در سال 1896 طاعون گاوی در بمبئی، پایتخت ایالت مهاراشترا و یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای هند، لطمه‌های زیادی به شهر وارد کرد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به رکود اقتصادی در پایتخت مالی این کشور و مرگ 50 هزار نفر از مردم اشاره کرد. بمبئی در آن زمان به عنوان مرکز شیوع بیماری طاعون گاوی شناخته شد، با این حال در مدت زمانی کمتر از دو ماه، این بیماری در سراسر هندوستان گسترش یافت و جمعیت زیادی از مردم را به خود آلوده کرد.

دولت هند، در بازه زمانی که طاعون گاوی در بمبئی منتشر یافت، دستورالعمل‌های جدیدی برای بهبود شرایط زندگی و بهینه‌سازی تهویه هوا در سازه‌های سراسر شهر را صادر کرد که مقررات جدید، به طراحی دوباره شهر منجر شد و در نهایت، بهبودی شهر از بیماری را در پی کشف یک واکسن به دنبال داشت. انتشار ویروس کرونا نیز رویدادی شبیه به گسترش طاعون گاوی در بمبئی بود که از یک شهر آغاز شد، سراسر دنیا را در بر گرفت و این پدیده، نقش شهرها را در تسهیل گسترش بیماری‌ها را به تصویر کشید.

امروزه شهر بمبئی، چنان‌که گویی طاعون کشنده قرن نوزدهم خود را فراموش کرده است، به شهری با تراکم جمعیتی بسیار بالا در جهان تبدیل شده است. قوانین طراحی قدیمی برای هدایت نور به داخل سازه‌ها و تهویه هوا در آن به طور کامل کنار گذاشته شده است و در آن، ساختمان‌ها به شکل مدرن و در هم پیچیده، به طور کاملاً مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها به سمت آسمان قد کشیده است. امروزه بسیاری از مردم هند به‌ویژه ساکنان بمبئی از بیماری سل رنج می‌برند که محققان علت این امر را به طراحی نادرست شهرها و سکونتگاه‌ها نسبت داده‌اند که از آن‌ها مناطقی مقاوم به آنتی‌بیوتیک ایجاد کرده است. در واقع، بسیاری از زاغه‌های بمبئی میزبان خانه‌هایی با تراکم جمعیتی بسیار بالا است، بدون این‌که کمترین بهره را از نور خورشید و تهویه هوا ببرد. همین امر، سرعت باورنکردنی گسترش بیماری‌های واگیر را در این شهر به دنبال داشته است و حتی به مرگ افراد آسیب‌پذیر بسیاری در مقابل این بیماری‌ها منجر شده است.

 درس‌هایی از بمبئی برای طراحی شهرها در عصر مقاوم در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها

گزارش‌ها حاکی از آن است که تراکم بالای جمعیتی، تهویه ضعیف و نبود تابش نور خورشید به داخل سازه‌ها به ابتلای 10 تا 11 درصد مردم بمبئی به بیماری سل طی 10 سال گذشته منجر شده است. این در حالی است که تنها یک درصد از ساکنان سازه‌ها و سکونتگاه‌هایی با طراحی بهتر در بمبئی به سل مبتلا می‌شوند.

شیوع بیماری کووید -19 بهانه‌ای بود که مدیران و دولت‌ها یک بار دیگر طاعون گاوی قرن نوزدهم بمبئی و شیوع بیماری سل امروزی آن را به یاد بیاورند و نقش تغییر طراحی شهرها را در تأمین رفاه و سلامت انسان‌ها مرور کنند. بدون شک، مردم نیز از اهمیت این امر آگاه هستند و از مدیران خود انتظار دارند شهرها را برای افزایش کیفیت زندگی طراحی کنند تا احتمال انتقال بیماری‌ها را میان مردم به حداقل برسانند. در این رابطه، احداث سازه‌های مسکونی در فاصله استاندارد از یکدیگر می‌تواند به هدایت نور به داخل سازه‌ها و افزایش قدرت تهویه سازه‌ها کمک کند که این دو مؤلفه مانند آنتی‌بیوتیک‌هایی برای مبارزه با بیماری‌های مسری عمل می‌کند. نور خورشید به تنهایی نقش بسیار مهمی در به حداقل رساندن شیوع بیماری سل ایفا می‌کند، ضمن این‌که رشد باکتری‌ها را در خارج و داخل بدن متوقف می‌کند و مهم‌تر از همه این است که در تولید ویتامین دی به عنوان دشمن بیماری‌های عفونی اثربخش است.

 رشد شهرها و پایان قوانین مهم طراحی شهری

این‌که نور خورشید و تهویه هوا نقش مهمی در کاهش بیماری‌های مسری ایفا می‌کند، ایده جدیدی نیست بلکه از زمان‌های قدیم وجود داشته است، با این حال به دنبال رشد شهرها و نیاز به توسعه مناطق مسکونی، نقش آن در طراحی شهری کم‌رنگ‌تر شده است.

مدیران بمبئی پس از شیوع طاعون گاوی به سرعت معابر وسیعی را احداث کردند، به طور کامل به تخریب زاغه‌های پرجمعیت پرداختند و قوانین جدیدی را برای ساخت‌وساز وضع کردند که بر اساس آن سازه‌ها باید به گونه‌ای طراحی می‌شد که نور خورشید را به میزان کافی به داخل ساختمان‌ها هدایت می‌کرد. در واقع، طراحی شهرها پس از پایان طاعون گاوی باید با نظرات متخصصان سلامت و با بهره‌گیری از ایده‌های آن‌ها انجام می‌شد. اما پس از مدت زمانی نه‌چندان زیاد، افزایش جمعیت شهری باعث نادیده گرفته شدن این قوانین شد و احداث آسمان‌خراش‌هایی با فاصله نزدیک به هم و با کمترین دسترسی به هوای باز را در پی داشت. بدترین وضعیت مربوط به سازه‌هایی بود که از بالکن‌های عمومی برخوردار بود و همین امر، شیوع بیماری‌های واگیر را سرعت بخشید.

 طراحی شهرها برای افزایش اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها

مقاومت شهرهای امروز در مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های متخصصان سلامت به شمار می‌رود که به شیوع بسیاری از بیماری‌های واگیر منجر شده است. گروهی از محققان اهل بمبئی پس از انجام مطالعات متعدد به این نتیجه رسیده‌اند که تعداد افراد مبتلا به بیماری سل در شهر به طور قابل‌توجهی رو به افزایش است که نوع بیماری آن‌ها در مقابل آنتی‌بیوتیک‌های مربوط به درمان سل مقاومت زیادی از خود نشان می‌دهد. البته شیوع بیماری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک تنها به بمبئی و هند محدود نمی‌شود، بلکه امروزه در اغلب نقاط دنیا و به دنبال طراحی نادرست شهرها رو به افزایش است، با این حال هند میزبان حدود یک‌چهارم بیماران مبتلا به امراض مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها است. این رویداد، نیاز به طراحی دوباره شهرها با توجه بیشتر به سلامت ساکنان را به تصویر می‌کشد و ضرورت احداث خانه‌هایی با برخورداری از امکانات تهویه هوا و ورود آزادانه نور خورشید را آشکار می‌کند.