سپهرغرب، گروه دُرهای دَری - فاطمه فراقیان: یک شاعر آیینی همدانی گفت: خُرده گرفتن به برخی اشعار مداحان که بعضاً انتقاداتی به‌جا است، از آنجا بوده که بعضی از مطالب، از روایات ضعیف است؛ بنابراین اگر آسیب‌ها در مداحی به‌سرعت دیده شده و به آن واکنش نشان داده می‌شود، به این دلیل است که از ذوات مقدس معصومین سخن می‌گوییم.

در ماه پُرنعمت و رحمت رمضان به‌سر می‌بریم، به همین دلیل مطالب هفته پیش و این هفته صفحه درهای دری را به شعر آیینی و شاعران آن اختصاص دادیم تا این مناسبت فرخنده را به صفحه شعر و ادبیات روزنامه سپهرغرب گره زده باشیم.

در مقدمه گزارش هفته پیش گفتیم که هر مقوله شعری که صبغه دینی داشته و متأثر از آموزه‌های اسلامی باشد، در قلمرو شعر آیینی قرار می‌گیرد؛ شاعر آیینی نیاز به مطالعه و پژوهش بیشتری نسبت به دیگر شعرا دارد، چراکه درون‌مایه شعر وی می‌بایست اشاره به حقایق دینی داشته و به همین دلیل ضریب خطا در شعر او به‌ویژه در معنی، باید بسیار کم باشد.

از طرفی ادبیات به‌ویژه شعر مذهبی از روزگار دور در ارتباط با چگونگی حکومت‌ها بوده که تا قبل از صفویه بی‌رونق، در دوران صفویه پُررونق، در زمان نادرشاه بی‌اقبال و در زمان زندیه از آن استقبال شده است؛ بعد از پیروزی انقلاب نیز به یکی از ارکان شعری تبدیل شد.

محمدمهدی روحی، شاعر و مداح آیینی همدانی، ارشد معارف اسلامی (علوم قرآن و حدیث) و مدرس دانشگاه هفته پیش به نکاتی همچون هر چیزی که اسلام ناب بر آن صحه می‌گذارد می‌تواند شعر آیینی باشد، شعر آیینی سفارشی نیست و ازقضا قسمت زیادی از آن جوششی است، این هنر بیشترین وابستگی به جریان دین را داشته و به همین جهت رشد کرده، شاعر آیینی نیاز به مطالعه وسیع‌ دارد چراکه کارش خط قرمزهایی دارد و غیره، اشاره کرد که در این هفته ادامه گفت‌وگو با وی را پی می‌گیریم:

   در شعر آیینی به جهت حساسیت ارزش‌ها در ایران اسلامی، ضریب خطا در معنی باید بسیار پایین باشد، درست است؟

شعر آیینی باید کمترین خطا را داشته باشد، به این جهت که در مورد یک ساحت مقدس صحبت می‌کنیم که منتسب به دین مبین اسلام است، بنابراین حواسمان باید بسیار جمع باشد که باعث گمراهی نشود؛ زیرا شعر هنری بوده که تأثیرگذاری زیادی دارد.

رهبر معظم انقلاب جایی فرمودند گاهی یک بیت شعر از یک ساعت سخنرانی همچو منی تأثیر بیشتری دارد! که این نکته بسیار عمیق و دقیقی است و خیلی از افراد با همین اشعار اعتقادات خود را شکل می‌دهند؛ اگر بخواهم مصادیقی از آن هم بگویم مثل ضرب‌المثل‌هایی که ورد زبان‌ها شده و برای مردم حجت است و به آن‌ها عمل می‌کنند، برای نمونه به این ضرب‌المثل غلطی که می‌گوید «خواهی نشوی رسوا، هم‌رنگ جماعت شو!» توجه بکنید. بنابراین شعر وقتی می‌خواهد در ساحت اعتقادی و آیینی قرار بگیرد، باید کمترین خطا را داشته باشد و به همین خاطر بوده که به برخی اشعار آیینی خُرده گرفته می‌شود.

   ایراد گرفتن به برخی مداحان ازنظر مطلبی که بازگو می‌کنند هم به همین موضوع برمی‌گردد؟

بله، خُرده گرفتن به برخی اشعار مداحان که بعضاً انتقاداتی به‌جا است، از آنجا بوده که بعضی از مطالب، از روایات ضعیف است و این ساحت به‌قدری مقدس بوده که کوچک‌ترین ایراد و ضعفی می‌تواند مختل‌کننده آن شعر باشد؛ مانند پیراهن سپیدی که کمترین لکه سیاهی بر آن نمایان است.

