تاجایی که می‌توانید از موبایل و تبلت به عنوان وسیله‌ای برای تشویق و تنبیه متناوب استفاده نکنید. چراکه با تعریف آن به عنوان وسیله تشویقی یا تنبیهی ناخودآگاه آن را به وسیله ای ارزشی تعریف کرده‌اید.
با مجازی شدن سال تحصیلی جدید و ماندن دانش‌آموزان در خانه، حالا والدین نوع جدیدی از زندگی در کنار فرزندشان را تجربه می‌کنند. فرزندانی که تا سال گذشته بخشی از روز را در مدرسه می‌گذراندند، حالا در عین اینکه در خانه هستند باید آموزش هم ببینند.
پای ثابت این آموزش در خانه وسائل الکترونیک هوشمند و اینترنت هستند. وسائلی که تا قبل از این در اختیار بزرگترهای خانه بود اما حالا به وسیله‌ای برای درس خواندن و ابزار شخصی دانش‌آموز تبدیل شده است.
این پدیده در صورت عدم نظارت والدین به معظلی جدی در زمینه آسیب‌های تربیتی تبدیل خواهد شد. موبایل و تبلتی که به اینترنت متصل هستند، دنیایی را پیش‌روی بچه‌ها باز خواهند کرد که اگر آن‌ها در برابر این ابزار تنها بگذاریم، آسیبهای زیادی متوجه جسم و روح آنها خواهد شد.
در این مصاحبه دکتر زینب نادری مدرس دانشگاه و کارشناس تولید محتوای آموزشی از آسیب‌های تربیتی استفاده بیش از اندازه کودکان از موبایل و اینترنت گفته است.
*چه راهکارهایی برای تفکیک استفاده درسی و شخصی از موبایل برای به کارگیری توسط والدین توصیه می‌شود؟
در وهله اول والدین باید توجه داشته باشند موبایل شخصی و مالکیت خصوصی موبایل در سن زیر 12 سال توصیه نمی‌شود. چرا که کودکان در این سنین هنوز توانایی شناختی و عاطفی لازم جهت استفاده درست از موبایل را ندارن دو بهتر است از موبایل والدین و فرزندان بزرگتر خانواده استفاده نمایند.
در مرحله بعد برای استفاده از وسایل الکترونیک به صورت کلی باید برنامه زمان‌بندی وجود داشته باشد. استفاده درسی با توجه به زمان کلاس‌ها و زمان احتمالی که جهت انجام تکالیف را نیز می‌توان تعیین و مشخص کرد. در این زمان‌ها استفاده از موبایل با نظارت والدین بلامانع خواهد بود. توصیه این است که با کمک و مشورت خود بچه‌ها برای آن‌ها زمان مشخصی تعیین کنیم تا به بازی و سرگرمی در فضای مجازی هم بپردازند. چرا که کودکان به برنامه ای که خودشان در تهیه آن مشارکت داشته باشند، پایبندتر خواهند بود. قاطعیت در پایبند بودن به برنامه زمانبندی الزامی است مگر اینکه موقعیت‌های استثنایی پیش بیاید.
*به صورت کلی اینکه کودکان تلفن همراه هوشمند دسترسی به اینترنت را به صورت نامحدود در اختیار داشته باشند، چه آسیب‌های تربیتی به دنبال دارد؟
تربیت در دنیای امروز نیازمند همراهی با تکنولوژی پیش‌رونده است. عقب ماندن از سرعت روند پیشرفت، عقب ماندن از زندگی است. پس استفاده از موبایل و تبلت الزاما به معنای تباه شدن زندگی کودکان نیست. بلکه استفاده نادرست از آن تباهی کودکان را در پی خواهد داشت.
استفاده بی رویه و بدون برنامه از تلفن همراه موجب آسیب‌های جسمانی، ذهنی، عصبی، اجتماعی و... متعددی خواهد شد. در بعد جسمانی می‌تواند در روند رشد کودکان و بینایی آنان اختلال ایجاد نماید. همچنین مشکلات عصبی و بی قراری از دیگر مضرات استفاده بیش از حد از موبایل خواهد بود.
در بعد ذهنی نیز مانع رشد برخی فاکتورهای شناختی کودکان می‌شود. چراکه برنامه‌های تلفن‌های هوشمند روند و دستورات خاصی را می‌طلبد که باید طبق آن رفتار و عکس العمل داشت و این امر در برخی موارد موجب کور شدن امکان تفکر و قدرت خلاقیت در کودکان می‌شود. در بعد اجتماعی به روابط کودک با اطرافیان و همسالان آسیب می‌زند و کودک را به انزوا می‌کشاند. کودکانی که به صورت نامحدود در دنیای اینترنت جستجو و کنکاش می‌کنند ممکن است خواسته یا ناخواسته وارد صفحاتی شوند و اطلاعاتی رادریافت نمایند که با تجربه اندک آنها زمینه انحرافات مختلف اخلاقی و ذهنی و اجتماعی برای آنها فراهم شود.
