص خود در سویه‌های مختلف می‌توانند گردشگران را از نقاط و سرزمین‌های دور جذب کنند. بنابراین طبیعی است که توسعه پایدار گردشگری و مدیریت خردمندانه آن نیازمند برنامه‌ریزی بسیار دقیق است.

به اعتقاد کارشناسان این مسئله در همه ابعاد و وجوه گردشگری اعم از شهری، روستایی، فصلی و غیره مصداق پیدا کرده، همیشه مهم‌ترین سؤال کلیدی آن است که راهبرد‌های مناسب برای توسعه گردشگری در هر کشور، استان و منطقه چیست؟ البته یکی از مهم‌ترین پاسخ‌ها در این حوزه آن است که شناخت پتانسیل‌های اقلیمی به‌عنوان بستر فعالیت‌های انسانی، پایه و اساس غالب برنامه‌ریزی‌های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می‌دهد؛ بدین معنا که امروزه اکثر گردشگران برای انتخاب مقصد ملاحظات اقلیمی را مورد توجه ‌دارند.

لازم به ذکر است که طی تحقیقات صورت‌گرفته از سوی سازمان جهانی گردشگری یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های گردشگری پایدار، شاخص فیزیکی اکولوژیکی مشتمل بر اکوسیستم‌ها، تنوع زیستی، آلودگی‌های آب، صوت، هوا، محیط و انرژی و نیز خدمات محلی، ایمنی، تغییرات کاربری راضی، اراضی ساحلی، حمل‌ونقل و غیره است که نتایج پژوهش‌های داخلی و خارجی به‌وضوح نشان می‌دهد شاخص اقلیم گردشگری در شمال غرب کشور ما به‌علت تضاد توپوگرافی، دارای تنوع زیادی از جاذبه‌های اقلیمی طی سال است که همین امر می‌تواند مقدمات حضور گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را در تمام فصول سال در آن مهیا کند.

      یخبندان گردشگری در زمستان

اگرچه ممکن است بسیاری تابستان را بهترین و پُررونق‌ترین فصل سال برای صنعت گردشگری بدانند، اما در قرن حاضر با توجه به توسعه صنعتی جوامع و ورود فناوری‌های گرمایشی و جابه‌جایی به زندگی بشر، این مرزبندی دیگر چندان اعتبار نداشته؛ بنابراین بسیاری از افراد با توجه به زمان کار خود، اقدام به برنامه‌ریزی برای سفر و گردش می‌کنند.

این بدان معناست که امروزه گردشگری زمستانی هم به‌عنوان یکی دیگر از مهم‌ترین اشکال فصلی جهانگردی، مطرح است که اگرچه در گذشته طبقات ممتاز اجتماعی می‌توانستند از آن استفاده کنند، اما امروزه به‌علت رونق جهانگردی، وجود تسهیلات ارزان‌قیمت و بومی شدن، جریان‌های توریستی مورد توجه دیگر اقشار مردمی نیز واقع شده است؛ بنابراین پایان فصل تابستان را نباید پایان موسم گردشگری دانست، بلکه با شروع فصل سرما بسیاری از زیرمجموعه‌های صنعت گردشگری تازه شکوفا می‌شوند و گرمایی مطبوع را برای جذب حداکثری گردشگران در فضای مناطق برفی و سرد به راه می‌اندازند.

البته در افق توسعه صنعت گردشگری بسیار تأکید شده که گردشگری زمستان صرفاً یک رویداد نیست، بلکه یک فرصت است که مدیران اجرایی می‌توانند ضمن برنامه‌ریزی دقیق از دستاوردها و مواهب آن استفاده حداکثری را ببرند؛ این بدان معناست که در سایه برنامه‌ریزی جامع و استاندارد سازمان گردشگری در استان‌های مستعد کشور، ایران می‌تواند نه‌فقط به‌عنوان محل روادید گردشگری، بلکه قطب بین‌المللی ورزش‌های زمستانی هم مطرح شود.

