پیشگیری از شیوع مصرف مشروبات الکلی در نسل جوان، مستلزم مداخلات پیشگیرانه در مقابله با سوءمصرف با هم‌نوایی و همکاری همه نهادها، سازمان‌ها، متولیان و والدین است

هرچند مصرف مشروبات الکلی، موضوعی است که تاریخ چندهزارساله‌ای در سراسر جهان دارد، با این حال امروزه گرایش به مصرف این ماده در بین مردم و بخصوص جوانان، معضلی است که بسیاری از کشورها با آن دست‌به‌گریبان بوده و متحمل تبعات بسیاری متاثر از مصرف این نوشیدنی شیطانی در حوزه‌های مختلف شده‌اند.

در این خصوص بسیاری از آسیب‌شناسان بر این باورند که نادرست‌بودن اعتقاد رایج در جامعه مبنی بر اعتیادآوری کم‌تر الکل نسبت به دیگر مخدرهای شناخته‌شده، در دسترس و سهل‌الوصول‌تر بودن آن نسبت به دیگر مواد و الگو گرفتن جوانان از گروه همسالان، ازجمله مهم‌ترین علل اصلی گرایش به شرب مشروبات الکلی است.

همچنین برخی دیگر از صاحب‌نظران نیز بر این باورند که یکی از مهم‌ترین دلیل گرایش جوانان به مشروبات الکلی، کمبود و گرانی تفریح و سرگرمی برای جوانان است. در اصل جوانی که از آموزش مهارت‌های زندگی سالم در مدرسه و دانشگاه محروم بوده، خواسته یا ناخواسته این تفریح را برای خود برمی‌گزیند. با این حال آنچه که عموماً در سخنان و اظهار‌نظرها و حتی در نتایج تحقیقات صورت‌گرفته بیان و استنتاج می‌شود، این است که شایع‌ترین انگیزه مصرف الکل، لذت عنوان‌ شده و این بدان معناست که متاسفانه امروزه به‌دلیل ضعف در مهارت‌های زندگی، در میهمانی‌ها و گردش‌های گروهی، از مشروبات الکلی به‌عنوان یک تفریح و سرگرمی استفاده می‌شود.

البته از خشم، ناکامی و عصبانیت در رسیدن به هدف هم از دیگر دلایل گرایش به مصرف الکل یاد می‌شود. بدین معنا که با وارد آمدن فشارهای اجتماعی و اقتصادی، احساس درماندگی و ناامیدی، ناکامی و خشم، گرایش و میزان مصرف هم بالا می‌رود. اینکه در مجموع نیز افراد خطرپذیر و تکانشی که بدون فکر کردن کاری را انجام می‌دهند، رتبه بالاتری در مصرف الکل دارند. ضمن اینکه احتمال مصرف در افراد دارای خانواده‌ای با سابقه مصرف الکل که با آداب و رسوم مصرف آشنا هستند نیز در مرحله بعدی قرار می‌گیرد.

به هر حال و درمجموع از هیچ‌یک از علل پیش‌گفته، نباید غافل بود. شیوع سوءمصرف الکل به‌عنوان یک مسئله یا به عبارت بهتر آسیب اجتماعی؛ پدیده‌ای است که همراه با آن توانایی جامعه در سازمان‌یابی، حفظ نظم موجود، پیشرفت و توسعه نیز از بین می‌رود و عملکرد بهنجار حیات اجتماعی مختل می‌شود. ضمن اینکه در بعد اجتماعی و کلان نیز باعث دگرگونی‌های ساختاری در نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه نیز خواهد شد.

در عین حال شواهد بسیاری نیز وجود دارد که نشان‌دهنده ارتباط بین مصرف الکل و صدمات فیزیکی(اعم از جرح یا قتل ) متاثر از خشونت‌های انسانی است. در این خصوص نتایج مطالعات متعددی نشان داده ‌است که مصرف الکل، علاوه‌بر صدمات داخلی برای فرد مصرف‌کننده، به‌شدت منجر به بروز انواع رفتارهای خشونت‌آمیز و ضداجتماعی مانند تصادفات رانندگی، ضرب‌وجرح عمدی، اهانت و توهین، دعاوی خانوادگی و حتی قتل بخصوص در بین جوانان می‌شود. ازاین‌رو باید توجه کرد که رفتارهای پرخطر و نابهنجاری مانند مصرف الکل، آثار مخرب بسیاری را هم برای جامعه و هم برای فرد، به‌دنبال داشته و یک بیماری اجتماعی مزمن، پیش‌رونده و بالقوه کشنده محسوب می‌شود.