بنابراین اگر آسیب‌ها در مداحی به‌سرعت دیده شده و به آن واکنش نشان داده می‌شود، به این دلیل است که از ذوات مقدس معصومین سخن می‌گوییم که دقت بسیار زیادی را می‌طلبد تا آنچه به‌عنوان شعر آیینی به جامعه ارائه می‌شود، کمترین خطا را داشته باشد، هم به‌لحاظ محتوایی و هم ازنظر فنی.

البته یک نکته هم در اینجا قابل ذکر است، اینکه گاهی به برخی مداحان خُرده می‌گیرند که از معنا فاصله گرفته‌اند، باید گفت که زمانی این مداحان ناگزیر هستند جهت ارتباط با جامعه‌ای که متأسفانه با زبان شعر بیگانه است، از اشعار ساده‌تر و ضعیف‌تر (البته به‌لحاظ ساختاری و نه ازنظر محتوایی) استفاده کنند. به همین جهت است که امروزه استفاده از ادبیات فولکوریک یا عامیانه رواج بیشتری در جلسات مذهبی و مداحی دارد، زیرا عموم مردم از شعر فاخر خیلی سر درنمی‌آورند، منِ شاعر و مداح می‌توانم با یک بیت از حافظ هم روضه بخوانم، اما آیا همه مخاطبان در روضه که از اقشار مختلف ازنظر سواد هستند نیز می‌توانند متوجه این نوع از شعر بشوند، از آن لذت ببرند و توسل مورد نظر صورت بگیرد؟ بنابراین چون غالب جامعه ما به دلایل گوناگون از ادبیات فاصله گرفته است، مداحان نیز ناگزیر هستند سطح استفاده از ادبیات خود را پایین بیاورند تا همگان بتوانند از آن روضه بهره ببرند؛ البته بنده با این امر به‌صورت صددرصد موافق نیستم و به نظرم می‌بایست سطح ادبی جامعه را بالا ببریم.

   به نظر شما حمایت از شعر آیینی و شاعران آن صورت می‌گیرد؟

در موضوع حمایت از شعر آیینی بنده فکر می‌کنم اتفاقات خوبی افتاده و قابل تقدیر است، اما کافی نیست؛ شما ورزش کُشتی را که ما در این رشته کلی استعداد داشته و در این مورد در جهان حرف برای گفتن داریم را با ورزش فوتبال مقایسه کنید، آن اجحافی که در حمایت از این دو نوع ورزش صورت می‌گیرد، در پشتیبانی از شعر آیینی در مقایسه با هنرهایی مانند سینما، موسیقی و غیره نیز وجود دارد؛ برای مسائل مربوط به ادبیات در برابر دیگر گونه‌های هنر، بسیار کمتر بودجه‌بندی می‌شود و اگر نبود حمایت مقام معظم رهبری و جلساتی که با شاعران دارند، شاید این میزان از رشد هم اتفاق نمی‌افتاد. بنابراین بنده فکر می‌کنم در حوزه چاپ، نشر و حمایت‌های معنوی از شاعران باید اتفاقات بهتری در حوزه شعر آیینی رخ بدهد که هنوز در این زمینه غفلت وجود دارد.

   جناب روحی از آثار خودتان در زمینه شعر آیینی نیز توضیحاتی بفرمایید.

بنده توفیق سرایش شعر را از دوران نوجوانی دارم؛ مرحوم استاد مسکین مشوقم بودند و از همان ابتدا چون برآمده از هیئت‌های مذهبی بودیم، بیشتر اشعاری که سرودم در حوزه شعر آیینی بود. به‌ویژه شعر ولایی، عاشورایی و هیئتی؛ علاقه‌ام هم به سمت اشعار تصنیفی یا به‌اصطلاح نوحه و سرود و این سبک‌هایی که مناسب خوانده شدن در هیئت هستند، بود. همچنین توفیق داشتم چهار کتاب در چهار جلد به مناسبت‌های مختلف مذهبی سال قمری به‌نام «دستی برای ارادت» به چاپ برسانم که در دسترس مداحان قرار گرفت.

در فضای مجازی نیز کانال تلگرامی دارم که هر شعری می‌سرایم با سبکش در آن قرار می‌دهم تا مورد استفاده قرار بگیرد و به حمدالله می‌بینم مداحان مطرحی از آن‌ها استفاده می‌کنند. وقتی می‌بینم مردم با شعری که بنده نوشته‌ام ارتباط می‌گیرند و با آن‌ها به ائمه توسل می‌جویند، به وجد می‌آیم و از بهترین اتفاقات زندگی‌ام این موارد است.