اما متأسفانه در این میان همدان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین استان‌های غربی و با وجود داشتن فرصت‌ها و پتانسیل‌های بسیار بالا در این حوزه و نیز وجود جاذبه‌های فراوان فرهنگی، تاریخی و طبیعی، نتوانسته آن‌گونه که بایدوشاید جایگاه واقعی خود را به‌عنوان یک استان گردشگرپذیر و اصطلاحاً برند در بازار داخلی و جهانی صنعت گردشگری زمستانی پیدا کند.

ازاین‌رو نه‌فقط سهم ناچیزی از درآمدهای این صنعت نصیب آن می‌شود، بلکه حتی از سر بی‌تدبیری و بی‌برنامگی هرازچندگاه نیز شاهد تکانه‌های منفی‌ای در این حوزه هستیم؛ درحالی که راهبردهای توسعه گردشگری در ایران و به‌خصوص منطقه غرب کشور با سرعتی زیاد به سوی راهبرد رقابتی پیش می‌رود که برحسب اتفاق و در قالب چند راهبرد فرعی، قابل پیگیری و عملیاتی‌سازی است. بنابراین توصیه کارشناسان بر آن است که مجموعه مدیریت استان همدان برای دستیابی به جایگاه مطلوب در توسعه گردشگری با محوریت جاذبه‌های اقلیمی و فصلی، نیاز به اندیشیدن راهبردهایی جهشی و خلاقانه در این حوزه با استفاده از برنامه‌ریزی‌های دقیق دارد.

درحالی ‌که امروزه مناطقی با جغرافیای کوهستانی و برخورداری از زمستان‌های سرد و پُربرف به یکی از مقاصد مهم گردشگری زمستانی بدل شده‌اند، اما ابعاد برنامه‌ریزی گردشگری زمستان در همدان در جایگاهی منطبق با بایستگی‌ها و کارشناسی و برنامه‌ریزی‌شده نبوده و عمده برنامه‌های موجود به‌صورت نقطه‌ای و محدود و در قالب رفع تکلیف به انجام می‌رسد.

البته منظور از این فعالیت‌ها صرفاً ساخت آدم‌برفی توسط کودکان، تیوب‌سواری، برف‌بازی، آتش روشن کردن و دورهمی، چای آتشی، نان و آش محلی خوردن و یا برخی فعالیت‌های ورزشی مانند اسکی نیست؛ زیرا همدان قابلیت‌های بسیار زیاد دیگری نیز در زمینه گردشگری زمستانی دارد که به عقیده کارشناسان برنامه‌ریزی، توسعه زیرساخت‌ها و حمایت از سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری زمستانی می‌تواند در ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و افزایش درآمدهای داخلی آن سهم و نقش بسزایی را ایفا کند.

واقع امر این است که با وجود برخی حرکات کم‌رنگ و تبلیغی‌محور، اما گردشگری زمستانی مانند بخش‌های دیگر این صنعت در استان همدان سال‌هاست که مغفول مانده، البته دلیل این مغفولیت نیز نبود پتانسیل‌های گردشگری زمستان در همدان نیست؛ چراکه در گوشه و کنار آن مناطق بکر و زیبایی وجود دارد که می‌تواند سفر رؤیایی را برای گردشگران رقم بزند، بلکه موضوع روایت بی‌برنامگی و فقدان نگاه تخصصی و متعهدانه به این امر است. به اعتقاد بسیاری از گردشگران و به‌خصوص ورزشکاران، کوهپایه‌ها و ارتفاعات همدان (با توجه به برخی امکانات و پتانسیل‌های موجود) بهترین مقصد برای گردشگران زمستانی، اسکی‌بازان، یخ‌نوردان، طبیعت‌گردان و ماجراجویان است.

      فرصت‌هایی با راه مسدود

درمجموع همه جاذبه‌های زمستانی استان همدان، پیست اسکی تاریک‌دره بعد از پیست دیزین و شمشک به‌عنوان سومین پیست مطرح و مجهز کشور محسوب می‌شود که مهم‌ترین مزیت آن نیز نزدیکی به شهر همدان است؛ درواقع این پیست به سبب موقعیت مناسب جغرافیایی علاوه‌بر اینکه مکانی بسیار مناسب برای ورزش‌های زمستانی بوده، به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری همدان، علاقه‌مندان بسیاری را هم به سوی خود جذب می‌کند.

