سپهرغرب، گروه کافه کتاب: فتح‌الله فروغی، نبود سیاست‌های کلان و بلند‌مدت را دلیل اصلی آسیب‌پذیری صنعت نشر از بحران‌های مختلف از‌جمله کرونا می‌داند و می‌گوید: اگر ریشه‌های صنعت نشر محکم بود، به اندک باد کرونا تا این میزان خم نمی‌شد.

فتح‌الله فروغی درباره وضعیت بازار نشر کتاب و راهبر‌‌های برون رفت برای بهبود آن بیان کرد: عوامل مختلفی بر پویایی، ایستایی و حتی عقب‌گرد فرهنگ موثر‌ند که شناخت آن‌ها را ضروری می‌کند. حمایت نهاد‌های دولتی و حکومتی از عوامل موثر بر پویایی فرهنگ و تداوم فعالیت فعالان این حوزه محسوب می‌شود.

وی افزود: حمایت، نباید فقط به معنای حمایت‌های مادی قلمداد شود، هرچند که با اهمیت هستند و اگر در مسیر خود محقق نشوند، کارکرد منفی خواهند داشت. نیاز اصلی حوزه نشر، سیاست‌گذاری‌ کلان و بلند‌مدت برای برنامه‌ریزی صحیح از سوی متولیان این عرصه است. با توجه به نبود این سیاست‌گذاری، ارائه و اجرای رویکرد‌های اصلی ممکن نیست؛ به همین دلیل با کوچکترین عامل دخیل، مانند کمبود کاغذ و یا توقف توزیع یارانه و یا موارد دیگر، حوزه نشر دچار بحران می‌شود.

مدیرمسئول انتشارات شورا افزود: بدون سیاست‌گذاری، چشم‌اندازی درباره جایگاه و رتبه فرهنگی‌مان نداریم تا عوامل اثر‌گذار برای تحقق اهداف را تقویت و عوامل منفی را حذف کنیم. صنعت نشر بدون سیاست‌گذاری‌های کلان و بلند‌مدت، با بحران کرونا مواجه شد که اثر‌گذاری منفی و بهم‌ریختگی قابل توجهی را به دنبال داشت.

 سیاست‌گذاری کلان آسیب‌ بحران‌ها را کاهش می‌دهد

فروغی با اشاره به تاثیر سیاست‌گذاری به‌عنوان عامل مهم برای کاهش آسیب از بحران‌های مختلف گفت: به‌نظر می‌رسد اگر به سیاست‌گذاری کلان تمرکز می‌شد، به پیش‌بینی‌های لازم برای مواجه با بحران‌‌ و عوامل بازدارنده نیز توجه می‌کردیم. کرونا براغلب کسب‌و‌کار‌ها در کشور‌های مختلف از‌‌جمله صنعت نشر، اثر‌گذار بود اما آن‌ها موفق شدند، داروی موثر را سریع به جامعه فرهنگی تزریق کنند.

وی درباره شیوه مواجه با کسب و کار‌های حوزه نشر که از کرونا آسیب دیده‌اند بیان کرد: در ایران، بعد از بحران کاهش و یا توقف جریان فروش کتاب به‌دلیل تعطیلی‌ها و یا کاهش شدید مشتری کتاب‌فروشی‌‌ها، باید از تامین‌کننده کالای فرهنگی حمایت می‌شد؛ در‌حالی‌که ارائه تسهیلات کرونایی زمانی مطرح شد که جامعه نشر پیش‌تر در تنگنا و به اصطلاح به چاه افتاده بود اما همان‌طور که گفتم اگر از سیاست‌گذاری صحیح و کلان برای حمایت از قشر فرهنگی برخوردار بودیم، در بحران کرونا به موقع عمل و به تبع زودتر نجات پیدا می‌کردیم.

عضو هیأت مدیره و مدیر مسئول اجرایی انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان افزود: مشابه وضعیت آسیب کرونا، بحران کاغذ و دیگر نهاده‌های تولید کتاب نیز وجود دارد. این نخستین‌بار نیست که درباره مشکلات تامین کاغذ نشر بحث می‌شود اما آیا نباید بالاخره برای رفع این معضل سیاست کلان اتخاذ شود؟ تاثیر‌پذیری صنعت نشر از کمبود‌ها و یا تعطیلی‌های کرونا، مصداق درخت نحیفی است که حتی با وزش نسیم، این سو آن سو می‌رود. اگر ریشه‌های صنعت نشر محکم بود، به اندک باد کرونا تا این میزان خم نمی‌شد.