در این باب آسیب‌شناسان نیز تاکید دارند که رابطه معنا‌داری بین افزایش مصرف الکل و افزایش خشونت‌ها در جامعه وجود دارد. به اعتقاد آن‌ها الکل، مانند شیشه در طبقه مواد محرک رتبه‌بندی شده و حتی بعضاً در صدر مواد محرک مصرفی، قرار دارد و این بدان معناست که متأسفانه مصرف آن پیش‌زمینه بسیاری از آسیب‌های خشونت‌بار اجتماعی را فراهم می‌کند.

بر همین اساس است که بسیاری از ایشان بر این نکته تاکید و تصریح دارند که با توجه به افزایش میزان مصرف و ابتلا و نیز تبعات سنگین این آسیب، اطلاع‌رسانی دقیق و آگاه‌سازی از اثرات مخرب آن بر جسم، اعصاب و روان افراد و تاثیرات آن بر نهاد خانواده و جامعه، ارائه راهکارهای مقابله با آن و اتخاذ یک استراتژی خاص جهت کاهش تعداد افراد مبتلا به مصرف مشروبات الکلی با محوریت آموزش و پیشگیری از ابتلای اقشار سالم جامعه، امری بسیار ضروری و حتی حیاتی است.

*یک آسیب کم‌رنگ یا تابوی نگفتن و انکار

اگرچه به‌گفته دست‌اندرکاران نظام قضایی و انتظامی، به نسبت دیگر کشورها، ایران ازنظر اعتیاد به الکل در وضعیت مطلوبی قرار دارد و حتی این جرم مانند اعتیاد، دارای فراگیری و تظاهر علنی نیست، اما از آنجا که آمار دقیق معتادان الکلی ایران جمع‌آوری نشده، نمی‌توان به کاهش یا حتی ثابت ماندن این وضعیت مطلوب و افزایش نیافتن شمار معتادان الکلی کشور، چندان خوش‌بین بود.

گو اینکه اگر انجام اقدامات پیشگیرانه از اعتیاد به الکل نیز مانند موادمخدر، مواد اعتیادآور غیرمخدر، روان‌گردان‌ها و... جدی گرفته نشود، لاجرم باید انتظار داشت که گرایش به مصرف این ماده هم(ولو به‌صورت زیرپوستی) با افزایش قابل‌توجهی روبه‌رو شود، زیرا براساس آمارهای اعلام شده ازسوی پلیس و دستگاه قضا، علاوه‌بر آنکه سالانه حداقل ده‌ها میلیون لیتر انواع مشروبات الکلی به‌صورت قاچاق از طریق مرزها وارد کشور می‌شود، شاهد تولید مقادی قابل‌توجهی از این نوشیدنی حرام(به‌صورت دست‌ساز) نیز در کشور هستیم.

همچنین براساس آخرین آماری که ستاد مبارزه با موادمخدر در اختیار رسانه‌ها قرار داده، میانگین زمان دسترسی به انواع مختلف موادمخدر در کشور، 22دقیقه و مشروبات الکلی 17دقیقه است. البته مدیرکل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی نیز چندی‌پیش اعلام کرد که در ایران میانگین سنی مصرف‌کنندگان اصلی الکل 17 تا 35 سال است و این گروه می‌توانند با یک یا دو واسطه و حتی سفارش تلفنی، هرنوع مشروب الکلی که بخواهند را در مدت کوتاهی به‌دست آورده یا حتی در مقابل منزل خود تحویل بگیرند. بنابراین فقط راه‌اندازی مراکز ترک اعتیاد کافی نیست و هم‌دوش دستگاه قضایی و به موازات مجازت‌های تعیین‌شده برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خانواده‌ها و مسئولان نیز باید در پیشگیری از گرایش جوانان به مصرف مشروبات الکلی، به همدیگر کمک کنند.

در این خصوص و به‌گفته مطلعان دستگاه‌های انتظامی و قضایی نیز تعداد قابل‌توجهی از معتادان کشور، مصرف‌کننده مشروب هستند که لاجرم همین اخبار و اظهارنظرهای کم‌رنگ و تعارفی(اما نگران‌کننده و تأمل‌برانگیز) باعث شد تا سازمان بهزیستی کشور از مدت‌ها قبل، به‌صورت جدی به فکر راه‌اندازی مراکز ترک اعتیاد به الکل بیفتد؛ موضوعی که علاوه بر استقبال آسیب‌شناسان با نگرانی‌های فراوانی درخصوص واقعیات پنهان میزان و گستره افزایش این آسیب نیز در بین صاحب‌نظران همراه شد.

