سپهرغرب، گروه خانواده: کارشناس مسائل خانواده عنوان کرد: خانوادۀ سالم یعنی جامعۀ با نشاط و روبه‌جلو و جامعۀ مقتدر مساوی است با خانوادۀ با قوام و مقتدر. این اقتدار با سیاست‌گذاری‌های صحیح مسئولان حاصل می‌شود.

خانوادۀ سالم مساوی با جامعۀ سالم است؛ هراندازه خانواده‌ها با ارزش‌های اخلاقی و تربیتی آشنایی بیشتری داشته باشند، جامعه‌ای سالم‌تر و پویاتر خواهیم داشت؛ چراکه جامعه از افرادی شکل گرفته است که تربیت خود را در محیط خانواده کسب کردند. اگر محیط خانواده عاری از ارزش‌ها باشد و اعضای خانواده ارتباط حسنه و نیکو با یکدیگر نداشته باشند، امنیت روانی جامعه مورد تهدید قرار می‌گیرد؛ بنابراین هر اندازه افراد با شاخصه‌های رفتاری در محیط خانواده آشناتر باشند و توانایی پیاده‎سازی این ارزش‌ها را در محیط خانواده در خود احساس کنند، با جامعه‌ای مواجه می‌شویم که اساس رفتار و برخورد آن‌ها بر مبنای ارزش‌هاست.

خبرگزاری تسنیم با حجت‌الاسلام محمدرضا دُرانی، کارشناس مسائل خانواده و استاد حوزه و دانشگاه گفت‌وگویی ترتیب داده تا ضمن بررسی مهم‌ترین آسیب‌های موجود در بستر خانواده‌ها، به معرفی برخی راهکارهای تربیتی مبتنی بر سیرۀ نبوی (ص) بپردازد.

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

      شما به‌عنوان کارشناس مسائل خانواده تاکنون مهم‌‌ترین آسیب‌های یک خانواده را در چه مسائلی می‌بینید؟

متأسفانه به دلیل وجود عوامل آسیب‌زا مثل صنعتی شدن، مدرنیته، فمنیسم، فقر، کم‌رنگ شدن اعتقادات مذهبی و عدم تعهد متقابل زوجین و از سوی دیگر فعالیت رسانه‌های هرزه‌نگار و آلوده که چیزی جز نکبت را برای خانواده‌های به بار نمی‌آورند، شالودۀ خانواده‌ها در آستانۀ فروپاشی قرار می‌گیرد.

مهم‌ترین آسیب‌های عرصۀ خانواده، عدم کسب مهارت‌های ارتباطی و همچنین آزارهای فردی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر و نیز عدم توجه به نیازهای اساسی همسر در موضوع زناشویی است. از دیگر سو عدم وجود آرامش روانی و شاید مشارکت زن و مرد در کارهای اقتصادی، از چالش‌های اساسی محسوب می‌شود.

همچنین به جهت رشد فعالیت‌های فضای مجازی شاهد کاهش ارتباطات کلامی بین اعضای خانواده هستیم.

      چه‌طور مشارکت زوجین در کار اقتصادی سبب بروز مشکل می‌شود؟

وقتی زوجین کار اقتصادی انجام می‌دهند، بیگانه‌وار با یکدیگر رفتار می‌کنند و این امر تأثیر مستقیمی بر روابط زناشویی خواهد گذاشت. خداوند مرد را قوام خانواده قرار داده و مرد به‌طور ذاتی دوست دارد تأمین معاش خانواده را بر عهده گیرد. ضمن آنکه ممکن است با رشد مالیِ زن، همسر خود را هم‌شأن خود نداند.

چالش ازدواج و تضعیف بنیان خانواده

یکی دیگر از چالش‌های موجود در محیط خانواده، حضور زیاد فرزندان در محیط خانواده است که این امر به دلیل بالا رفتن سن ازدواج رخ می‌دهد؛ این ازآن‌روست که انسان ذاتاً نیاز به استقلال دارد تا بتواند زندگی مستقلی تشکیل دهد؛ حضور آن‌ها در خانه‌ای که با دو نسل متفاوت و نیز با افکار متضاد در کنار هم زیست می‌کنند، ناخودآگاه مشکلاتی را در روابط بین خانواده ایجاد می‌کند. دراین‌بین عده‌ای هم که تاب این محیط را نمی‌آورند، رو به زندگی مجردی می‌آورند که این خود بر مشکلات می‌افزاید. این‌گونه می‌شود که جوانان پرخاشگری را پیشه می‌کنند و کنترل آن‌ها سخت خواهد بود. هرچند خداوند دعوت به عفت و خویشتن‌داری کرده است، اما تمام جامعه در یک سطح قرار ندارند.

