سپهرغرب، گروه کافه کتاب: وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم افتتاح نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: برگزاری مجازی نمایشگاه باعث‌ کم‌تر شدن تخلفات فرهنگی و اقتصادی رایجی می‌شود که در برگزاری فیزیکی شاهدشان بودیم.

مراسم افتتاحیه نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، صبح روز سه‌شنبه 30 دی‌ماه برگزار شد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم گفت: نمایشگاه مجازی کتاب تهران دو ویژگی دارد؛ ویژگی اول شرایط کرونایی است که در ایران و جهان، تأثیرات زیادی ازجمله در اقتصاد و فرهنگ داشته است. یکی از حوزه‌های تأثیر گرفته در فرهنگ، صنعت نشر است که مربوط به ایران و جهان است. در نظرسنجی‌ که آذرماه امسال توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد، حدود 60 درصد از ناشران معتقدند که از حداقل 40 درصد به بالا، صنعت نشر از کرونا خسارت ‌دیده است. تعطیلی نمایشگاه‌ کتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی هم در این بحث جا دارند.

سید عباس صالحی افزود: در همین شرایط باوجود همه این مشکلات، چند نکته را هم می‌توان در نظر داشت، اول این‌که جامعه نشر ما تکاپو و فعالیت خود را داشته است. در همان نظرسنجی آذرماه، 68 درصد ناشران، کتاب‌های چاپ اول داشتند. این آمار نشان می‌دهد علاقه، شیفتگی و توجه جامعه نشر کشور به تولید، باوجود کرونا، متوقف نشده است. همچنین طبق نظرسنجی‌های دیگر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات،‌ میزان مطالعه کتاب در اوقات فراغت کرونا، افزایش داشته است؛ بنابراین علی‌رغم صدماتی که فضای کرونا داشته و هنوز هم دارد، به نحوی در سبد اوقات فراغت ما، سهم بیشتری را پیداکرده و پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: در کنار همه این مسائل، پاره‌ای از اتفاقات به کمک آمده و نشان داده‌اند که فضای نشر، مهم و قابل‌توجه است، نمونه‌اش هم طرح‌های حمایتی فصلی خانه کتاب و ادبیات، است که با استقبال روبرو شدند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: ویژگی دومی که نمایشگاه کتاب با آن برگزار می‌شود، برپایی در فضای مجازی است. فضای مجازی پیش‌تر به کمک فضای نشر آمده بود اما به‌نظر می‌رسد الآن سرعت و شتاب بیشتری پیدا کرده است، نکته نخست در حوزه تبلیغات و اطلاع‌رسانی کتاب است. در نظرسنجی آذرماه، از جامعه آماری ناشران پرسش شد انتشار کتاب‌هایشان را چگونه به مخاطبانشان اطلاع می‌دهند. طبق پاسخ‌ها 3/69 درصد از فضای مجازی و بعد راه‌های دیگر استفاده می‌کنند. امروز دیگر فضای اطلاع‌رسانی صرفاً در قالب متن مکتوب نیست. پادکست، نقالی کتاب، فایل‌های صوتی و تصویری و قالب‌های دیگر همه از عناصری هستند که نشان می‌دهند ما در حال حرکت به سمت تبلیغ بیشتر و جدی کتاب در فضای مجازی هستیم. بحث بعدی، مسئله فروش کتاب در فضای مجازی است. در همان نظرسنجی موردنظر، سفارش اینترنتی کتاب از ناشران حدود 50 درصد و از کتاب‌فروشان 48 درصد بوده است.

صالحی در ادامه گفت:‌ بحث بعدی در فضای مجازی، کتاب‌ الکترونیک است، کتاب‌های الکترونیک، مزاحم کتاب‌های مکتوب و کاغذی نیستند بلکه مکمل‌اند.

وی گفت: با بیان موارد که گفتیم، نمایشگاه کتاب مجازی تهران، یک فرصت چهارم است؛ یک تجربه جدید که به اعتبار همین‌ جدید بودنش ارزشمند است. این نمایشگاه یکی از تجربیات ارزشمند حوزه فضای مجازی و صنعت نشر خواهد بود. نمایشگاه فیزیکی کتاب هم بدون عیب و نقص نبود. ممکن است نمایشگاه مجازی کتاب تهران، در مقام اجرا با نقص‌هایی هم همراه باشد اما ازآنجایی‌که فضای مجازی، فضایی متنوع و با قابلیت‌های مختلف است، حتماً یک فرصت است. مثلاً می‌تواند با وجود دغدغه‌هایی که در دیپلماسی فرهنگی داریم، کتاب‌های داخل کشور را راحت‌تر به دست ایرانیان خارج از کشور و دیگر مردم جهان برساند. نمایشگاه کتاب مجازی می‌تواند ما را به عدالت فرهنگی نزدیک‌تر کند و مرزهای جغرافیایی را درنوردد. این مسائل می‌توانند چشم‌اندازی نمایشگاه مجازی کتاب باشند که ایران، شروع‌کننده آن است. این کار، یک فرصت برای انسان، تعقل، ارتباط و گفتگو است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: مسئله دیگر، موضوع اقتصاد نمایشگاه مجازی کتاب است؛ هم کاهش هزینه‌ها و هم کاهش تخلفات. یک ناشر شهرستانی وقتی می‌خواست برای نمایشگاه فیزیکی به تهران بیاید، باید سختی‌ها و مسائل زیادی را پشت سر می‌گذاشت اما حالا این‌گونه نیست. همچنین ما در نمایشگاه مجازی، شاهد فضای سالم‌تری در زمینه فرهنگ و اقتصاد خواهیم بود؛ مثلاً دیگر شاهد تخلفات مثل فروش کتاب ناشران دیگر در غرفه یک ناشر دیگر نیستیم. در فضای مجازی به‌دلیل کنترل یا بازدارندگی‌ که به‌خاطر مسائل فنی وجود دارد، نمی‌توان چنین تخلفاتی را انجام داد. درمجموع، برگزاری مجازی نمایشگاه باعث‌ کم‌تر شدن تخلفات فرهنگی و اقتصادی رایجی می‌شود که برگزاری فیزیکی شاهدشان بودیم.

