سپهرغرب، گروه - عطیه صفی‌زاده : آموزش عمومی قرآن در سطح جامعه وظیفه مهمی است که تمامی نهادها باید آن را سرلوحه برنامه‌های خود قرار دهند؛ چراکه ما به‌عنوان کشوری مسلمان بر این اعتقاد هستیم که تنها راه سعادت فرد و جامعه در گرو عمل به دستورات قرآن است. در میان نهادهای فعال در کشور، بیشترین انتظارات در زمینه آموزش عمومی قرآن از نهاد آموزش و پرورش می‌رود؛ زیرا همانطور که از نامش پیداست این نهاد متولی امر تعلیم و تربیت در جامعه است.
دوران مدرسه یکی از بهترین زمان‌ها برای تربیت کودکان است به همین دلیل تدریس قرآن در مدارس به‌ویژه دوران ابتدایی می‌تواند نقش مؤثری در نهادینه کردن فرهنگ قرآنی در جامعه داشته باشد.
وزارت آموزش و پرورش به‌عنوان نهادی فرهنگی و فرهنگ‌ساز در جامعه، نقش مهمی را در آموزش عمومی رشته‌های گوناگون ایفا می‌کند؛ حال این پرسش مطرح است که این وزارتخانه بزرگ تا چه میزان در زمینه آموزش عمومی قرآن موفق عمل کرده و انتظارات اهل فن را برآورده ساخته است.
در همین راستا با تعدادی از دبیران قرآن آموزش و پرورش همدان به گفت‌وگو نشسته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
یک معلم بازنشسته آموزش و پرورش با بیان اینکه 30 سال در مقطع متوسطه به تدریس علوم قرآنی پرداختم، عنوان کرد: بر اساس دستورالعمل جدید وزارت آموزش و پرورش مقرر شده که در 6 سال نخست تحصیل به دانش‌آموزان روخوانی و قرآن آموزش داده شود.
سعید درکلام با بیان اینکه دانش‌آموزان می‌بایست در مقطع متوسطه اول به مفاهیم املاء و تجوید مسلط شده باشند، یادآور شد: در دوره متوسطه دوم نیز باید مفاهیم و تفسیر به دانش‌آموز ارائه شود اما در عمل چنین اتفاقی نمی‌افتد و شاهد آن هستیم که دانش‌آموز بعد از تمام شدن دوره تحصیل حتی نمی‌تواند یک صفحه قرآن بخواند.
وی با بیان اینکه روش‌های مورد تألیف با ساعت اختصاص‌یافته برای آموزش قرآن سازگاری ندارد و به همین دلیل دانش‌آموزان تمایلی به یادگیری مداوم از خود نشان نمی‌دهند، خاطرنشان کرد: پایه اصلی برای آموزش قرآن مقطع ابتدایی است اما دبیر موظف است تمام دروس را در وقت محدود به دانش‌آموز بیاموزد. به همین دلیل بیشتر مواقع درس قرآن فدای دیگر درس‌ها می‌شود.
این معلم بازنشسته با بیان اینکه برخی دبیران مقطع ابتدایی مهارت و تخصص‌های لازم در این حوزه را ندارند، عنوان کرد: گاهی اوقات هم دبیر از کلاس و ساعت قرآن برای دروس عقب‌افتاده استفاده می‌کند.
درکلام با بیان اینکه در صورت نداشتن مهارت لازم دبیر می‌تواند از نرم‌افزار‌های قرآنی برای تدریس تخصصی استفاده کند یادآور شد: متأسفانه در برخی از مدارس مدیران برای پر کردن ساعت درسی دبیران، آن‌ها را ملزم به تدریس قرآن می‌کنند.
وی با بیان اینکه انگیزه لازم به‌منظور یادگیری قرآن برای دانش‌آموزان ایجاد نشده، تصریح کرد: معمولاً در طول سال چندین‌بار مسابقه در مدرسه، ناحیه و استان برگزار می‌شود، اما متأسفانه افراد حائز رتبه تشویق نمی‌شوند و همین امر باعث می‌شود که به مرور زمان انگیزه خود را برای یادگیری و شرکت در مسابقه از دست بدهند.
این دبیر و کارشناس امور قرآنی با ابراز اینکه همانند گذشته از مسابقات قرآنی استقبال نمی‌شود، عنوان کرد: به دلیل همین بی‌توجهی‌ها بسیاری از فعالان قرآنی از ادامه دادن و فعالیت در این حوزه دلسرد شدند.
  استعدادیابی خاصی صورت نگرفته است
درکلام با بیان اینکه در خصوص استعدادیابی بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم، گفت: برای آموزش بیشتر دانش‌آموزان، دارالقرآن ایجاد شده اما این واحد‌ها که اغلب منتظر حضور دل‌بخواهی دانش‌آموزان هستند هیچ اقدامی در خصوص استعدادیابی انجام نداده‌اند؛ در صورتی که این موضوع باید بالعکس رخ دهد یعنی دارالقران به سراغ دانش‌آموزان برود.
