سپهرغرب، گروه اجتماعی - عباس سریشی: جوانان و نوجوانان (البته به‌صورت غیرمستقیم) هدف نخست تبلیغات و بازاریابی صنایع دخانی هستند و پیام‌های معطوف به این گروه سنی توجه مصرف‌کنندگان جوان و نوجوان را برای صنعت دخانیات به ارمغان می‌آورد درواقع صاحبان صنایع دخانی افراد جایگزین و مشتریان جدید خود را از این طیف به‌دست می‌آورند چه اینکه بر اساس آمارها نیز 99 درصد افراد سیگاری استعمال دخانیات را از این سن آغاز کرده‌اند.

هشدار...! دسترسی آسان نوجوانان به سیگار به معنای به صدا درآمدن زنگ هشدار کاهش سن مصرف سیگار و زدودن قبح اجتماعی آن در کشور استان و خانواده است.

کارشناسان و صاحب‌نظران تأکید دارند که دوران بلوغ و نوجوانی زمانی است که افراد بیشترین آسیب‌پذیری را نسبت به شروع مصرف دخانیات دارند. درواقع نوجوانان و جوانان نسبت به بزرگ‌سالان آسیب‌پذیرترند و چون بیشتر تحت تأثیر تبلیغات و جو حاکم بر همسالان خود قرار می‌گیرند پس تمایل بیشتری به خطر کردن دارند حتی به قیمت تهدید سلامتی خود.

بررسی‌ها نشان داده که این موضوع به‌خصوص در مورد مصرف دخانیات از برجستگی بیشتری برخوردار است زیرا زمانی که سیگار کشیدن در بین کسانی که جذاب، اجتماعی یا دوست‌داشتنی به‌نظر می‌رسند به‌عنوان یک هنجار اجتماعی به تصویر کشیدمی شود بنابراین نوجوانان با تقلید از این رفتار پاسخ داده و به سمت استعمال دخانیات می‌روند.

گو اینکه در صورتی که یکی از دوستان، والدین و یا خواهران و برادران آن‌ها نیز سیگاری باشد آن‌ها به احتمال زیاد تمایل بیشتری برای استفاده از سیگار و یا کشیدن قلیان نشان خواهند داد.

البته نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد که به دو دلیل عمده بزرگ‌سالان کمتر از نوجوانان تمایل به سیگار کشیدن دارند اول اینکه بسیاری از آن‌ها پس از سال‌ها مصرف دخانیات به دلایل مختلف اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی و یا شغلی به اجبار سیگار را ترک کرده‌اند و دوم اینکه رقم بالایی از بزرگ‌سالان که سال‌ها سیگاری بوده‌اند نیز به‌دنبال ابتلا به بیماری‌های ناشی از استعمال دخانیات مجبور به ترک استعمال آن شده‌اند.

بنابراین جوانان و نوجوانان (البته به‌صورت غیرمستقیم) هدف نخست تبلیغات و بازاریابی صنایع دخانی هستند و پیام‌های معطوف به این گروه سنی توجه مصرف‌کنندگان جوان و نوجوان را برای صنعت دخانیات به ارمغان می‌آورد درواقع صاحبان صنایع دخانی افراد جایگزین و مشتریان جدید خود را از این طیف به‌دست می‌آورند چه اینکه بر اساس آمارها نیز 99 درصد افراد سیگاری استعمال دخانیات را از این سن آغاز کرده‌اند.

روان‌شناسان معتقدند که بسیاری از نوجوانان و جوانان درک نمی‌کنند که نیکوتین تا چه حد اعتیادآور بوده و یا سلامتی آن‌ها را به مخاطره می‌کشد بنابراین بسیاری از آن‌ها شاید در زمانی نه‌چندان کوتاه درگیر تصمیم‌گیری‌هایی راجع به انتخاب‌های سالم شوند. برخی دیگر شاید تمایل داشته باشند تا در گروه‌های خاص از همسالان پذیرفته‌شده و یا بزرگ‌تر و به‌روزتر از دیگر همسالان و یا اجتماعی‌تر به نظر برسند که متأسفانه در این میان افراد و یا تبلیغاتی که استفاده از سیگار را ترویج می‌کند به‌عنوان نخستین الگو و آبشخور تأمین خوراک فکری موردتوجه نوجوانان قرار می‌گیرد.