*جام زهری برای انتحار

و اما امروزه در حالی شاهد افرایش مصرف و گرایش نسل جوان به الکل هستیم که به تصریح پزشکان به‌طور طبیعی وجود 50درصد الکل در خون، سبب مرگ فرد می‌شود. در عین حال مصرف الکل به‌صورت دائمی نیز می‌تواند علائمی چون سرخوشی، اختلال در تکلم، تلوتلو خوردن، خواب‌آلودگی، استفراغ، اسهال، اختلال در بینایی، افزایش زمان عکس‌العمل‌های فردی، از بین رفتن تفکر منطقی، کاهش سطح هوشیاری، از دست رفتن حافظه، صدمات ناشی از حوادث در اثر عدم هوشیاری مانند تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع، نزاع، سوختگی یا غرق شدن را ایجاد کند.

همچنین مصرف طولانی‌مدت الکل، مشکلات دیگری را نیز به‌همراه دارد که شامل مواردی چون بیماری‌های قلبی-عروقی، گوارشی، مشکلات کبدی، آسیب به سلول‌های عصبی، مشکلات جنسی، کم‌خونی، ایجاد اختلالات دائمی در عملکرد مغز، سوءتغذیه و سرطان می‌شود.

همچنین مبتنی بر داده‌های تحقیقاتی سرطان‌های دهان، گلو، حنجره، مری، کبد و پستان نیز همگی با نوشیدن مشروبات الکلی ارتباط داشته و مصرف این ماده، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و راست‌روده را هم افزایش می‌دهد. پس با توجه به تبعات جسمانی و روحی، مبارزه با مصرف الکل باید به‌عنوان یک اولویت مهم بهداشتی-درمانی و نیز یک برنامه بین‌بخشی در جامعه موردتوجه قرار گیرد.

اما آنچه که در این خصوص و از منظری دیگر باید بدان توجه داشت، مقوله تبعات ناشی از مصرف مشروبات الکی دست‌ساز است که متاسفانه در طی چندسال اخیر نیز به‌طور مکرر و متعدد شنیده‌شده، اخبار و رویدارهای بسیار تکان‌دهنده و اندوه‌بار درخصوص مرگ، معلولیت، کوری و.. مصرف‌کنندگان این زهر شیطانی در گوشه‌وکنار کشورمان بوده که مبین گرایش جمعی به مصرف این ماده است.

درواقع موضوع از این قرار است که براساس اعلام و متاثر از تشدید برخوردها و جلوگیری از ورود مشروبات خارجی و نیز به‌دنبال افزایش نرخ ارز و بالارفتن قیمت مشروبات الکلی قاچاق، عده‌ای از سودجویان به تهیه مشروبات الکلی دست‌ساز و بسته‌بندی آن‌ها در شیشه‌های خارجی اقدام کرده‌ و به‌عنوان مشروبات الکلی خارجی به فروش می‌رسانند. غافل از اینکه در غالب این مشروبات، از ماده اولیه متانول یا الکل چوب که در صنعت کارایی دارد، استفاده می‌شود که مصرف بیش از 150 سی‌سی آن، سبب مرگ مصرف‌کننده و کم‌تر از آن، منتهی به کوری یا ایجاد عارضه جسمی غیرقابل‌علاج می‌شود.

به زبان دیگر استفاده از روش‌های خانگی در تولید مشروبات الکلی، سبب تولید مواد سمی و آسیب‌زا شده و عوارض جبران‌ناپذیری را به‌بار می‌آورد، به‌طوری که در زمان کوتاهی مصرف‌کننده ممکن است دچار عوارض حاد ناشی از مصرف الکل شود.

به‌گفته محققان هم‌اکنون بخش اعظمی از مشروبات الکلی عرضه شده در کشور(ماسوای مبحث حرمت شرعی) مشروبات دست‌سازی هستند که در محیط و شرایط غیربهداشتی و با مواد اولیه فاسد و غیرمجاز ساخته می‌شود، پس افراد و بخصوص جوانانی که به صدمات و زیان‌های ناشی از مصرف الکل واقف نیستند، نباید به مصرف آن‌ها مبادرت ورزند.

از منظر ایشان کسی که الکل مصرف می‌کند، باید بداند که قطعاً در معرض نابودی کبد و در معرض ابتلا به انواع بیماری‌ها ازجمله سرطان و نارسایی کلیه قرار گرفته است.

درواقع و برعکس تصور غلط رایج که عنوان می‌کند مصرف الکل به میزان کم و اندک زیانی ندارد، تحقیقات علوم پزشکی ثابت کرده که مصرف آن به هر میزانی خطرساز است. چه‌بسا انواع دست‌ساز آن نیز به‌دلیل نوع ترکیبات، به نوبه خود در سطح بسیار بالایی از خطرآفرینی قرار داشته باشد. خبر مرگ، کوری، معلولیت و سایر صدمات روحی و جسمی ده‌ها نفر از هم‌وطنانمان در پی مصرف این نوشیدنی حرام در مجالس عروسی و میهمانی طی دو سال اخیر، دلیل غیرقابل‌انکاری است براین مدعا.