در این خصوص بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران استان و حتی کشور متفق‌القول هستند که به‌دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و با توجه به اینکه در نیمه دوم سال کشور ما در حوزه گردشگری شاهد وضعیت نیمه‌راکدی بوده، بنابراین این پیست می‌تواند با استفاده از ظرفیت بالای خود (داشتن تله‌سیژ، مهمانسرا و غیره) برای رونق گردشگری زمستانی در همدان مورد استفاده قرار گیرد و ظرفیت مغفول گردشگری ورزشی زمستانی استان می‌تواند تا حدود بسیار زیادی در این پیست احیا شود.

بااین‌حال این مجموعه با ‌وجود همه پتانسیل‌ها و سرمایه‌های خود طی چند سال گذشته دائماً شاهد مشکلات بسیار زیاد و پُرحاشیه‌ای بوده که باعث شده نتواند آن‌گونه که بایدوشاید در مقابل هم‌طرازان خود قد علم کرده و مورد بهره‌برداری قرار گیرد؛ درواقع مشکلات پیست تاریک‌دره همدان در سال گذشته عمدتاً حول محور موضوعاتی چون عدم تأیید تله‌سیژ و تله‌اسکی پیست از سوی اداره استاندارد بود که این اداره مجوز فعالیت دستگاه‌ها را در سال 97 صادر نکرد و یا در سوی دیگر دستگاه‌های برف‌کوب موجود در پیست نیز دائماً دچار نقص فنی بود و برخی از لوازم یدکی مورد نیاز برای تعمیر آن‌ها پیدا نمی‌شد؛ تقریباً همه نهادها و ارگان‌های مسئول و متولی نیز با بهانه‌های مختلف از زیر بار پاسخگویی و تعهدات خود شانه خالی کرده و می‌کنند.

درعین‌حال جاده پیست نیز که مسیری بسیار باریک و پیچ‌درپیچ است هم پس از هر بارش برف بسته می‌شد و بازگشایی آن در اولویت متولیان امر قرار نمی‌گرفت؛ امروزه هم باز به همین شکل باقی مانده، البته به گفته مسئولان ورزشی استان مسئولیت جاده پیست برعهده اداره راهداری است و این ارگان برای تردد یا مسدود کردن مسیر تصمیم‌گیری می‌کند. گو اینکه قرار بر این شده بود تا درصورت بارش برف، بازگشایی و برف‌روبی جاده پیست از اولویت‌های راهداری باشد که متأسفانه در دی‌ماه امسال هم به‌دلیل عدم برف‌روبی مناسب و یخ‌زدگی شدید مسیر، عملاً چند روزی استفاده از این جاده امکان‌پذیر نبوده و بسیاری از علاقه‌مندان به ورزش اسکی و یا طبیعت‌گردی نیز به‌دلیل مخاطرات موجود عطای رفتن به آن را به لقایش بخشیدند.

به‌طور نمونه در روز پنج‌شنبه 12/10/98 وقتی خبرنگاران روزنامه سپهرغرب برای تهیه گزارش از فعالیت‌های زمستانی این مجموعه راهی آن بودند، نه‌فقط در نخستین پیچ مسیر به‌دلیل یخبندان سطح جاده متوقف شدند، بلکه به‌ناچار با صرف نظر کردن از تهیه گزارش ورزشی و با همکاری تنی چند از همشهریان، علاوه‌بر هشدار به رانندگان تازه‌وارد، به کمک افراد و خودروهایی رفتند که در مسیر گرفتار شده بودند.

به گفته تنی چند از نفراتی که از نیمه راه برگشتند، مسیر این جاده به‌حدی لغزنده و خطرناک بود که حتی خودروهای دو دیفرانسیل با کمک زنجیر چرخ هم امکان حرکت تا پیست را نداشتند؛ گو اینکه چند خودروی سواری هم که با کمک زنجیر چرخ تا قسمتی از راه را طی کرده بودند نیز عملاً متوقف و به‌ناچار راه رفته را با هزار بیم و امید و صلوات بازگشتند.

