سپهرغرب، گروه خبر: صحبت از سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) یکی از نیازهای مهم جامعه در همه ابعاد است و آن‌قدر دامنه وسیعی دارد که در این مجال شاید فقط بتوان قطره‌ای از دریای این معارف را بیان کرد. به‌واقع اگر همه مسلمانان و حتی غیرمسلمانان نیز سیره پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت (ع) را سرلوحه زندگی خویش قرار دهند، مسیر سعادت را خواهند پیمود.

با توجه به اینکه در آستانه رحلت جان‌گداز پیامبر گرامی اسلام قرار داریم خبرنگار سپهرغرب با حجت‌الاسلام‌والمسلمین قدرت‌اله نیازی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه پیامبران الهی انسان‌های کاملی بودند که آشنایی با سبک زندگی آن‌ها می‌تواند برای پیروانشان و حتی برای همه انسان‌ها الگو باشد، اظهار کرد: خداوند متعال پیامبر اسلام را که انسانی کامل و اشرف انبیا است به‌عنوان الگو برای همه مردم و مسلمانان معرفی فرموده و دستور داده که مردم از روش زندگی پیامبر در ابعاد مختلف تبعیت کنند.

     عبادت و پرستش خداوند

وی گفت: پیامبر اکرم به‌قدری در امر پرستش خدا جدی‌ است که خداوند ایشان را به میانه‌روی دعوت کرده و در آیات ابتدایی سوره مبارکه طه می‌فرماید: «ما این قرآن را بر شما نازل نکرده و تو را به پیامبری مبعوث نکردیم که آن‌قدر خودت را به‌زحمت بیندازی». اجمالاً نماز، تهجد و دعای پیامبر، خود یک فصل درخشان در زندگی ایشان است که می‌تواند نمونه روشنی برای بندگی خدا باشد. اساس دین همین است که انسان‌ها با خداوند آشنا شوند و خدا را به نحوی شایسته، بندگی و پرستش کنند.

     استقامت در راه هدف

حجت‌الاسلام‌ نیازی با اشاره به آیه 112 سوره هود، تصریح کرد: پیامبر راه دشواری را طی این 23 سال، در جامعه‌ای که نسل‌ها بر بت‌پرستی متولدشده و با بت‌پرستی بزرگ شده‌ بودند، طی کرده‌است. پیامبر می‌خواست مردم را یگانه‌پرست کند و در این راه، مردم مقاومت می‌کردند، به‌خصوص قریش که از بستگان پیامبر بودند و در برابر ایشان ایستادند. پیامبر در جایی به یکی از صحابه فرمود: «پوست بدن امت‌های گذشته را زنده و با شانه می‌کندند اما برای دینشان استقامت می‌کردند. شما چرا کم‌طاقتید.» سیره پیامبر این است، کسانی که هدف‌های باارزشی دارند باید همت‌های بلندی هم داشته باشند تا بتوانند آن هدف را به منصه ظهور برسانند.

     تواضع و ساده‌زیستی

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا خاطرنشان کرد: پیامبر اکرم درحالی‌که از مقام والای رسالت و موقعیت فوق‌العاده‌ای در بین مردم برخوردار است، زندگی بسیار ساده‌ای دارد. در کتاب‌های سیره، فهرستی از لوازم زندگی پیامبر آمده و جالب است که پیامبر برای بسیاری از این‌ها اسم دارد؛ مثلاً برای حیوانات، عصا، عبا و امامه‌؛ البته زندگی مردمان آن روزگار بسیار ساده بوده اما زندگی پیامبر حتی از زندگی مردم معمولی نیز ساده‌تر بوده، در روایات هم آمده که ایشان مانند برده‌ها غذا میل می‌کرد، روی زمین می‌نشست و می‌دانست که بنده است.