صالحی افزود: جهان امروز، جهان داده است، هرمقدار که اطلاعات بیشتر و قدرت پردازش بیشتری داشته باشیم، جریان فرهنگی هم ازنظر اقتصادی و هم داده، بیشتر تقویت می‌شود. در فضای نمایشگاه مجازی کتاب، این فرصت پیش می‌آید که هم اطلاعات گردآوری شوند و هم این‌که بهره‌برداری‌های بهتری از آن‌ها شود.

وی در پایان سخنانش گفت: البته همه این حرف‌ها به این‌معنا نیست که نمایشگاه فیزیکی کتاب برگزار نشود. نکته این‌ است که فرهنگ مکتوب با نمایشگاه مجازی کتاب، یک بال جدید پیدا کرده و نمایشگاه، نمی‌خواهد تنها و تنها قالب مجازی را برای خود انتخاب کند؛ اما این، یک قالب است که می‌تواند به کمک قالب‌های سنتی ما بیاید. من از اهالی رسانه می‌خواهم کاری کنند این نمایشگاه دیده شود. چون نمایشگاه فیزیکی کتاب در اردیبهشت‌ماه، تبدیل به یک سنت شده بود و همه ساعت‌هایشان را برای آن کوک کرده بودند اما امیدوارم اطلاع‌رسانی درباره نمایشگاه مجازی کتاب تهران با کمک رسانه‌ها به‌عنوان یک وظیفه ملی، انجام شود.

معاون فرهنگی وزیر ارشاد گفت: نمایشگاه مجازی کتاب،‌ یک فروشگاه هست اما بیش از آن، یک محل فرهنگی است. پیش‌تر به ما ایراد گرفته می‌شد که چرا دیتا و اطلاعات خانه کتاب و ادبیات را در اختیار عموم قرار نمی‌دهید. الآن شرایطی ایجاد شده که این‌دیتاها در نمایشگاه مجازی کتاب در اختیار عموم قرار گرفته است.

محسن جوادی افزود: نکته دیگر این است که نمایشگاه مجازی کتاب، در راستای عدالت فرهنگی برگزار می‌شود و تسهیل در خرید را ایجاد می‌کند. البته ما قبول داریم که یارانه‌ها باید فراتر از حد فعلی برود ولی الآن هم یارانه‌ای که داده می‌شود، در حد توان و امکان بوده است.

وی گفت: فضای مجازی ظرفیت زیادی دارد و اگر زودتر کار روی آن را شروع کرده بودیم، شاید می‌توانستیم کشورهای بیشتری را در نمایشگاه مجازی کتاب تهران داشته باشیم. درمجموع امیدوارم نهادهای مختلف مرتبط با نشر بتوانیم در کنار هم تشویق و تقویتی برای کتاب‌خوانی جامعه باشیم.

رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران گفت: معمولاً نمایشگاه کتاب به خاطر حمایت از ناشران و کتاب‌فروشان برگزار می‌شده و امسال به‌دلیل کرونا، روی چگونگی این حمایت، بسیار کار شد. معاونت فرهنگی وزارت ارشاد خیلی تلاش کرد این حمایت‌ را تنظیم کند. باید این‌گونه را بدهم که حداکثر زمانی که می‌شد گذاشت و نمایشگاه را این‌گونه برگزار کرد تا همین روزها بود. چون زمان در حال از دست رفتن بود و تسهیلاتی که به ناشران داده می‌شود از جنس وام است.

هومان حسن‌پور افزود: این کار برای نخستین‌بار است که در جهان انجام می‌شود و اتفاقات زیادی ممکن است در آن بیافتد؛ کم و کسری‌هایی باشد. به‌نظرم تا می‌توانیم باید همکاری کنیم تا بتوانیم بهترین استفاده را از آن ببریم. اگر نقد و اشکالی بود می‌شود آن را پس از اجرای کار بررسی کرد. در حال حاضر باید تمرکز روی این‌ باشد که صدای نمایشگاه شنیده شود و همه ایران متوجه شوند که نمایشگاه دارد برگزار می‌شود.