مرکز روابط و همکاری‌های بین‌المللی سازمان فضایی ایران در گزارشی به وضعیت سالانه صنعت فضایی آفریقا در سال 2020 طبق اطلاعات وبسایت فضا در آفریقا پرداخته است. در این گزارش سیاست‌های کشورهای آفریقایی در عرصه فضایی، برنامه‌های بلندمدت، آمار برنامه‌های ماهواره‌ای و وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در این حوزه مورد بررسی قرار گرفته است.

این گزارش داده­‌ها و تحلیل‌هایی درباره پروژه‌ها، معاملات، مشارکت­‌ها و سرمایه­‌گذاری‌هایی که در سراسر این قاره صورت گرفته ارائه می‌دهد. همچنین در این گزارش، نرخ رو به رشد تقاضا برای فناوری‌ها و داده‌های فضایی درباره قاره‌ها، فرصت­‌های تجاری موجود و همچنین محیط قانونی لازم در کشورهای مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته است.

در این گزارش، بر آمار گزارش سال 2019 مبنی بر درآمد سالانه 7 میلیارد دلاری صنعت فضایی و پیش‌­بینی رشد 7.3 درصدی نرخ سود سالانه و عدول آن از 10 میلیارد دلار تا سال 2024 خبر می‌دهد. طبق این گزارش، سال 2019 با هزینه‌­ای بالغ بر 717 میلیون دلار روی پروژه­‌های ماهواره‌­ای، بهترین سال برای صنعت فضایی آفریقا در تاریخ فعالیت‌های فضایی آن به حساب می‌آید. در حال حاضر، بالغ بر 4 میلیارد دلار روی توسعه و پرتاب ماهواره در این قاره هزینه شده است.

*رشد سریع مشارکت دولتی و افزایش بودجه­‌های ملی فضایی

این بخش در حال حاضر شاهد ظهور برنامه‌های فضایی دولتی جدید در کشورهای مصر و رواندا است که به ترتیب، در نیمه دوم 2019 و نیمه اول 2020 موفق به تاسیس سازمان­‌های فضایی خود شده­‌اند. با توجه به آغاز برنامه­‌های فضایی سایر کشورهای آفریقایی، میزان تخصیص بودجه به صنعت فضایی نیز افزایش چشم­گیری خواهد یافت.

دولت‌­های آفریقایی برای سال 2020، بودجه‌­ای حدود 490 میلیون دلار برای برنامه فضایی تخمین زده‌اند، این یعنی مبلغی حدود دو برابر بودجه سال پیشین که 250 میلیون دلار، بدون احتساب هزینه‌های صرف شده برای خریداری ماهواره‌ها بود.

*افزایش میزان پروژه­‌ها و هزینه­‌های مربوط به ماهواره‌ها

در سال 2019 با پرتاب 8 ماهواره جدید توسط 5 کشور آفریقایی، تعداد کل ماهواره­‌های آفریقایی در مدار زمین به 41 عدد رسیده و بدین ترتیب، تعداد کشورهای آفریقایی دارای حداقل یک ماهواره در مدار زمین از 8 کشور به 11 کشور افزایش یافت.

با افزایش تعداد ماهواره­‌های در دست تولید در سرتاسر این قاره، کشورهای بیشتری نیز در حال پیوستن به این گروه­‌اند. طبق پیش‌بینی‌ها، تا سال 2024 حداقل 19 کشور آفریقایی موفق به پرتاب ماهواره شده و تعداد کل ماهواره­‌های آفریقایی در مدار زمین از 41 به 110 افزایش خواهد یافت.

به‌رغم مشکلات عدیده برنامه­‌های ماهواره­‌ای کشورها در سال 2020 پیرو محدودیت­‌های بودجه، اختلال در روند تولید و دیدگاه منفی بین­‌المللی به خاطر شیوع ویروس کرونا، برنامه‌های بلندمدت اغلب دولت‌ها و بخش فضایی تجاری همچنان باپرجاست. حتی در برخی موارد، شیوع بیماری باعث بازبینی راه­کارهای موجود و بررسی ایجاد راه­کارهای فضاپایه جدید شد.