وی با بیان اینکه این مراکز می‌توانند با حضور در مدارس و استعدادیابی دانش‌آموزان آن‌ها را به سمت فعالیت‌های قرآنی سوق دهند، عنوان کرد: برای مثال دانش‌آموزی که صدای خوبی دارد او را به سمت قاری شدن هدایت کنند.
وی با بیان اینکه نیاز به پژوهش جدی در خصوص آموزش جذاب قرآن در مدارس داریم، گفت: به عقیده بنده می‌توان با بیان داستان‌گونه و نمایش تئاتر مفاهیم قرآنی را به دانش‌آموزان ارائه کرد.
  کلاس‌های قرآن بایدجذاب،منعطف شاد باشد
این کارشناس قرآن با بیان اینکه کلاس‌ها باید جذاب، منعطف و شاد باشند، عنوان کرد: متأسفانه بسیاری از معلمان قرآنی روحیه خشک دارند و علیرغم وجود امکانات به‌روز، همانند دهه‌های قبل و به شیوه سنتی این درس را آموزش می‌دهند.
دیگر دبیر دوره ابتدایی به ضرورت ایجاد جذابیت در آموزش قرآن به‌ویژه برای نسل نوجوان و جوان اشاره کرد و گفت: آموزش روخوانی قرآن باید از یک مرحله عمومی و ساده شروع شود چون برخی دانش‌آموزان و حتی افراد بزرگسال استعدادی بیش از روخوانی ندارند.
  وضعیت آموزش قرآن در مدارس در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران نیست
صبا مشتاق با بیان اینکه در آموزش‌های قرآنی باید در مرحله نخست، تفاوتی بین آموزش دانش‌آموزان ابتدایی تا دبیرستان قائل شویم، گفت: در مرحله دوم به مردم عادی توجه کنیم که علاقه‌مند به یادگیری قرآن هستند و سن بالایی هم دارند. سطح‌بندی این افراد را باید با توجه به علاقه و اشتیاقشان به یادگیری حفظ کنیم. البته فراموش نکنیم که اولویت اول با کودکان نوجوانان است.
وی با بیان اینکه اگر در آموزش و پرورش کار به‌خوبی پیش برود، دیگر شاهد نخواهیم بود که یک انسان 40 یا 50 ساله نمی‌تواند قرآن را روخوانی کند اضافه کرد: به عقیده من دلیل این مشکل آن است که در کار پایه‌ای در آموزش و پرورش ضعیف عمل کرده‌ایم.
این دبیر مقطع سوم ابتدایی با ابراز اینکه برخی از معلمان قرآن و مسئولان آموزش و پرورش زحمات بسیاری کشیده‌اند اما این وضعیت در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران نیست و توقع و مطالبات ما بیش از این است، اذعان کرد: در کشور ژاپن بهترین معلمان در پایه‌های ابتدایی هستند و بیشترین حقوق را نیز به آنان می‌دهند تا پایه یادگیری دانش‌آموزان را بهبود ببخشند و آن‌ها را رشد دهند.
مشتاق گفت: کار دبیران در مقطع ابتدایی بسیار زیاد است چراکه بار آموزش کل دروس بر عهده یک معلم است، اگر می‌خواهیم دانش‌آموزان در حوزه قرآنی از پایه خوب رشد کنند لازم است افراد متخصص پای کار بیایند.
  بیشتر دانش‌آموزان هیچ انگیزه‌ای برای یادگیری قرآن ندارند
آموزگار مقطع متوسطه دوم با بیان اینکه بیشتر دانش‌آموزان هیچ انگیزه‌ای برای یادگیری قرآن ندارند و برخی خانواده‌ها نیز بر این موضوع دامن می‌زنند، ابراز کرد: در واقع آموزش قرآن اولویت چندانی در برخی خانواده‌های امروزی ندارد.
حسن مظاهری ضمن انتقاد از روش‌های سنتی و مرسوم آموزش قرآن گفت: به عقیده بنده روش‌های مرسوم گذشته اثر چندانی ندارد و شیوه تدریس و تألیف قرآن هرچه زودتر باید تغییر کند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر قرآن و دینی در یک کتاب و ساعت آموزش داده می‌شود، ابراز کرد: لازم است به هرکدام به‌صورت جداگانه ساعتی اختصاص داده و ارزشیابی و نمره هم به‌صورت مجزا بررسی شود.
این دبیر قرآن با بیان اینکه متأسفانه برخی دبیران هیچ مهارت و تخصصی در این حوزه ندارند، اذعان کرد: این افراد انگیزه کافی برای تدریس علوم قرآنی ندارند و نمی‌توانند آنگونه که باید آن را به دیگران آموزش دهند.
دیگر دبیر قرآن درباره اینکه چرا آموزش و پرورش در زمینه آموزش عمومی قرآن آنطور که باید موفق نبوده، اظهار کرد: مهم‌ترین علت به معلمان قرآن بازمی‌گردد که تعداد قابل توجهی از آنان تخصص ندارند؛ به این معنا که در تعدادی از مدارس، آموزش درس قرآن را به معلمان دیگر که ساعت‌های آموزشی آنان پر نمی‌شود یا حتی به معاون مدرسه یا دفترداری که تخصص او در رشته‌ای دیگر است واگذار می‌کنند.