کودکان در فضای اینترنت می‌توانند در دام بازی‌ها یا دوستی‌های غیرمتعارف و حتی چالش‌های گاه به گاه مطرح شده در فضای مجازی بیافتند و با مفاهیم و مسائلی روبرو شوند که توانایی لازم برای مواجه شدن با آنها از لحاظ عاطفی و هیجانی را ندارند. این مسئله می‌تواند باعث مشکلات مختلف روحی و روانی در کودکان بشود.
*نحوه صحیح آموزش و مراقبت در فضای تلفن هوشمند و اینترنت توسط والدین باید چگونه باشد؟
والدین به عنوان اولین الگوی کودکان در درجه اول باید خودشان در استفاده از فضاهای مجازی جانب اعتدال را نگه دارند.
بالا بردن سواد رسانه‌ای خود همپای تکنولوژی مسئله دیگری است که والدین باید به دنبال آن باشند. والدین باید از پیچیدگی‌های دنیای جدید آگاه باشند. چرا که دور ماندن از دانش و تکنولوژی پیش‌رونده باعث فاصله افتادن بین فرزندان و والدین خواهد شد و این امر مانع از ارتباط درست با فرزندان می‌شود. حتی والدین باید با انواع بازی‌هایی که فرزندانشان در فضای مجازی با آن‌ها مشغول می‌شود هم آشنایی داشته باشند، فضای آن را بشناسند و با کودکان درباره آنها صحبت کنند.
استفاده از ابزارهای الکترونیک با قدرت کنترل مناسب مانند اینترنت محدود و امکان نصب انواع نرم افزارهای مراقبتی از دیگر راه‌های مناسب برای این مسئله است. برای مراقبت از کودکان، بهتر است والدین غیر مستقیم فعالیت کودکان را رصد کنند و اگر در جایی متوجه خطایی شدند بدون اینکه این مسئله را به صورت مستقیم به کودک گوشزد کند -‌طوری که کودک احساس کند تحت کنترل است- به صورت غیرمستقیم درباره مسئله با فرزند خود صحبت کنند.. امر و نهی بیش از حد در مورد استفاده از وسایل الکترونیک نتیجه معکوس دارد و حتی کودکان را به سمت پنهان کاری می‌کشاند.
نکته مهم دیگر این است که تا زمانی‌که نتوانید فعالیت جانبی برای کودکانتان تعریف کنید، نمی‌توانید آن‌ها را از موبایل و تبلت جدا نمایید. البته فعالیت‌های جانبی تعریف شده باید دارای جذابیت و کشش لازم باشند تا کودک را به خود جذب نماید. باتوجه به شناختی که از علاقه‌مندی‌ها و استعدادهای کودک خود مانند، ورزش، نقاشی، رنگ آمیزی، آشپزی، صحبت درباره فیلم‌ها و کارتونهایی که می‌بیند، صحبت درباره بازی‌هایی که در موبایل انجام میدهد و... دارید، می‌توانید اوقات فراغت کودکان را پر نمایید تا کمتر سراغ موبایل برود.
لازم است والدین با کودکان خود وقت بگذرانند. مثلا گاهی اوقات با جستجو در سایت‌هایی که برنامه‌های مناسب سن آنها را دارد و آشنایی با محتوای انیمیشن‌ها و کارتون‌های ارائه شده به تماشای یک انیمیشن با هم شمغول بشوند و در مورد آن با هم صحبت نمایید. بدین ترتیب می‌شود به یک زبان مشترک با فرزند خود برسیم و راهی برای دوستی و مورد پذیرش قرار گرفتن توسط آنها باز کنیم.
اگر کودک ما به استفاده از وسایل هوشمند و اینترنت اعتیاد پیدا کرده است، چه طور باید مرحله به مرحله وابستگی او را کم کنیم؟
اینکه کودکان به وسایل الکترونیک اعتیاد پیدا می‌کنند، ناشی از عدم وجود فعالیت‌های جانبی متناسب است. و همچنین اینکه والدین نتوانسته‌اند زمان لازم را با آنها بگذرانند. البته توجه داشته باشید که یک شبه نمی توان اعتیاد وسایل الکترونیک را برطرف کرد و این مسئله نیاز به زمان، حوصله کافی و البته قاطعیت دارد.
وجود برنامه‌ریزی و زمانبندی دقیق هفته به هفته و حتی روز به روز می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. والدین می‌توانند در برنامه‌ریزی روزانه که با کمک و مشورت خود کودکان تهیه می‌شود، زمان اختصاص داده شده به وسایل هوشمند را بدون ایجاد حساسیت به تدریج کم کنند تا به میزان عادی آن در طی یک روز برد.
در این مسئله والدین برای آنکه مانع ایجاد مقاومت و حساسیت در کودکان شوند برخوردی متعادل داشته باشند تا موجب تمایل بیشتر کودکان به استفاده از آن وسائل نشود. تاجایی که می‌توانید از موبایل و تبلت به عنوان وسیله‌ای برای تشویق و تنبیه متناوب استفاده نکنید. چراکه با تعریف آن به عنوان وسیله تشویقی یا تنبیهی ناخودآگاه آن را به وسیله ای ارزشی تعریف کرده‌اید و آنچه به عنوان ارزش تعریف شود تمایل به سمت آن بیشتر خواهد شد. مخصوصا اینکه موبایل و تبلت جذابیت بالایی هم دارند.
** نعیمه موحد