تحقیقات مراکز علمی مرتبط با نوجوانان و جوانان تصریح می‌کند که امروزه و در پی عدم توجه و اطلاع از تبعات استعمال دخانیات در بین نوجوانان و جوانان بسیاری از این افراد وقتی شروع به استعمال دخانیات می‌کنند ارتباط عواقب طولانی‌مدت آن را با موضوع سلامت در نظر نمی‌گیرند، همچنین بسیاری از نوجوانان سیگاری قادر نیستند از آثار قدرتمند و اعتیادآور نیکوتین رها شوند کما اینکه نتایج نشان داده که حدود سه نفر از هر چهار نفر سیگار کشیدن را تا بزرگ‌سالی ادامه می‌دهند همچنین از میان نوجوانان و جوانان سیگاری نیز حدود یک سومشان 13 سال زودتر از همسالان غیر سیگاری خود می‌میرند.

     سیگار با بدن نوجوانان چه می‌کند...!؟

و اما به‌صورت معمول مصرف دخانیات برای همه گروه‌های سنی و یا جنسیتی خطرناک و آسیب‌زاست اما این موضوع به‌صورت ویژه برای نوجوانان که در مراحل رشد جسمی هستند از تبعات و عواقب خطرناک‌تری برخوردار است.

اینکه شاید بسیاری از آن‌ها نیز بعد از چند سال مصرف وقتی تصمیم به ترک سیگار می‌گیرند تازه متوجه می‌شوند که نیکوتین تا چه حد اعتیادآور بوده زیرا بسیاری از نتایج پزشکی به‌روشنی هرچه تمام نشانگر این واقعیت است که نیکوتین در مغز نوجوانان درست مانند هروئین و کوکائین عمل می‌کند و احساس لذت و رضایت زودگذر ایجاد می‌کند درحالی‌که مغز این افراد در حال رشد است و این خود دلیلی برای وابستگی نوجوانان و جوانان به دخانیات تنها پس از یک دوره کوتاه‌مدت مصرف است.

     خونریزی مغزی و مرگ زود‌رس ارمغان سیگار در جوانی

همچنین بررسی‌ها نشان داده که از هر سه نوجوان سیگاری که به‌طور منظم سیگار می‌کشند یک نفر دچار مرگ زودرس می‌شود درعین‌حال مصرف دخانیات مهم‌ترین عامل بروز آسیب زودهنگام آئورت شکمی (رگ بزرگی که از قلب خون غنی از اکسیژن را در داخل شکم به ارگان‌های مهم می‌رساند) می‌شود این موضوع حتی در خصوص نوجوانانی که فقط برای چند سال سیگار کشیده‌اند نیز صادق بوده و علائم آشکاری از باریک شدن این شریان بزرگ در بدن آن‌ها دیده شده است.

همچنین استنشاق دود سیگار باعث آسیب رگ‌های خونی سراسر بدن و نیز ایجاد مخلوطی از بافت چربی در داخل عروق خونی می‌شود که این پلاک‌ها به باریک شدن رگ‌ها و محدود شدن جریان خون می‌انجامد؛ که همین امر به‌صورت ویژه باعث بروز بیماری‌های قلبی زودرس در سنین پایین می‌شود گو اینکه سیگاری‌های جوان و نوجوان شش برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری هم سن و سال خود مستعد خونریزی مغزی هستند.

البته مصرف دخانیات در سنن نوجوانی باعث آسیب‌دیدگی شدید ریه‌ها می‌شود زیرا نوجوانان در این سن در حال رشد هستند و ریه‌های آنان (برای دختران تا آخر نوجوانی و برای پسران تا بعد از 20 سالگی) هنوز به‌اندازه واقعی نرسیده است.

در این خصوص نتایج برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد بزرگ‌سالانی که در دوران نوجوانی سیگار کشیده‌اند عموماً ریه‌های داشته‌اند که به‌اندازه واقعی رشد نکرده و طبیعتاً نمی‌تواند کارکردی در حد نرمال و متناسب با ظرفیت و نیاز آن‌ها داشته باشند.

پزشکان تأکید دارند که ریه نوجوانان و جوانان سیگاری به‌خوبی افراد غیر سیگاری عمل نمی‌کند و این ناکارآمدی دلیل اصلی بروز تنگی نفس است که مشکلات بسیار زیادی را برای شرکت در ورزش و انجام سایر فعالیت‌های فیزیکی برای آن‌ها ایجاد می‌کند و البته این‌همه نیز در حالی است که در بسیاری موارد و حتی به‌رغم ترک سیگار اما بسیاری از آسیب‌های واردشده به ریه‌ها به‌طور کامل برطرف نخواهد شد.