مشاهدات میدانی خبرنگاران سپهرغرب و نیز گزارش‌های برخی گردشگران بیانگر وضعیت بسیار خطرناک این مسیر بود که با کوچک‌ترین غفلت از سوی راننده، می‌توانست موجب بروز حوادثی مانند تصادف و یا سقوط به قعر دره‌های مسیر را در پی داشته باشد؛ در بسیاری از نقاط مسیر منتهی به این مجموعه هم نه شانه خاکی وجود دارد و نه گارد ریل و خاک‌ریزهای ایمنی.

قدر مسلم با توجه به این‌گونه نواقص و خطرات که به‌خصوص در فصول سرد و برفی تشدید می‌شود، نه‌فقط نمی‌توان امیدوار بود تا در بحث گردشگری زمستانی حرفی برای گفتن داشته باشیم، بلکه بیشتر باید نگران بود که مبادا حرف‌وحدیث تلخی برای اعتبار و آبروی شهر ایجاد شود؛ موضوع این است که جهت رسیدن به توسعه پایدار گردشگری علاوه‌بر سرمایه‌گذاری، نیازمند برنامه‌ریزی و چاره‌اندیشی جامع و تخصصی برای شناسایی خطرات و رفع مشکلات دسترسی به مناطق جاذب گردشگر هستیم که باید در همه ابعاد زمانی و مکانی مورد توجه مسئولان و مدیران اجرایی شهر و استان قرار گیرد. اما وقتی به هر علت و بهانه این موضوع مغفول مانده و هربار با توکل به خدا، امید و خوش‌بینی به رفع بلا از زیر بار مسئولیت‌ها شانه خالی کرده و یا آن را مانند توپ سرگردان به زمین این نهاد و آن سازمان می‌اندازیم، پس چگونه است که داعیه پایتخت گردشگری را در سر داریم؟

واقع امر این است که ما زمانی می‌توانیم در حوزه گردشگری (چه زمستانی و چه تابستانی) حرفی برای گفتن داشته باشیم که حداقل پیش‌نیازهای ایمنی و تسهیل دسترسی به جاذب‌های آن را تهیه و در اختیار گردشگران قرار داده باشیم و این‌گونه نباشد که صرف داشتن یک نام با مُسما و پُرطمطراق، ما را از زیر بار مسئولیت‌های پیش‌نیازی آن خارج کند.

نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که شاخص‌های نهادسازی شهری، توسعه زیرساخت‌های گردشگری، بهبود و ارتقای سطح ایمنی گردشگران، افزایش مشارکت، کُدهای اخلاقی، تدوین مقررات محلی و تأمین رفاهی است و کنترل آلودگی‌ها، رفع موانع و دفع مخاطرات جزء مهم‌ترین و اساسی‌ترین شاخص‌های تأثیرگذار بر سطح ارتقای رضایتمندی گردشگران است که نه‌فقط در طولانی‌مدت بلکه در کوتاه‌زمان هم می‌تواند موجب رونق بازار این صنعت در شهر و اقلیم ما و هم کسادی، ورشکستگی و حتی بدنامی آن شود.

حال سؤال این است که فارغ از بحث شناسایی افراد، سازمان‌ها و نهادهای کم‌کار و یا حاشیه‌سازی‌های بی‌فایده، با امعان به واقعیات موجود مسئولان و مدیران شهر و گردشگری چه پاسخ قانع‌کننده در قِبال این وضعیت (رُکود صنعت گردشگری زمستانی و بی‌توجهی و غفلت از پتانسیل‌ها) داشته و درعین‌حال چه راهکار مؤثری را برای برون‌رفت از این وضعیت مطرح می‌کنند؟ پاسخی که قطعاً می‌تواند دورنمای شکست و یا توسعه‌یافتگی استان را در قِبال بهترین فرصت و بستر برای کسب درآمد و جذب سرمایه، در مقابل چشم همگان ترسیم و تعریف کند.