     اعتدال و میانه‌روی

حجت‌الاسلام نیازی با اشاره به اینکه پیامبر اکرم بنا به دستور قرآن می‌بایست مردم را میانه‌روی و اعتدال تربیت کند، عنوان کرد: خداوند در آیه 29 سوره اسرا به پیامبر درباره انفاق می‌فرماید: «دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار هم گشاده‌دستى منما تا ملامت ‌شده و حسرت‌زده بر جاى مانى.» پیامبر در بخشش و عبادت همیشه مردم را دعوت به میانه‌روی می‌کند. در همین دوره از گروهی که البته تحت تأثیر مسیحی‌ها و تارک‌دنیا بودند و خود را بسیار به زحمت می‌انداختند، زنی جوان، درحالی‌که وضع ژولیده‌ای داشت، نزد عایشه همسر پیامبر آمد، عایشه با تعجب گفت: دخترم تو جوانی، چرا به خودت نرسیده‌ای؟ زن جوان پاسخ داد: برای چه کسی این کار را بکنم؟ همسرم زندگی را رها کرده و برای عبادت به کوه رفته‌است. وقتی پیامبر به خانه آمد عایشه این مطلب را بیان کرد و پیامبر همان روز در مسجد سخنرانی کرده و فرمودند: «بعضی از اصحاب مرا چه شده که زن و زندگی را رها کرده و به کوه رفته‌اند، من که پیامبر شما هستم یک روز، روزه می‌گیرم و یک روز، روزه‌ام را می‌خورم. به خانواده می‌رسم، یک روز غذای خوب می‌خورم و یک روز غذای ساده؛ در اسلام رهبانیت و ترک دنیا نیست، رهبانیت امت من جهاد فی سبیل الله است.»

     مشورت در امور

وی ادامه داد: پیامبر به‌عنوان یک حاکم، در امور مهم به‌خصوص در مسائل مربوط به دفاع و جنگ با افراد صاحب‌نظر مشورت می‌کردند و به رأی و نظر آن‌ها احترام می‌گذاشتند. فلسفه مشورت این است که مردم تربیت شوند، به‌علاوه با مشورت کردن به آن‌ها شخصیت داده شده و برایشان احساس مسؤولیت ایجاد می‌کرد؛ حتی در مواردی که رأیشان هم درست نبود مانند جنگ احد. پیامبر بر اساس نظر افرادی که در جلسه بودند در احد جنگ را انتخاب کرد، از اول هم با این قضیه مخالف بود و بعد معلوم شد که نظر پیامبر درست بوده، اما به نظر مردم احترام گذاشتند.

     توجه به طبقات ضعیف جامعه

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا تصریح کرد: عدالت بخش‌های مختلفی دارد؛ بخشی از آن مباحث مالی است. پیامبر از آن درآمدهایی مثل انفاق، زکات، خمس و صدقات که در اختیارشان بود برای تقویت طبقه ضعیف جامعه بهره می‌گرفت تا ثروت در دست ثروتمندان دست‌به‌دست نشود.

     قاطعیت در اجرای قانون

وی با بیان اینکه پیامبر در اجرای قانون بسیار قاطعیت داشتند، اضافه کرد: زنی از خانواده‌های سرشناس مکه، دزدی کرده بود و دزدی او ثابت شد، پیامبر دستور داد که دستش را قطع کنند که جهت ممانعت از اجرای حکم افرادی ازجمله زید بن حارث که پیامبر وی را بسیار دوست داشت، واسطه قرار دادند اما پیامبر در جمع سخنرانی کرده و فرمودند: چه شده برخی به این فکر افتادند که جلوی این حد را بگیرند، امت‌های گذشته به این دلیل هلاک شدند که قانون را در مورد افراد ضعیف اجرا کرده و در مورد افراد قوی اجرا نکردند؛ بنابراین پیامبر تأکید دارد که قانون می‌بایست به‌طور مساوی در مورد همه اقشار جامعه اجرا شود؛ چه مجازات باشد و چه پاداش.

     مهربانی با مردم

حجت‌الاسلام نیازی گفت: خداوند در آیه 159 سوره آل‌عمران می‌فرماید: «پس به [برکت‌] رحمت الهى، با آنان نرم‌خو [و پُرمِهر] شدى و اگر تندخو و سخت‌دل بودى قطعاً از پیرامون تو پراکنده مى‌شدند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار [ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن، زیرا خداوند توکل‌کنندگان را دوست مى‌دارد.» یکی از عوامل مهم و مؤثر در پیشرفت و توسعه دین اسلام، مهربانی پیامبر بود. ایشان با همه اقشار حتی با غیر‌مسلمان‌ها برخورد مهربانانه‌ای داشتند.