*افق دید گسترده صنعت فضایی

محصولات و خدمات فضاپایه در حال حاضر، اقتصاد فضایی تجاری آفریقا را تصاحب کرده و اکثر درآمد ناشی از آن تحت کنترل اپراتورهای ماهواره­­‌های مخابراتی جهانی و منطقه­ ای است. این صنعت متشکل از یک بخش در حال ظهور شامل سامانه‌های ماهواره­‌ای کوچک بومی و تولید­کنندگان محموله فضایی و یک بخش در حال رشد متشکل از ارائه­ دهندگان خدمات فضایی از جمله اینترنت با پهنای باند بالا، سامانه‌های ماهواره‌ای ناوبری جهانی، ردیابی ثابت و متحرک اشیاء، نظارت دریایی، پایگاه­‌های زمینی و تولید کنندگان تجهیزات فضایی است.

آفریقا در حال حاضر در زمینه ارائه محصولات و خدمات مرتبط با علوم فضایی و نجوم با رشد چشم­گیری مواجه شده و علت اصلی آن، تقاضای بالا از سوی نهادهای دولتی و آکادمیک در نتیجه سرمایه­‌گذاری‌های کلان چند میلیاردی در زمینه رصدخانه‌ها و پروژه‌­های ایجاد تلسکوپ است.

*تغییر سیاست­

تا جولای 2020، نوزده کشور آفریقایی موفق به ایجاد یا اقدام به ایجاد برنامه­‌های ماهواره­ ای می‌شوند. از میان این 19 کشور، تنها 15 کشور معاهده فضای ماورای جو، 14 کشور موافقتنامه نجات، 12 کشور کنوانسیون مسئولیت، 4 کشور کنوانسیون ثبت و کشور مراکش موافقت‌نامه ماه را امضا کرده‌اند.

این روند نشان از پذیرش سیاست‌­ها و کنوانسیون­‌های بین‌المللی به منظور توسعه و رشد فعالیت­‌های فضایی داخلی یا منطقه‌ای این قاره است. برای مثال، سازمان فضایی تازه تاسیس رواندا، عمده تمرکز خود را معطوف به تدوین قانون ملی فضایی، پیش از تاسیس آژانس فضایی کرده است. بسیاری از کشورهای آفریقایی شروع به اثبات موفقیت برنامه‌های فضایی خود تحت تاثیر زیرساخت­‌ها و حمایت­‌های راهبردی موجود کرده‌اند.

تونس و سنگال تدوین سیاست­‌های جدید را سرلوحه کار خود قرار دادند و راهبرد آفریقای جنوبی نیز، تهیه یک لایحه بودجه جدید با در نظر گرفتن تحولات اخیر در صنعت فضایی است.

*فضا برای توسعه پایدار

در سال 2015، سند اهداف توسعه پایدار نزد سازمان ملل متحد ثبت و توسط بسیاری از کشورهای عضو تصویب شد. در سال 2016، کشورهای مختلف در سراسر جهان شروع به پیاده­ سازی اهداف توسعه پایدار کردند. کشورهای آفریقایی با توجه مشارکت فعال در اجرای اهداف توسعه هزاره، در زمینه اجرای اهداف توسعه پایدار نیز از بسیاری از کشورها پیشی گرفتند.

بسیاری از کشورها فضا را ابزاری مناسب برای اجرای اهداف توسعه پایدار می‌پندارند. در دو سال اخیر، آفریقا چندین پروژه توسعه پایدار را با استفاده از فناوری فضایی و همسو با اهداف توسعه پایدار ملل متحد و دستور کار 2063 آفریقا پیاده‌­سازی کرده است.

*علاقه ژئوپولیتیکی و تجاری رو به رشد شرکای خارجی به بخش فضایی آفریقا

کمیسیون اتحادیه آفریقا پس از اجرای سیاست فضایی آفریقایی و تایید راهبرد فضایی آفریقا، همچنان در صدد اجرای برنامه فضایی قاره‌ای و برنامه­‌ریزی به منظور عملیاتی کردن آژانس فضایی آفریقا است. در حال حاضر علاقه دولت‌های خارجی به این حوزه، جهت به دست آوردن بخش عظیمی از سهم بازار صنعت فضایی آفریقا افزایش یافته و بعضا به دنبال ایجاد نوعی برتری ژئوپولیتیک در این صنعت در قالب ائتلاف‌های سیاسی یا نظامی هستند.

در این گزارش سالانه، مطالعه موردی کشورهای چین، روسیه، فرانسه، ایالات متحده، انگلیس، ژاپن و اتحادیه اروپا در زمینه­‌های تجاری، توسعه و دیپلماتیک حوزه فضا نیز مورد بررسی قرار گرفته است.