البته ماسوای موارد فوق بسیار اهمیت دارد که بدانیم دود سیگار به‌صورت عادی دارای قریب به هفتاد نوع ترکیب شیمیایی است که می‌تواند به بروز سرطان‌ها منجر شود این بدان معناست که مصرف دخانیات باعث آسیب دیدن ماده وراثتی و متعاقباً افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان می‌شود.

ضمن اینکه نباید از تبعات دیگر آن مانند مشکلات پوستی، دهان و دندان و یا ناباروری در زنان، مشکلات بینایی و سایر مشکلات حسی؛ مرگ‌های تصادفی و گرایش به استعمال مواد مخدر و... نیز غافل شد. بنابراین با توجه به اینکه هزینه‌های درمان عوارض ناشی از مصرف سیگار هم به‌مراتب بیشتر از درآمدهای حاصل از صنعت دخانیات و یا بنابراین زودگذر آن است نباید این شعار کلیدی را هرگز از یاد برد که همیشه پیشگیری خیلی بهتر از درمان است.

     دود سیگار در لایه‌های اجتماع ایران...

هرچند مصرف سیگار در نگاه اخص گرایش نوجوانان و جوانان به آن یک معضل جهانی است و صرفاً مربوط به کشوری خاص نمی‌شود اما بر اساس تحقیقات صورت گرفته سن شروع مصرف سیگار تا حدودی در همه کشورها مشابه یکدیگر است و به‌صورت تقریب از حدود 11 - 16 سالگی آغاز می‌شود.

این بدان معناست که تا چند دهه آینده، مرگ‌ومیر ناشی از استعمال سیگار در دنیا به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه که روند سیگاری شدن روبه افزایش است؛ پا از اپیدمی فراتر خواهد نهاد...

البته این موضوع در کشور ما نیز رواج داشته و متأسفانه در سطح جامعه ما نیز می‌توان شاهد استعمال سیگار توسط نوجوانان کم سن و سال حتی در بین دختران نوجوان بود که این امر به معنای به صدا درآمدن زنگ هشدار مبنی برکاهش سن مصرف سیگار و زدودن قبح اجتماعی آن بوده تا جایی که دیگر کشیدن قلیان و سیگار حتی برای زنان و دختران در انظار عمومی و کوچه و خیابان تابو نیست.

در این خصوص مسئولین نظام بهداشتی کشور آمار سیگاری‌ها را در کشور حدود 12 میلیون نفر اعلام می‌کنند و معتقدند که دراین‌بین سه درصد دختران و 12 درصد پسران در کشور ما تجربه کامل و طولانی از کشیدن سیگار دارند و از هر 10 سیگاری 9 نفر در زیر 18 سالگی اولین سیگار خود را دود کرده و حالا متأسفانه زشتی‌زدایی از مصرف سیگار در جامعه باعث شده تا حداقل سن مصرف نیز به 14 سال کاهش یابد.

همچنین کارشناسان و صاحب‌نظران علوم رفتاری تأکید دارند که عوامل مختلفی از قبیل پیروی از والدین تصویر از خود مشکلات رفتاری، استرس، فرهنگ‌عامه، عوامل بیولوژیکی، اثر دوپامین، گروه همسالان و حتی خانواده باعث گرایش نوجوانان به مصرف دخانیات می‌شود اما با این حال سهولت دسترسی و فروش آزاد و بدون محدودیت سیگار در دکه‌ها و مغازه‌ها بستر اصلی و مهم رواج مصرف سیگار در بین نوجوانان است که متأسفانه نیز هیچ سازمان و نهادی خود را مسئول مقابله با این وضعیت نمی‌داند.

این کارشناسان بر این باورند که 95 درصد از معتادان ابتدا با سیگار آشنا شده سپس به مواد مخدر کشیده شده‌اند و درواقع تهیه آسان مصرف قلیان و سیگار در اماکن عمومی توسط نوجوان و جوانان دلیل عمده گرایش نوجوانان به سیگار محسوب می‌شود البته این در حالی است که در کشورمان قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات از 15 شهریور 1385 و مشتمل بر 20 ماده اجرایی به تصویب رسیده و اما در عمل به‌درستی اجرا نمی‌شود و با گذشت سال‌ها پس از تصویب همچنان شاهد ضعف آشکار و شدید اجرایی آن هستیم.