      در چنین شرایطی باید چه‌کار کرد؟

مسئولان ما امر ازدواج را تسهیل کنند و در اولویت قرار دهند. متأسفانه گاهی اولویت‌ها را گم می‌کنند. اگر سلامت جامعه‌ای در خطر باشد و کرامت مردم به‌ویژه جوانان از بین برود، ناخودآگاه خانواده‌ها مورد تهدید قرار می‌گیرند. پس رابطۀ دوسویه بین خانواده و جامعه وجود دارد. خانوادۀ سالم یعنی جامعۀ با نشاط و روبه‌جلو و جامعۀ مقتدر مساوی است با خانوادۀ با قوام و مقتدر. این اقتدار با سیاست‌گذاری‌های صحیح مسئولان حاصل می‌شود.

تسهیل امر ازدواج جوانان یعنی تأمین امنیت روانی جامعه. آموزش رفتارهای صحیح در بستر خانواده یعنی رشد فرهنگی جامعه. رسانه‌های ما باید در قالب‌های هنری خانواده‌ها را با ارزش‌های اخلاقی و شیوه‌های زیست مؤمنانه آشنا کنند که اگر این کار را انجام ندهند به‌طورقطع در همین دنیا تاوان کم‌کاری خود را باید پس دهند و در قیامت پاسخگوی خداوند باشند؛ بنابراین آن‌ها مسئولیت شرعی و وجدانی بر گردن دارند. چراکه مأموریت اصلی آن‌ها تنظیم جامعه با القای ارزش‌های مثبت است.

خانوادۀ سالم یعنی جامعۀ با نشاط و روبه‌جلو و جامعۀ مقتدر مساوی است با خانوادۀ با قوام و مقتدر. این اقتدار با سیاست‌گذاری‌های صحیح مسئولان حاصل می‌شود. تسهیل امر ازدواج جوانان یعنی تأمین امنیت روانی جامعه. آموزش رفتارهای صحیح در بستر خانواده یعنی رشد فرهنگی جامعه.

به نیت تربیت همسر ازدواج نکنید

      یکی از آسیب‌هایی که متوجه خانواده‌ها است، تلاش مرد در همسو کردن نظرات همسر با تفکرات خود است. آیا این نوع عملکرد صحیح است؛ یعنی اساساً زوجین وظیفۀ تربیت همسر را بر عهده دارند؟

مردها اگر به نیت تربیت همسر با آن‌ها زندگی کنند، دچار چالش می‌شوند و به‌طورکلی اگر فردی به نیت همسو کردن همسر با نظرات و تفکرات خود مبادرت به ازدواج کند، قطعاً دچار مشکل خواهد شد؛ چراکه هر فردی خود باید تغییر کند؛ هر تغییری باید از درون شکل بگیرد.

در برخی اقشار مذهبی دیده می‌شود مردان سعی دارند همسران خود را به اجبار سمت ارزش‌های دینی سوق دهند و آن‌ها را با خود همراه کنند؛ این نوع رفتار به‌مرور زمان سبب دل‌زدگی همسر می‌شود؛ تداوم این رفتار نه‌تنها همسر را از ارزش‌ها دور می‌کند بلکه زندگی زناشویی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. ما همسرمان را آن‌طور که تربیت‌یافته، پذیرفتیم نه آن‌طور که خودمان می‌خواهیم. اگر برعکس این امر صورت گیرد، یعنی به نیت تربیت کردن همسر با او ازدواج کنیم، زندگی‌مان ممکن است به خطر بیفتد.

