سپهرغرب، گروه کافه کتاب: جهانگیری با تاکید بر آسیب وارده بر اثر افزایش کتابسازی بر بدنه نشر، به عادت مردم در خرید کتاب با تخفیف اشاره کرد که در نتیجه آن مردم از ناشر واقعی هم انتظار تخفیف بالا خواهندداشت.

فروش کتاب با تخفیف می‌تواند ناشران و مخاطبان کتاب را با مشکلات بلندمدت مواجه کند، عادت مخاطبان به خرید کتاب با تخفیف یک طرف ماجرا است و در طرف دیگر روشهایی که ناشران برای همسان‌سازی خود با بازار انجام می‌دهند، وجود دارد. بالابردن قیمت پشت جلد کتاب و افزایش کتابسازی فقط چند نمونه از این همسان‌سازی است که ممکن است اتفاق بیفتد. بنابراین قبل از واردشدن آسیب بیشتر به ناشرانی که برای تهیه کتاب، حق‌التالیف و حق‌الترجمه پرداخت، هزینه صفحه‌بندی و ویراستاری دقیق را تقبل می‌کنند، باید اقدامی برای اصلاح این روند انجام بشود.

شهرام جهانگیری مدیر انتشارات چترنگ معتقد است کتابسازی مشکل اصلی ناشران است، این کتاب‌ها با تخفیف بالا فروخته می‌شوند و موج تخفیف‌خواهی را در مخاطب ایجاد می‌کنند. اگر جلوی کتابسازی گرفته‌شود، می‌تواند از موج درخواست تخفیف کاسته‌شود.

برخلاف تخفیف‌های فصلی و نمایشگاهی که در بازه زمانی کوتاهی برقرار می‌شود، بخشی از تخفیف‌ها در تمام طول سال ادامه دارند. این فروشندگان در مترو یا میدان‌های شهر فعالیت می‌کنند و با دست‌دوم فروش‌‌های کتاب فرق دارند. آیا می‌توان از مردم انتظار داشت که میان این دو مدل ارائه تخفیف تفاوت قائل بشوند؟

تخفیف‌های گروه دوم، معمولا درصدهای 60 تا 70 درصدی را شامل می‌شوند که ناشران این کتاب‌ها هیچ‌کدام از هزینه‌های نیروی انسانی را که قسمت عمده هزینه تولید کتاب است، پرداخت نمی‌کنند. برای انتشار این کتاب‌ها فقط هزینه چاپ و کاغذ پرداخت می‌شود، در نتیجه می‌توانند این دست از کتاب‌ها را به صورت مکرر چاپ ‌کنند و در فروش، تخفیف بالا بدهند. اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به این موارد رسیدگی کنند و مانع ادامه فعالیت آن‌ها شوند.

اینکه به مردم درباره چرایی نخریدن این کتاب‌ها آگاهی‌رسانی کنیم، کار مشکل و طولانی است. از طرفی مخاطب کتابسازی‌ها و مشتری تحفیف‌های بالا را نمی‌توان قانع کرد که از این راه کتاب تهیه نکنند. اصلا مخاطب این نوع کتاب‌ها را نمی‌توان قانع کرد تا آن کتاب را تهیه نکند، قطعا مخاطب حرفه‌ای کتاب، از این ردیف کتاب‌ها نمی‌خرد، اما آگاه‌‌سازی مخاطب عام که به خرید کتاب با تخفیف بالا عادت کرده‌است، دشوار خواهدبود.

مسئولان باید به مساله کتابسازی توجه ویژه داشته‌باشند و مانع این روند شوند. برای مثال برای متوقف کردن آن قوانین سخت‌تری بگذارند. اگر برای کتابی که چند بار ترجمه و چاپ شده‌است، درخواست دریافت مجوز جدید می‌شود، این مساله باید توسط مسئولان به صورت جدی بررسی شود و این سوال مطرح باشد که چرا باید برای این کتاب مجوز صادر کرد. باید برای افرادی که می‌خواهند کتابسازی کنند، ترس از قانون وجود داشته‌باشد؛ ترسی که این روزها اصلا دیده نمی‌شود.

آیا ناشران می‌توانند اقدامی برای کنترل بازار و کاهش سودجویی از سوی ناشرنماه‌ها مثلا از راه ارائه تخفیف، انجام بدهند؟

کتابسازی معضل اصلی است، زیرا مخاطب به تخفیف عادت می‌کند. از طرفی ناشرانی که کتابسازی نمی‌کنند،‌ برای هر کتاب زمان و هزینه صرف می‌کنند، در نتیجه نمی‌توانند کتاب را با تخفیف بالای 15 تا 20 درصد ارائه کنند.

مشکل اصلی ارائه تخفیف، این است که ارزش کتاب را پایین می‌آورند و مردم اینطور فکر می‌کنند که حتما باید کتاب را با تخفیف تهیه کنند؛ یعنی برای هر قیمت کتاب، درصدی از تخفیف در نظر می‌گیرند. وقتی این عادت میان مردم جا افتاد، باور نمی‌کنند که ناشر واقعی نمی‌تواند کتاب را با آن تخفیف بفروشد.