اینکه ظاهراً و طبق این قانون، فروش و عرضه دخانیات به افراد زیر 18 سال توسط عرضه‌کنندگان ممنوع است و متخلف باید علاوه بر ضبط فرآورده‌های دخانی کشف‌شده، به جزای نقدی محکوم شود اما به هر دلیل شاهد آنیم که متأسفانه سیگار به‌صورت نخی و صدالبته در تعداد بالا، توسط مغازه‌ها و دکه‌های روزنامه‌فروشی به نوجوانان کم سن و سال فروخته می‌شود، این بدان معناست که اساساً هیچ منعی برای خرید سیگار در این طیف وجود ندارد و نتیجه این می‌شود که به تعدد و تکرار شاهد نوجوانان و جوانانی هستیم که چه در خفی و چه علنی در حال کشیدن سیگار و قلیان هستند و ظاهراً نیز هیچ ابایی از تبعات اخلاقی، اجتماعی و حتی جسمی آن ندارند؛ و این یعنی باز شدن رسمی دروازه ورود به مسیر انحطاط و ناهنجاری‌های ریز و درشت اجتماعی در آینده‌ای نه‌چندان دور.

     افزایش خزنده یک ناهنجاری غیرقابل‌باور...!

و اما قطعاً یکی از موضوعات بسیار نگران‌کننده و صدالبته تأمل‌برانگیز در مبحث گرایش نوجوانان و جوانان به سیگار مسئله گرایش دختران نوجوان و جوان به این ناهنجاری طی سال‌های اخیر است که روندی افزایشی را نیز پیدا کرده البته این امر نیز تحت تأثیر عوامل گوناگونی اتفاق می‌افتد که ظاهراً در این مورد خاص هم خانواده و هم گروه همسالان و دوستان نقش مهمی در گرایش دختران نوجوان به سیگار دارند.

کارشناسان معتقدند نکته هشدار‌دهنده در این آمارها تأکید بی‌تعارف و مستقیم به زنانه ‌شدن و همچنین کاهش سن ابتلا به برخی آسیب‌ها و به‌خصوص مصرف سیگار و قلیان است که می‌طلبد مسئولان و نهادهای آموزشی، تربیتی و برنامه‌ریز در این مورد به‌دنبال چاره‌اندیشی مناسب و اثرگذار باشند زیرا اگر این مقوله نیز به ‌مانند برخی دیگر از آسیب‌ها جدی گرفته نشود آسیب‌های زیادی را برای زنان به‌عنوان مولدان آینده جمعیت و نیروی انسانی و کار جامعه در پی خواهد داشت.

بر همین اساس سخنگوی وزارت بهداشت نیز ضمن اشاره به اینکه مصرف سیگار در میان زنان و دختران به مسئله‌ای اساسی برای جامعه تبدیل‌شده به مردم و مسئولان نسبت به عوارض مستقیم و غیرمستقیم آن هشدار داده و عنوان نموده: متأسفانه امروزه شاهد آنیم که به نسبت چند سال اخیر مصرف سیگار در دختران نوجوان از کمتر از یک ‌درصد به 2.1 درصد رسیده درحالی‌که همین روند در پسران از 5.1 به 4.8 درصد کاهش پیدا کرده که جای تأمل بسیار دارد!

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه استعمال سیگار و قلیان درواقع مقدمه ورود به مصرف مواد مخدر و رفتارهای پرخطر جنسی است تأکید دارد که خانواده‌ها باید هوشیار باشند و بدانند که مصرف قلیان و سیگار در محیط خانواده و در کنار نوجوان‌ها چه ضربه‌‌هایی را می‌تواند به آن‌ها وارد کند.

     وضع و حالی نه بهتر از دیگران...!

حالا اما در مقابل آن دسته از مسئولان، مدیران و سخنگویان ادارات و نهادهای همدانی که احتمالاً ممکن است در مقوله گرایش فزاینده نوجوانان به سیگار نیز به مانند انکار وجود معتاد متجاهر از تکذیب این آسیب درآمده و با سخنانی کاملاً کارشناسی شده و تخصصی و مبتنی بر تحقیقات وسیع میدانی حتی منکر وجود این آسیب شوند هم باید با کمال تأسف اعلام کرد که نوجوانان همدان نیز در تابعی از کل کشور از این آسیب در امان نبوده و در طی چند سال اخیر به‌دلیل سهولت در عرضه و دسترسی راحت به قلیان، سیگار توتون و تنباکو نرخ قابل‌توجهی از آن‌ها هم به‌مانند بسیاری از بزرگ‌سالان علاقه و عادت به تدخین (دود کردن) انواع سیگارها و تنباکوها را پیداکرده‌اند.