اعضای خانواده در کنار پیامبر (ص) احساس آرامش و کرامت داشتند

      برخورد ایشان در محیط خانواده به‌ویژه با همسر چگونه بود؟

با مطالعۀ روش برخورد پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) با همسرانشان به این نتیجه می‌رسیم که آن حضرت به‌گونه‌ای معاشرت می‌کردند که همسران احساس آرامش و تکریم می‌کردند؛ همان آرامشی که خداوند آن را از اهداف ازدواج معرفی می‌کند: وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً؛ و از نشانه‌های [قدرت و ربوبیت] او این است که براى شما از جنس خودتان همسرانى آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و در میان شما دوستى و مهربانى قرار داد. یا همان کرامتی که خداوند انسان را با آن آراست و فرمود ما بنی‌آدم را کرامت دادیم «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ»

این آرامش و کرامت باید در بُعد عاطفی و روانی حاصل شود؛ چراکه هر رفتاری که سبب تشویق شود، آرامش و به‌دنبال آن مودت و رحمت را بین زوجین کم‌رنگ می‌کند. از یکی از همسران پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) از رفتار حضرت پرسیدند. او گفت خُلق او مانند قرآن بود. در حقیقت اخلاق پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) تجسم قرآن بود. می‌گفت هیچ فردی به اندازۀ ایشان حُسن خلق نداشت؛ ما کانَ أحد أحسنَ خُلقاً مِنه.

در جای دیگر گفته‌اند هیچ‌یک از اعضای خانواده ایشان را صدا نمی‌زد، مگر اینکه می‌فرمود لبّیک. امرونهی ایشان با خوش‌طبعی و خلق نیکو همراه بود. اگر انتقادی داشتند، مستدل و نرم و بعد به تعبیر قرآن، با قول حسن یا گفتار نیکو مطرح می‌کردند. بنابراین اگر مسئله‌ای پیش می‌آمد، با زبان درست و بدون طعنه و کنایه سخن می‌گفتند.

پیامبر (ص) خدمتکار خانۀ خود بود

از دیگر سو پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) خدمتکار خانۀ خود بودند. گوشت را تکه‌تکه می‌کرد و سر سفره می‌گذاشت. آرد را آسیاب می‌کرد. پوشاک خود را می‌دوخت و شیر حیوانات را خود می‌دوشید. از روی محبت به تمام اهل منزل کمک می‌کرد. در برخورد با خطای همسرشان نرم رفتار می‌کرد. امام صادق (علیه‌السلام) ‌فرمود روزى رسول اکرم (ص) وارد اتاق عایشه شد و مشاهده کرد که تکه نانى روى زمین و زیر دست‌وپا افتاده است و آن را برداشت و خورد و سپس فرمود یَا حُمَیْرَاءُ أَکْرِمِی جِوَارَ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَیْکَ فَإِنَّهَا لَمْ تَنْفِرْ عَنْ قَوْمٍ فَکَادَتْ تَعُودُ إِلَیْهِم‌؛ یعنی اى حمیرا؛ مجاورت نعمت‌های الهى را بر خویشتن گرامى دار تا هرگز نعمت‌های خداوندى از مردم دور نشوند.

ایشان در اموری که به خود مربوط بود، خشمگین نمی‌شد مگر جایی که حرمت‌ها و حدود الهی شکسته می‌شد. در نهایت اینکه پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) به‌گونه‌ای با خانواده برخورد می‌کرد که وقتی بیرون منزل می‌رفتند، دل‌تنگ ایشان می‌شدند و برای بازگشت حضرت لحظه‌شماری می‌کردند.

* گاهی مشاهده می‌کنیم با فرزندان مانند ارباب خشمگین نسبت به برده رفتار می‌شود و این مسئله در روحیۀ آن‌ها بسیار اثر منفی دارد. دراین‌باره توضیح می‌دهید؟

کودکان هر خانواده، مردان آینده‌ساز فردا هستند؛ اگر کرامت و عزت‌نفس آن‌ها مورد خدشه واقع شود، سلامت روحشان مورد آسیب قرار می‌گیرد و جبرانش سخت خواهد بود. پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) الگوهای رفتاری فراوانی در برخورد با کودکان و فرزندان در اختیار ما قرار دادند. سلام کردن به کودک، برخورد کریمانه، نفی تبعیض بین فرزندان، بازی با کودکان، احترام و تکریم به آن‌ها از سیرۀ ایشان است. به هر کودکی شخصیت مستقل قائل بودند. به آن‌ها هدیه می‌دادند و از درخواست آن‌ها استقبال می‌کردند. می‌فرمود أکرِمُوا أولادَکُم وأحْسِنواآدابَهُم یُغْفَرْ لَکُم؛ یعنی فرزندان را تکریم کنید و آن‌ها را نیکو تربیت کنید تا آمرزیده شوید. بنابراین باید فرزندان را بر مبنای کرامت انسانی تربیت کنیم.