زهرا اسماعیلی با بیان اینکه معلمان قرآن باید مانند معلمان ریاضی، ادبیات و … دوره‌های ضمن خدمت ببینند و مورد ارزشیابی قرار گیرند اما این کار یا انجام نمی‌شود یا به ندرت اتفاق می‌افتد، اظهار کرد: از سوی دیگر خانواده‌ها نیز به تمام دروس اهمیت می‌دهند به جز قرآن؛ به طوری که اگر نمره قرآن فرزندشان پایین باشد برایشان مهم نیست؛ اما اگر نمره زبان انگیسی یا ریاضی کم شود به سرعت او را به کلاس‌های فوق‌العاده می‌فرستند؛ غافل از آنکه اهمیت درس قرآن در حدی است که تا پایان عمر بر زندگی فرزند آنان تأثیر خواهد گذاشت.
وی با بیان اینکه کتاب‌های درسی آموزش قرآن در مدارس، از شیوه‌های خاصی برای علامت‌گذاری واژه‌های قرآنی استفاده کرده که برای یادگیری دانش‌آموزان مناسب نیست؛ گفت: به عنوان مثال، در سال‌های اول تا سوم ابتدایی علامت «سکون» آموزش داده می‌شود؛ اما از سال چهارم این علامت در کتاب‌های درسی حذف شده، در پاسخ به اینکه دلیل چیست؟ می‌گویند اعراب واژه‌های قرآن برای دانش‌آموزان کمتر شده و راحت‌تر می‌توانند این واژه‌ها را بخوانند. حال این پرسش مطرح می‌شود که پس چرا از همان ابتدا علامت سکون را به دانش‌آموزان یاد می‌دهند؟
این دبیر قرآن گفت: هم‌اکنون در آموزش و پرورش معلمان درجه یک و نخبه‌ای که با روش‌های تدریس و سطوح مختلف آموزشی آشنا باشند، علم روان‌شناسی داشته و بدانند با دانش‌آموزان با استعدادها و سلیقه‌های مختلف چگونه برخورد کنند، چگونه در آنان ایجاد علاقه و انگیزه کنند، انگشت‌شمار هستند.
اسماعیلی با بیان اینکه روش مدیریتی مسئولان آموزش و پرورش در شناخت اینکه ما چطور باید قرآن را آموزش دهیم اشتباه بوده، افزود: ما باید بدانیم چه چیزی را به چه کسی آموزش دهیم؛ زیرا هر دانش‌آموزی در هر مقطعی، روحیه و استعدادهای خاص خود را دارد اما در اصطلاح می‌توان گفت که ما تمام دانش‌آموزان را با یک چوب رانده‌ایم؛ بنابراین باید در آموزش‌های خود بازنگری اساسی داشته باشیم.
حال با توجه به آنچه گفته شد، آموزش قرآن در مدارس یکی از مهم‌ترین اهداف نظام آموزش و پرورش در تربیت نسل قرآنی و انقلابی است که متأسفانه با کم بها دادن به آن تاکنون محقق نشده، چراکه آموزش همراه با دروس دیگر و جایگزین کردن آن‌ها به جای درس قرآن این تلقی را ایجاد می‌کند که این درس مهم نیست. از طرفی تدریس به روش سنتی با وجود تغییرات اساسی در نگرش و تفکر افراد باعث شده که اکثر دانش‌آموزان به حفظ چند آیه از جز 30 آن هم برای گرفتن نمره راضی شوند و دیگر تمایلی برای ادامه فعالیت خود نشان ندهند. لازم است در این زمینه بازنگری صورت گیرد، می‌توان با ایجاد مشوق‌ها و یا آموزش داستان‌محور دانش‌آموزان را به مطالعه این درس ترغیب کرد.
از سوی دیگر بازنگری در شیوه آموزش قرآن بر اساس مقاطع تحصیلی صورت نگرفته؛ عدم ارزیابی آموزش و پرورش از کار خود نیز در چنین شرایطی منجر می‌شود که نهاد مذکور قادر به کشف خلأهای موجود نباشد. اجماع فکری کارشناسان امر حاکی از آن است که آموزش قرآن باید در سنین پایین‌تری باشد. انتخاب این زمان نهاد دیگری را نیز در امر آموزش قرآن به میان می‌کشاند و آن خانواده است. برخی از مسئولان خواهان در اختیار قرار دادن بودجه‌های آموزشی قرآنی به خانواده‌ها هستند تا خانواده این بودجه را در اختیار نهادهایی قرار دهد که مستقیماً در نقش آموزشی قرآن فعال هستند اما نداشتن بودجه کافی و کمبود کارشناس خبره، مانع جدی را بر سر راه این هدف قرار داده است.

عطیه صفی‌زاده