*تشدید مجازات و پر کردن خلاء‌ها

و اما براساس قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مشروبات الکلی در زمره کالاهای ممنوعه قلمداد شده و رسیدگی به آن، در صلاحیت دادگاه انقلاب است. در عین حال چون در جمهوری اسلامی ایران قاچاق مشروبات الکلی نسبت به دیگر موارد قاچاق، قبح بیشتری دارد، لذا به‌عنوان خط قرمز محسوب شده و قانون‌گذار سخت‌ترین مجازات را برای برخورد با قاچاق مشروبات الکلی داخلی و خارجی درنظر گرفته است.

در عین حال برای تولیدکنندگان داخلی و مصرف‌کنندگان نیز حدود و تعزیراتی تعریف و تعیین شده که برابر قانون اعمال خواهد شد. البته این مجازات‌ها صرفاً به تعزیر و حد محدود نبوده و حتی در برخی موارد، حکم اعدام نیز برای مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی به‌موجب ماده 179 قانون مجازات اسلامی صادر می‌شود، زیرا در این ماده تصریح شده است: «هرگاه کسی چندبار شرب مسکر بنماید و بعد از هربار، حد بر او جاری شود، در مرتبه سوم کشته می‌شود.»

با این حال و به‌رغم وجود و اعمال همه این مجازات‌های سنگین، اما کارشناسان معتقدند از آنجا که هنوز نگرش برخی از مسئولان امر نسبت به گستره شیوع و مصرف مشروبات الکلی بخصوص در جوانان، سطحی و گذرا بوده یا به هر دلیلی، انکار یا تعارف در بیان آن‌ها وجود دارد، این معضل در سال‌های اخیر به‌صورت نگران‌کننده و زیرپوستی و به‌دور از تیررس نگاه(در مقایسه با دیگر جرائم و آسیب‌ها ) در حال گسترش و ریشه‌دوانی است، حتی اگر هرگز آمار مشخص و قابل‌اطمینانی از کمیت و کیفیت گستره این آسیب، در جامعه اعلام نشود.

موضوع اینجاست که حتی از سر تعارف نیز نباید انکار کنیم که در کشورمان مصرف مشروبات الکلی وجود ندارد یا در حد نگران‌کننده نبوده یا این معضل در بین جوانان ما در حال گسترش نیست که البته فرقی هم نمی‌کند که این موضوع درخصوص محصولات خارجی باشد یا داخلی، زیرا هر دوی آن‌ها با هر اسم و نشانی فی‌نفسه علاوه بر حرمت شرعی، ازنظر سلامتی هم برای افراد و بخصوص نسل جوان آسیب‌رسان بوده و گسترش مصرف آن نیز تبعات و عواقب حتی به‌مراتب خطرناک‌تری در مقایسه با دیگر مواد مخدر را به‌همراه دارد.

درواقع و جدا از مبحث برخوردها و اجرای حدود برای عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان که در وهله دوم تصمیم‌گیری‌ها قرار دارد، اما از آنجا که همیشه پیشگیری مقدم بر درمان بوده، لذا بسیار ضروری است که بتوانیم فعالیت‌های سالم جایگزین و سرگرمی‌هایی را برای جوانان تعریف کنیم تا به‌سوی مصرف مشروبات الکلی نروند.

زیرا همان‌گونه که پیش‌تر نیز گفتیم، درصورت غفلت و تعارف در این موضوع به همان کج‌راهه‌ای خواهیم رفت که در باب دیگر مخدرها رفته‌ایم. بدین ترتیب با توجه به تبعات عمیق‌تر و آسیب‌زاتر این مبحث، تحقق این امر مستلزم مداخلات پیش‌گیرانه بسیار جدی و شبانه‌روزی در مقابل با سوءمصرف با هم‌نوایی و همکاری همه نهادها، سازمان‌ها، متولیان و والدین است.

زیرا نتایج و یافته‌ها نشان می‌دهد که سنین 12 تا 18 سالگی، بحرانی‌ترین سنین برای نخستین تجربه این ماده در بین افراد است که متاسفانه وجود حس کنجکاوی و اصرار دوستان، از عمده‌ترین دلایل برای شروع و ادامه مصرف تلقلی می‌شود. در حال حاضر نباید غافل بود که براساس داده‌های موجود، مهم‌ترین تهدید که کشور ما را با مخاطره روبه‌رو می‌کند، تغییر تدریجی الگوی مصرف از موادمخدر به آسیب‌رسان‌های دیگر بخصوص الکل است، زیرا مصرف الکل نیز مانند دیگر مخدرها، علاوه‌بر اینکه در سنین جوانی شروع می‌شود، در هیچ گروه سنی دیگر هم به این میزان، سرعت انتشار ندارد.