سپهرغرب، گروه اندیشه: امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار نظامی که بر پایه ایمان به خدای یکتا پایه‌گذاری شده همواره مساجد را سنگری برای محافظت از کیان و ارزش‌های اسلامی و انسانی معرفی می‌کردند.

منزلت مسجد به عنوان یک نهاد فرهنگی، دینی و اجتماعی بر کسی پوشیده نیست. این مکان از صدر اسلام تا کنون با برخورداری از کارکردهای گوناگون موجبات توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی را مهیا ساخته است. بر همین اساس در صورتی که نقش مسجد و خصوصاً امام جماعت مسجد به عنوان محور فعالیت‌های مسجد مورد بازشناسی قرار بگیرد، می‌توان موجبات غنای فرهنگ اسلامی را در ابعاد مختلف دینی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی فراهم کرد. برگزاری دوره‌های منظم دروس دینی و نشست‌های پاسخ گویی به پرسش‌ها و شبهات اعتقادی، فراهم کردن مکانی برای گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، آموزش شرایط و نحوه اجرای امر به معروف و نهی از منکر و نشر احکام شرعی خصوصاً احکام اجتماعی و اقتصادی اسلام می‌تواند مواردی از کارکردهای این جایگاه مهم و مؤثر باشد.

نقش روحانیت در جامعه اسلامی بسیار مهم و خطیر است. شهید آیت‌الله دکتر بهشتی پیرامون جایگاه روحانیت و نقش آن در نظام اسلامی می‌گوید: نقش روحانیت در جامعه اسلامی مساله صنفی نیست بلکه مساله بنیادین است؛ بنابراین اگر بخواهیم به نقش روحانیت در مسجد توجه کنیم باید به نقشی فراتر از آن توجه داشته باشیم چرا که مسجد محور و پایگاه تحول اجتماعی است که می‌تواند همه صنوف و شئونات جامعه را در بر بگیرد و مدیریت کند. حضرت امام خمینی (ره) نیز به عنوان بنیانگذار نظامی که بر پایه ایمان به خدای یکتا پایه گذاری شده است همواره مساجد را سنگری برای محافظت از کیان و ارزش‌های اسلامی و انسانی معرفی می‌کردند.

حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا ظهیر مبرهن، نخستین نقش امام جماعت مسجد را تبیین اسلام اصیل بیان کرد و گفت: نخستین و مهم‌ترین وظیفه روحانیت در مسجد آن است که بتواند اسلام اصیل و ناب را برای مردم بیان کند تا آنان بدانند چه مکتب و دینی دارند و با مراجعه به قرآن و عترت چه تکالیف و دستوراتی را باید انجام دهند.

معاون امور مساجد شهرری ادامه داد: وقتی به وظیفه روحانیت در مساجد اشاره می‌شود باید به این نکته توجه داشت که احکام الهی با آن مختصات و ویژگی‌هایی که اسلام ناب برای فرد مسلمانان بیان کرده تنها منحصر به آموزه‌های عبادی فردی چون خواندن نماز، روزه گرفتن و به جای آوردن حج نمی‌شود بلکه همه شئونات مادی و معنوی، دنیوی و اخروی، روحی و روانی آدمی را نیز در بر می‌گیرد برای همین است که نقش مدیریتی روحانیون در مسجد بسیار سنگین شناخته می‌شود زیرا باید بتواند آنچه را که به عنوان دین مطرح شده به درستی برای مردم تبیین کند.

 خدمت‌رسانی به مردم

وی شاکله اصلی روحانیون را خدمت رسانی به مردم بیان و اظهار کرد: امام جماعت مسجد در کنار رسالت اصلی خود یعنی معرفی اسلام ناب باید روحیه خدمت رسانی به مردم را نیز داشته باشد. چنانچه روحانی مسجد وظیفه خود را تنها سخنرانی و موعظه کردن ببیند، هرچند که سخنرانی و موعظه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است اما نمی‌تواند تأثیر بسزایی در جامعه داشته باشد. بنابراین امام جماعت مسجد در کنار منبر باید خدمات اجتماعی و مردمی را نیز وظیفه خود بداند، همانطور که پیامبر اکرم (ص) علاوه بر امام جماعت بودن در ساخت مسجد و کمک رسانی به محرومان مشارکت می‌کردند؛ در سال‌های اخیر شاهد حضور گسترده روحانیون جهادی و نمازگزاران مسجدی در کمک رسانی به مردم آسیب دیده از سیل و زلزله و همچنین خدمات رسانی به بیماران کرونایی و کادر درمان بودیم و این همان کارکرد اجتماعی مساجد و روحانیت است که مقام معظم رهبری چند سال پیش در آستانه روز مسجد از ائمه جماعات خواسته بودند.