همچنین بنده کلاس آموزش شعر و مداحی دارم و در جشنواره‌های شعری کشوری چندین‌بار رتبه آورده‌ام.

در سالیان اخیر بنا به مشغله‌های مختلف کم‌کار شده‌ام، البته گله‌ای هم دارم و آن اینکه به شاعرانی که سبک عامیانه دارند که به آن نوحه، سرود، ترانه و تصنیف گفته می‌شود، نسبت به شاعرانی که سبک کلاسیک دارند، کمتر توجه می‌شود و به آن‌ها کم‌لطفی شده است؛ در حوزه شعر آیینی باید کمیت بسیار زیادی را شاهد بود و هفته‌ای چند اثر می‌بایست تولید شود، چراکه بعضاً شعری یک‌بار خوانده می‌شود و بعد تاریخ مصرفش تمام می‌شود، اما شاید به جهت همین نادیده انگاشته شدن شاهد رشد کمی مطلوب در این زمینه نیستیم.

   در ماه مبارک رمضان هستیم، شعر آیینی در این زمینه هم حرف برای گفتن دارد؟

یکی از وجوه شعر آیینی مناجات است؛ یعنی آن نوع شعر که خطاب به خداوند سروده شده که بخش قابل توجه شعر عاشقانه نیز در این حوزه تعریف می‌شود، چراکه ما با معبود خود صحبت می‌کنیم.

به حمدالله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مناجات‌خوانی که در شهرهای مختلف برگزار می‌شود و در شهر همدان نیز وجود دارد، بستری را فراهم کرده تا شاعران آیینی خوراک این مجالس را تأمین کنند و به تبع اشعار فاخری که از بزرگان ادبیات در مناجات‌نامه‌ها، الهی‌نامه‌ها و غیره (برای مثال اشعاری از فردوسی، نظامی، مولوی، حافظ و غیره) به ما رسیده، متأخرین در این عرصه نیز به شعر مناجاتی پرداخته‌اند.

در این نوع شعر ازنظر بنده آنچه محترم و مهم شمرده می‌شود، رعایت شأن ساحت‌ها است؛ بهترین الگویی که ما برای شعر عاشقانه مناجاتی در ماه رمضان داریم، متون دعاهایی است که در کتب ادعیه وجود دارند؛ مانند صحیفه سجادیه، مفاتیح‌الجنان و غیره که به‌صورت ویژه نوع حرف زدن معصومین ما با خداوند متعال را نشان می‌دهند. برای مثال در دعای کمیل و مناجات شعبانیه و غیره که به ما آموزش می‌دهند چگونه باید با خدا حرف بزنیم که من در اینجا تقاضا دارم هرکس دستی به قلم دارد، در ایام ماه رمضان از این نوع شعر سرودن غافل نشود که باقیات صالحاتی است که هرجا هرکس از آن بهره ببرد و با آن ارتباط برقرار کند و در قدم بعدی به‌وسیله آن به خدا تقرب جوید، بی‌شک شاعر هم از آن اجر خواهد برد. چراکه لازمه این روزهای جامعه ماست و به قول شاعری «در دوره کافر شدن اهل قلم/ با نام خدا جمله بسازی هنر است».

   به‌عنوان سخن آخر اگر مطلبی هست، با مخاطبان ما در میان بگذارید.

درخواستم از جامعه ادبی موجود این است که به عرصه شعر آیینی به‌ویژه در تصنیف ورود کنند که ازنظر کیفی در این امر ضعیف هستیم و دلیل آن این است که شاعران برجسته ما به دلایل گوناگون (که در این گفت‌وگو مجال بیان آن‌ها نیست) از شعر آیینی استقبال نمی‌کنند و به آن اقبال نشان نمی‌دهند؛ اما به‌لحاظ معنوی و ازنظر آفرینش آثار ماندگار، برکت‌هایی در این حوزه هست که حتماً هم در دنیا و هم در آخرت به شاعر خیر می‌رساند، بنابراین دست نیاز به سوی شاعرانی دراز می‌کنم که قریحه شعری و دانش این حوزه را دارند تا کارهای فاخری تولید شود؛ در حوزه نوحه و سرودهای مذهبی و ترانه‌های آیینی که اکنون صداوسیمای ما هم به آن‌ها نیاز دارد و سفارش مقام معظم رهبری هم هست، ورود شود و از مسئولین هم خواهش می‌کنم که از شعر آیینی حمایت بیشتری داشته باشند.