 می‌توانستیم مقابل بحران کرونا تا این حد آسیب‌پذیر نباشیم

فروغی در پاسخ به این پرسش که آیا فکر می‌کنید بحران کرونا خیلی هم تاثیر‌گذار نبود؟ گفت: تاثیرات بحران کرونا برای صنعت نشر سنگین بود اما فکر می‌کنم اگر قوی‌ بودیم تا این میزان آسیب‌پذیر نمی‌شدیم و می‌توانستیم مقاومت کنیم.

وی با اشاره به کم‌توجهی به افزایش سرانه مطالعه به‌عنوان عامل مهم بر تداوم فعالیت بازار کتاب در شرایط بحرانی گفت: می‌دانیم مردم با مشکلات اقتصادی درگیر هستند، با این وجود نان، گوشت میوه و پوشاک مورد نیاز خود را هرچند کم تهیه می‌کنند اما با کتاب، به‌عنوان منبع تامین نیاز‌های روحی این طور رفتار نمی‌کنند و در قید خرید آن نیستند.

مدیرمسئول انتشارات شورا ادامه داد: چاره کار توجه به تاثیر نظام آموزش و پرورش است؛ چراکه نتیجه کودک کتابخوان، عادت به مطالعه در بزرگسالی است. برای تحقق این هدف نظام آموزش و پرورش حلقه اصلی است اما بررسی کنیم در طول بیش از یک‌سال گذشته که دانش‌آموزان کودک و نوجوان به‌دلیل شیوع ویروس کرونا محبوس خانه‌ها هستند، برای ترویج کتابخوانی چه اقداماتی از سوی این نظام انجام شده است؟

فروغی سامانه شاد را ابزار موثر اما فراموش شده برای ترویج کتابخوانی بین دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها دانست و گفت: آموزش و پرورش می‌توان با ظرفیت سامانه شاد، امکان معرفی کتاب‌های غیر‌‌درسی به دانش‌آموزان را دارد. به‌نظر می‌رسد دانش‌آموزان کودک و نوجوان به‌دلیل شرایط پیش آمده، آزرده‌اند و نقش آموزش و پرورش در رفع این معضل با تنوع در فعالیت این سامانه با معرفی منابع غیردرسی اساسی است.

وی درباره بازار کتاب کودک و نوجوان در دوران کرونا افزود: بازار کتاب کودک با توجه به اینکه انتخاب با لمس و مشاهده فیزیک کتاب اتفاق می‌افتد، دچار مشکل است. بار‌ها درباره کمبود ویترین کتاب کودک و نوجوان صحبت کرده‌ایم و در دوران کرونا این ویترین‌ها بیشتر دچار بحران شدند. دیدیم در تعطیلات کرونایی کسب و کار‌های مختلف از‌جمله جگر فروش‌ها فعال بودند اما کتابفروشی‌ها به‌عنوان مکان‌های کم‌خطر و البته مناسب برای گذران اوقات خوش خانواده‌ها تعطیلی بودند.

 فروش مجازی کتاب کودک چندان کمک نمی‌کند

مدیرمسئول انتشارات شورا ادامه داد: در شرایطی که گرانی کاغذ و دیگر نهاد‌های تولید کتاب، کاهش قابل توجه میزان فروش و مخاطب را تجربه می‌کنیم، استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی در بهبود این وضعیت موثر بودند. این تاثیرگذاری در حوزه کتاب کودک کمتر اما در حوزه کتاب‌های بزرگسال بیشتر است. برای استفاده بهتر از قابلیت‌های این فضا باید به تامین زیرساخت‌ها می‌اندیشیدیم اما بحران کرونا فعالان این حوزه را به سمت این فضا هدایت کرد و دست و پا شکسته به این عرصه ورود شد.

فروغی با بیان اینکه فروش از طریق فضای مجازی نیز با مشکلاتی روبه‌رو‌است ادامه داد: هزینه ارسال خرید‌های اینترنتی کدام یک از طرف‌ها باید بپردازند، ناشر یا مخاطب؟ بنابراین همان‌طور که گفتم اگر حمایت‌ها براساس سیاست‌گذاری‌های کلان و بلند‌مدت محقق می‌شد، مشکلات مرتفع خواهد شد. به نظر می‌رسد فروش مجازی را نباید با ایجاد سایت معنا کرد بلکه اقدامات دیگری را باید در نظر داشت.

وی بر ضرورت تداوم فعالیت کتاب‌فروشی‌ها به‌ویژه کتاب‌فروشی‌های کودک تاکید و بیان کرد: تداوم فعالیت کتاب‌فروشی‌ها به‌ویژه کتاب‌فروشی‌های کودک را باید مورد توجه قرار دهیم. تعطیلی‌ این مراکز به‌دلیل رعایت شیوه‌‌نامه‌های بهداشتی چندان با سیاست و اهداف فرهنگی و ترویج کتابخوانی سازگار نیست.