 گفتار و رفتار روحانی مسجد باید یکسان باشد

حجت الاسلام والمسلمین ظهیر مبرهن یکی دیگر از نقش‌های مهم روحانیت در اداره مسجد را حفظ سلامت معنوی این مکان مقدس برشمرد و تصریح کرد: زمانی روحانی مسجد می‌تواند اسلام اصیل را برای مردم تبیین و تشریح کند که حرف و عمل او یکی باشد به حدی که خودش بیش از هر فرد دیگری مؤدب به آداب اسلامی و مقید به تربیت دینی بوده و اهل تهذیب نفس باشد. وقتی که به سیره خاندان عصمت و طهارت (ع) رجوع می‌کنیم می‌بینیم دوست و دشمن از آن بزرگواران به عنوان عابدترین افراد زمان خویش یاد می‌کنند؛ بنابراین اگر در مسجد سخن از عبادت می‌شود امام جماعت مسجد باید خود عابدترین باشد و یا اگر صحبت از کار و تلاش می‌شود روحانی مسجد باید خودش پرکارترین افراد باشد زیرا همین یکی بودن حرف و عمل است که سبب می‌شود اعتماد و اطمینان مردم که ودیعه الهی است حفظ شود.

معاون امور مساجد شهرری در ادامه با بیان اینکه روحانی مسجد باید مراقب اعمال و رفتار خود باشد تا بهانه به دست دشمنان فرصت طلب و سودجو ندهد، گفت: امروز متأسفانه هجمه‌های فراوانی علیه اسلام، دین و روحانیت وجود دارد که با عنوان اسلام هراسی، شیعه هراسی و ایران هراسی از آن یاد می‌شود، کاری که امروز دشمنان انجام می‌دهند چیزی جز انحراف و تخریب باورهای اعتقادی مردم نیست که مصداق بارز آن تشکیل گروه تکفیری داعش است. امام خمینی (ره) هم در این خصوص می‌فرمایند: زمانی که دشمن می‌خواهد اسلام و روحانی را بد معرفی کند روحانیت باید مراقب باشد تا مبادا با رفتارهای نسنجیده بهانه به دست دشمن بدهد.

امام جماعت مسجد صاحب‌الزمان (عج) افزود: مرحوم کلینی در کتاب شریف اصول کافی روایتی را از قول پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کند با این مضمون که حضرت فرمودند: «یاران حضرت عیسی به ایشان گفتند: ما با چه کسی نشست و برخاست کنیم؟ حضرت عیسی فرمود: با کسی نشست و برخاست کنید که دیدن او شما را به یاد خدا بیندازد، و زمانی که لب به سخن باز می‌کند علم او به دانش شما بیفزاید، و اعمال و کردارش نیز شما را به آخرت تشویق کند». روحانی مسجد باید مصداق اتم این کلام باشد تا بتواند نقش هدایتگری معنوی خود را در مسجد به درستی ایفا کند.

 جاذبه و دافعه؛ لازمه همسو شدن قلوب

حجت الاسلام والمسلمین ظهیر مبرهن بیان کرد: نکته دیگر که باید در مدیریت معنوی مسجد مورد توجه قرار گیرد جاذبه و دافعه روحانی مسجد است، اسلام دین جاذبه و دافعه است. برای همین روحانی مسجد باید جاذبه داشته باشد تا بتواند قلوب را با خود همسو کند. در روزهای اخیر که حجت الاسلام والمسلمین راستگو دار فانی را وداع گفت دیدیم که مردم برای رحلت ایشان که در حوزه تربیت کودک و نوجوان فعالیت می‌کرد چگونه اندوهگین شدند. این نشان می‌دهد که مردم قدردان آن دسته از روحانیونی هستند که به آنان توجه دارند، البته دافعه نیز لازم است همانگونه که در سیره نبوی نیز دافعه وجود داشت و حضرت هرگز با همه مردم به یک شکل برخورد نمی‌کردند؛ بنابراین روحانی مسجد باید نسبت به این مهم توجه داشته باشد.