قیمت کاغذ، زینک، سلفون، چسب و... همه هفت تا هشت برابر شد، اما قیمت کتاب سه برابر افزایش داشت؛ یعنی باید بیشتر افزایش پیدا می‌کرد، اما بازار برای پذیرش آن آماده نبود. در چنین شرایطی، مخاطب فکر می‌کند حتما در خرید کتاب باید از تخفیف استفاده کند، در حالی که ناشر از قیمت پشت جلد رضایت ندارد. این تضاد میان مخاطب و ناشر شکل گرفته‌است.

چگونه در چنین شرایطی برخی از ناشران که برای کتاب هزینه و زمان صرف کردند هم در فروش تخفیف می‌دهند؟

برخی از ناشران به عناوین مختلف تخفیف ارائه می‌دهند، نمی‌توان بر آن‌ها خرده گرفت، زیرا کتاب‌هایشان مانده و فروش نمی‌رود. بازار نشر دچار رکود کرونایی است و برخی ناشران چاره‌ای ندارند. اما ضرر این رفتار به نظر من خیلی بیشتر است، کل ماجرا مانند این مصرع از بوستان سعدی است «یکی بر سر شاخ بن می‌برید». اگر به این مساله در بلندمدت نگاه شود، باید تخفیف در فواصل طولانی‌تر ارائه شود. مانند دیگر اصناف؛ راهش این است که از نظر قانونی نباید اجازه داشته‌باشیم که تخفیف بدهیم.

باید به این نکته توجه داشت که در اینجا بحث من کتاب‌فروشی‌های آنلاین نیست، زیرا آن‌ها نحوه کارکرد خود را دارند و برای ادامه فعالیت، مدرن عمل می‌کنند. شاید سایر کتاب‌فروشی‌ها هم باید به آن سمت بروند و برای افزایش فروش، اقداماتی انجام بدهند، مساله من این است که ارائه تخفیف برای تشویق مردم، برای خرید کتاب درست نیست.

برخی کتاب‌فروشی‌های آنلاین در تمام طول سال کتاب را با تخفیف می‌فروشند، آیا ناشران می‌توانند به این کتاب‌فروشی‌های آنلاین کتاب ندهند یا ممکن است این درخواست از طرف مولف و مترجم برای ارائه کتاب در کتاب‌فروشی‌های آنلاین وجود داشته‌باشد؟

چنین درخواستی از طرف مولفان و مترجمانی که با انتشارات چترنگ همکاری می‌کنند، انجام نشده‌است. اما برخی از مولفان و مترجمان درباره ارائه کتاب در اپلیکیشن‌های کتاب‌های الکترونیک پیگیر بودند. کتاب‌فروشی‌های آنلاین شرایط فعالیت خاص خود را دارند. دنیا تغییر می‌کند و فعالیت کتاب‌فروشان هم باید تغییر کند. البته مساله ارائه تخفیف طولانی مدت در کتاب‌فروشی آنلاین موضوع دیگری است.

کتاب‌فروشی‌ها عناوین محدود دارند، اما کتاب‌فروشی‌های آنلاین همه کتاب‌ها را دارند. کتاب‌فروشان در مغازه‌های 20 یا 30 متری فقط می‌توانند عناوین پرفروش و کلاسیک‌های نشر را داشته‌باشند، که ده‌ها سال است منتشر و فروخته می‌شود؛ اما 90 درصد کتاب‌های ناشر باقی می‌ماند. برای فروش این کتاب‌ها کتاب‌فروش مجبور می‌شود که کتاب را با تخفیف بفروشد، یک عنوان کتاب بعد از انتشار مورد توجه قرار می‌گیرد و درصدی از تیراژ فروخته می‌شود، اما بعد از آن مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. ناشر آن عناوین کتاب را باید چه کار کند؟ این معضل بزرگی است که در همکاری با با کتاب‌فروشی آنلاین می‌تواند حل شود. نمی‌توان این انتظار را داشته‌باشیم که کتاب‌فروشی‌ها فقط به شکل سنتی وجود داشته‌باشند؛ اما اینکه کتاب‌فروشی آنلاین در تمام مدت سال کتاب را با تخفیف بفروشد، مساله‌ای است که باید بازنگری و برایش راهی پیدا بشود.

معتقدم اصل ماجرا کتاب‌هایی هستند که کتابسازی شده‌اند و با تخفیف بالا فروخته می‌شوند و موج تخفیف‌خواهی را در مخاطب ایجاد می‌کنند. اگر جلوی کتابسازی گرفته‌شود، می‌توان از آن موج کاسته‌شود.

آیا می‌توان از مردم این انتظار را داشت که کتاب‌های کتابسازی‌شده نخرند؟

نه با این وضع اقتصادی خرابی که وجود دارد، هر کس فکر می‌کند هرچیز را مقداری ارزان‌تر بخرد بهتر است.