درواقع این نوجوانان هم به‌مانند بزرگ‌سالان (و صدالبته به‌رغم ممنوعیت شعاری) به‌راحتی سیگار موردنیاز خود را چه پاکتی و چه نخی خریده و یا در محافل دورهمی سفارش قلیان می‌دهند و حلقه‌های هنری دود درست می‌کنند.

البته هرچند در پی پرس‌وجوهای خبرنگاران سپهرغرب بیشتر فروشندگان دخانیات و سرو کنندگان قلیان دم از ممنوعیت فروش و عرضه دخانیات به نوجوانان می‌زنند اما واقع امر اینجاست که نه سیگارها و نه قلیان‌های مورداستفاده نوجوانان از آسمان باریده و نه این فروشندگان با عرضه چند پاکت و نخ به بزرگ‌سالان اموراتشان می‌گذرد پس طبیعی است بپذیریم تقریباً همه آن‌ها مبادرت به این کار می‌کنند و نه خط قرمزی برای خود دارند و نه محدودیت اخلاقی و قانونی.

در این خصوص چند نفر از فروشندگان با اشاره به اینکه حتی ممکن است به‌رغم عدم فروش سیگار به نوجوانان یک دوست یا بزرگ‌تر اقدام به خرید سیگار کرده آن را به نوجوان بدهد عنوان کردند: چون فروش سیگار اساساً ممنوع نیست بنابراین هر کس می‌تواند آن را بخرد ضمن اینکه به تأیید این افراد نیز تقریباً در طول هفته حداقل نیمی از مشتریان و مطالبه‌گران سیگار از آن‌ها را خانم‌ها و نوجوانان پسری تشکیل می‌دهد که سن بعضی از آن‌ها حتی به 20 سال هم نمی‌رسد و این یعنی اینکه کار از ریشه خراب است.

البته در پی گفتگوی خبرنگاران سپهرغرب با تنی چند از نوجوانان خریدار سیگار نیز عموماً آن‌ها علت گرایش به این امر را ناشی از شرایط عمومی و محیطی و برون فردی قلمداد کرده و معتقدند این کار (سیگار کشیدن و یا مصرف قلیان)

نشانگانی از آزادی در انتخاب مسیر زندگی و آینده و بزرگ شدن آن‌ها است.

آن‌ها را آرام ساخته و به آن‌ها برای سازگاری با استرس‌های زندگی کمک می‌کند.

به آن‌ها کمک می‌کند تا کمتر غذا بخورند و از وزنشان کاسته شود.

در دسترس بودن، ارزان بودن به نسبت دیگر تفریحات.

و یا بعضاً تحت تأثیر دوستان و والدین خود که سیگاری هستند قرارگرفته‌ و هر از چند‌گاه و به‌صورت تفننی یکی دو نخ (و شاید احتمالاً یکی دو پاکت) را دود می‌کنند. وگرنه شخصاً اساساً تمایل چندانی به سیگار کشیدن ندارند بلکه عموماً از سر کنجکاوی این کار را می‌کنند زیرا همه آن‌ها تک‌به‌تک یا ورزشکاران حرفه‌ای هستند و یا شاگردان ممتاز مدرسه و نخبگان تحصیلی و کارآفرینانی که برای خودشان برو و بیایی دارند گو اینکه همگی نیز معتقد بودند که کشیدن یکی دو نخ و یا چند پک اساساً خطری ندارد بنابراین آن‌ها می‌توانند در کوتاه‌مدت این کار را ترک کرده و با خیال راحت به‌دنبال ورزش و مطالعه و درس و دانشگاه بروند.

نکته بسیار جالب دراین‌بین و درست زمانی که سیگاری در دست داشتند اعتراف به قبح این موضوع و حتی اطلاع از تبعات جسمی و روحی آن و یا خطر اطلاع والدین و احتمال بروز مشکلات خانوادگی، انحراف و گرایش به مواد و یا هزینه کرد پول‌توجیبی‌های خود برای خرید سیگار بود.

البته همین گروه چند نفره معتقد بودند که در کوتاه‌مدت می‌توانند مستقیماً از طریق نخ فروش‌ها و یا دوستان خود به سیگار دسترسی پیدا کرده و یا نهایتاً با یک واسطه آن را تهیه کنند. البته بسیار هم اتفاق می‌افتد که با شنیدن خبر آمدن یک مارک (نشان بازرگانی) جدید که عطر و طعم خوب یا بهتری نسبت به بقیه سیگارها دارد نیز با ولع و عطش تأمل‌برانگیزی اقدام به خرید و مصرف آن کرده‌اند.