 مردم‌داری؛ رمز موفقیت ائمه جماعات

معاون امور مساجد شهرری با تاکید بر اینکه روحانی مسجد باید فردی سیاست مدار باشد، عنوان کرد: متأسفانه این کلمه دستخوش تعاریف و نگاه‌های مختلفی قرار گرفته برای همین زمانی که سخن از سیاست به میان می‌آید اغلب معنای منفی آن را در نظر می‌گیرند در حالی که مراد از سیاست مدار بودن امام جماعت مسجد همان مطالبی است که در زیارت جامعه کبیره به آن اشاره شده است. امام جماعت مسجد باید نسبت به جریانات روز مطلع و آگاه باشد.

 مسجد، بهترین محل برای تربیت جوانان مکتبی

حجت الاسلام والمسلمین ظهیر مبرهن با بیان اینکه مسجد بهترین محل برای حل و فصل مشکلات مردم است، گفت: با مساجدی قوی و روحانیونی فعال است که می‌توانیم کشوری مکتبی، مقتدر و مدافع ارزش‌های اسلامی داشته باشیم و یکی از راهکارهایی که می‌تواند برای رسیدن به این هدف کمک کند نوع رفتار امام جماعت با جوانان است. بعضاً بعضی جوانان دغدغه‌مند و دلسوز انتقادات و سوالاتی در ذهن دارند که روحانی مسجد موظف است با زبان نرم پاسخ آنان را بدهد و چنانچه نقصی در کلام آنان بود نواقص و کاستی‌ها را تبیین و مشخص کند. این چنین بود که سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در جمع روحانیون و ائمه جماعات بیان کرد که جوانان و شهدای بسیاری چون شهید ححجی همه مکتبی بودند و مکتبی بودن ریشه در مسجدی بودن دارد.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین مهدی متولی الموتی، با استناد به کلام حضرت آیت‌الله جوادی آملی مبنی بر اینکه مساجد نیاز به کفایه‌خوان و مکاسب خوان ندارد بلکه نیازمند امام جماعتی است که سنت نبوی و علوی را در مسجد اجرا کند، اظهار داشت: ائمه جماعات برای رونق و ارتقای مساجد باید مکمل اهداف رسالت پیامبر اکرم (ص) باشند.

 مسجد مرجعی برای حل اختلافات و مرکزی برای اجتماعات مردمی است

مدیر مدرسه علمیه باقرالعلوم (ع) با بیان اینکه مسجد مصداق کامل نهاد تصمیم ساز و فراگیر محله است، عنوان کرد: مسجد مرجعی برای حل اختلافات و نیز مرکزی برای اجتماعات مردمی است و امام جماعت به عنوان مرکزی‌ترین شخصیت محله می‌تواند نقش بسزایی در حل مشکلات و اختلافات خانوادگی ایفا کند. پیامبر اکرم (ص) صبورانه در مسجد می‌نشستند و مشغول حل و فصل اختلافات مردم می‌شدند. بعدها در دوران امیرمومنان علی (ع) نیز مسجد به کرسی قضاوت تبدیل شد. امام جماعت باید بتواند مسجد را محور رفع معضلات اجتماعی و حل اختلافات کند در این صورت می‌توان شاهد کاهش طلاق و پرونده‌های قضائی در دادگاه‌ها بود.

 ضرورت ایجاد پایگاه‌های علمی و فرهنگی در مساجد جهت هدایت فکری جامعه

وی ایجاد پایگاه‌های علمی و فرهنگی در مساجد جهت هدایت فکری جامعه را از دیگر وظایف مهم امام جماعت در مدیریت مسجد برشمرد و گفت: پیامبر اکرم (ص) نیز مسجد را به یک جایگاه علمی تبدیل کرده بودند و گروه‌های مختلفی در این مباحث علمی شرکت می‌کردند. امروز نیز این کرسی علمی با عناوین مختلفی چون حلقه صالحین برگزار می‌شود که می‌طلبد امام جماعت در این گردهمایی‌ها حضوری پررنگ داشته باشد.

حجت الاسلام والمسلمین متولی الموتی ادامه داد: رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند اگر امام جماعت بخواهد به صورت کامل کار کند یک مسجد می‌تواند بیشتر از یک وزارت خانه کار داشته باشد. امام جماعت باید در همه زمینه‌های لازم مهارت کافی داشته باشد تا بتواند در همه فعالیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی که در مسجد به منظور فقر زدایی، بصیرت افزایی، آگاهی بخشی، تقویت علم و … صورت می‌پذیرد، حاضر شود.