     جدی گرفتن دشمن

این استاد دانشگاه اذعان کرد: پیامبر حکومتی نوپا در مدینه تشکیل داده و درست است که در حجاز حکومتی وجود ندارد که بخواهد مدینه را تهدید کند اما دولت‌های دیگر می‌بینند که اینجا دارد قدرتی شکل می‌گیرد، مثل دولت ایران و روم؛ این‌ دولت‌ها به‌خصوص چند سال بعد از هجرت، تحرکاتی در مرزهای اسلامی دارند. پیامبر به اطلاع از شرایط دشمن، برآورد توانایی آن‌ها و گرفتن تصمیم مناسب برای مقابله با دشمن، جدیت بسیاری به خرج می‌داد؛ یعنی همیشه به اطلاعات بها می‌داد، دشمن را جدی می‌گرفت و قبل از اینکه دشمن اقدام کند پیامبر آن‌ها را خنثی می‌کرد. بسیاری از سفیرهایی که پیامبر فرستادند، برای جلوگیری از جنگ بوده؛ یعنی قبل از اینکه دشمن خودش را جمع‌وجور کند دیده که پیامبر بالای سرش است و با استفاده از اصل غافلگیری، مثلاً در فتح مکه، برای اینکه خونریزی و کشتار نشود و دشمن را وادار به تسلیم کند، از این اصل استفاده کرده‌است.

     مشارکت با مردم در امور

وی یادآوری کرد: در جریان جنگ احزاب و حفر خندق که همه مسلمان‌ها حضور داشتند و خندق می‌کندند، پیامبر شخصاً در حفر خندق کمک می‌کرد، حتی در داستان سنگی که به آن رسیدند و نتوانستند بیرون بیاورند خود پیامبر برای بیرون آوردنش مشارکت داشت، حتی در ساخت مسجد، حفر خندق و امثال آن.

     بهداشت و نظافت

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه اظهار کرد: در آن جامعه‌ای که شاید بسیاری به مسائل بهداشتی بها نمی‌دادند، پیامبر بسیار به مقوله بهداشت دهان و دندان، لباس و بهداشت اهمیت می‌داد، همواره از عطر استفاده می‌کرد تا بوی خوش بدهد، حتی مقدار زیادی از هزینه‌هایشان برای خرید عطر بوده، به‌طوری‌که از هر کوچه‌ای رد می‌شدند، مردم می‌دانستند که پیامبر از آن کوچه عبور کرده، حتی گاهی که پولی برای تهیه عطر نداشتند از لباس‌‌هایی که عطر داشت در آب می‌زدند و آب آن‌ را به خود می‌پاشیدند؛ و یا زمانی که به ملاقات اصحاب می‌رفتند سروصورت خود را مرتب کرده و می‌فرمودند: «خداوند دوست دارد وقتی مؤمن به ملاقات مؤمن می‌رود مرتب باشد».

     رفتار با همسر

حجت‌الاسلام نیازی با بیان اینکه پیامبر اسلام نسبت به همسرانش مساوات و عدالت را رعایت می‌کرد، چنانکه حجره‌هایی برای زندگی ساده‌ در اطراف مسجد ساخته ‌شده بود که هرکدام از این حجره‌ها به یکی از همسران اختصاص داشت، خاطرنشان کرد: پیامبر زمان حضور خود را در خانه بین همسرانش تقسیم می‌کرد، چراکه هرکدام حقی از وجود پیامبر دارند و هریک از آنان می‌خواهد کنار همسرش باشد، پیامبر این را به‌دقت رعایت می‌کرد؛ حتی اگر یک وقت بیماری یا کاری پیش می‌آمد که بخواهد در جای دیگری باشد از آن کسی که نوبت او بوده تا در منزلش باشد اجازه می‌گرفتند که امروز در خانه این همسرش بماند. همسرداری پیامبر می‌تواند یک الگوی خوب و مناسب برای مردان در جامعه اسلامی باشد.

     شیوه تبلیغ اسلام

حجت‌الاسلام نیازی ابراز کرد: تبلیغ پیامبر مبتنی بر تعقل، حکمت و پند نیکو است؛ یعنی می‌خواهد عقل، بینش و بصیرت مردم را بالا ببرد. خداوند متعال در قرآن هم به پیامبر فرمود: «با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوه‌اى‌] که نیکوتر است مجادله نماى. در حقیقت، پروردگار تو به [حال‌] کسى که از راه او منحرف‌شده داناتر و او به [حال‌] راه‌یافتگان [نیز] داناتر است.»

     زهد، بی‌رغبتی و عدم دل‌بستگی به دنیا

وی افزود: اینکه انسان دنیا داشته باشد، یک چیز است و اینکه دل‌بسته به دنیا باشد، چیز دیگر؛ ما در زندگی پیامبر، البته در زندگی امامان بعد از پیامبر هم می‌بینیم که رغبت و دل‌بستگی به دنیا در زندگی ایشان وجود ندارد به‌خصوص بعد از پیامبر در زندگی امیرالمؤمنین این شاخصه بسیار برجسته است. پیامبر هیچ خشتی روی خشت نگذاشت که برای خود قصری درست کرده باشد، یا باغی ایجاد کرده و پولی پس‌انداز کرده باشد، اصلاً این‌ها برای پیامبر اهمیت ندارد. ایشان در همان حجره‌های ساده‌ای که در کنار مسجد ساخته‌شده، زندگی می‌کرد و در استفاده لوازم زندگی نیز همین‌طور بود. نمونه آن را در جهیزیه حضرت زهرا (س) می‌بینیم، همه وسایلی که برای دخترش تهیه کرد، از سفال بود. زمانی که سلمان، ابوذر و سایر صحابه وسایل را خریدند، پیامبر این‌ها را که دید، فرمود: «خدا برکت دهد به زندگی‌ که همه لوازمش از سفال است». درحالی‌که می‌توانست بهتر از این را نیز تهیه کند، اما برایش اهمیتی نداشت؛ یعنی زندگی با تکلف و زحمت نیست. حتی وقتی پیامبر برای رفتن از جایی به جای دیگر، خدم و هشمی نداشته، چه از جهت امنیت و چه از جهت جلال و شوکت باشد؛ در سفرها یکی دو نفر از اصحاب در کنارش بودند و درمجموع می‌توان گفت که تعلق خاطری به دنیا نداشتند.

حجت‌الاسلام نیازی خاطرنشان کرد: نشستن پیامبر در مجلس، صحبت کردن با دیگران و پیش‌قدم بودن در سلام از خصوصیات اخلاقی ایشان بود که متأسفانه در جامعه کنونی به‌تدریج در حال منسوخ شدن است. افرادی هستند که بسیار راحت از کنار مسلمان دیگری عبور می‌کنند یا مسلمانی وارد جلسه می‌شود و سلام نمی‌دهند درحالی‌که پیامبر به بچه‌ها نیز سلام می‌دادند و می‌فرمودند: «من تا زنده هستم، چند چیز را رها نمی‌کنم؛ یکی از این‌ها، تقدم در سلام به‌خصوص سلام به کودکان است». پیامبر هیچ‌گاه در حضور مردم تکیه نمی‌زدند، پایشان را دراز ‌نکرده و سخن کسی را قطع نمی‌کردند، زمانی که کسی صحبت می‌کرد، گوش می‌دادند تا حرفش تمام شود.

وی در پایان با توصیه کرد که علاقه‌مندان برای آشنایی بیشتر با سیره پیامبر، کتاب مرحوم علامه طباطبایی که خوشبختانه ترجمه‌شده، همین‌طور سیره ابن هشام، سیره حلبیه و یک کتاب از شهید مرتضی مطهری به نام «سیری در سیره پیامبر» را مطالعه کنند؛ البته این شهید کتاب دیگری نیز با عنوان «سیری در سیره امامان» دارد اما سیری در سیره پیامبر در عین کوتاه بودن، بسیار جامع است.