معماری به‌عنوان ظرف زندگی انسان، آیینه تمام‌نمای فرهنگ در هر جامعه‌ای است که در تعاملی تنگاتنگ با ویژگی‌های آن جامعه قرار دارد. در واقع فرهنگی بودن هویت معماری آنقدر دارای اهمیت است که بسیاری از صاحب‌نظران، معماری را تبلور فیزیکی فرهنگ می‌نامند زیرا ویژگی‌های فرهنگی جامعه همچون روحی در کالبد مکان نفوذ می‌کند، در آن تجلی می‌یابد و موجب شکل‌گیری هویت مکان می‌شود.

به عبارتی دیگر خصوصیات فرهنگی هر عصری را می‌توان در معماری آن شناخت زیرا وقتی معماری تحت تأثیر شرایط متفاوت یک دوره به‌وجود آید مثل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به محض به وجود آمدن می‌تواند مستقل و زنده شناخته شود و صفاتی مخصوص را به خود بگیرد.

با توجه به اهمیت ظاهر و معماری شهر و نقش آن در ارتقای فرهنگ و هویت شهری با علی عطریان، استاد معماری دانشگاه سپهر به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

  نقش معماری شهری در ارتقای فرهنگ و هویت شهر چیست؟

دکتر حجت، معمار ایرانی در مقدمه کتاب ارتباط ظرف و مظروف، جریان معماری و شهرسازی یک شهر را به ظرفی که در آن زندگی اهالی شهر جریان دارد تشبیه کرده است. این بدین معنی است که در هر ظرفی نمی‌توان هر زندگی را قرار داد در واقع سبک زندگی یک قوم یا یک ملت و یک شهر به‌صورت معماری شهری و کاربری بیرونی آن منعکس می‌شود.

آن معماری اثر و اندیشه مورد نیاز آن جامعه برای زیستن است. اگر جامعه از لحاظ فرهنگی و نگرش‌هایی که به عالم و جهان پیرامون خود دارد هر تغییری نسبت به جامعه دیگر کند آن تفاوت‌ها را می‌توان در شهرها دید. به‌راحتی می‌توان در بافت شهرهای ایران و حتی در کشورهای دیگر به فرهنگ و هویت آن شهر پی ببریم به‌طور مثال میان اصفهان و رم متوجه ظرف‌های متفاوت و محل تبلور ورودی‌های متفاوت می‌شویم که به‌نظر می‌رسد معماری شهری از فرهنگ و هویت تأثیر گرفته است.

  شهرداری چگونه می‌تواند در بهبود کیفیت معماری شهری نقش داشته باشد؟

شهرداری چند وجه دارد که شامل خدمت‌رسانی، مجری قانون و تسهیلگری می‌شود که هر کدام از وظایف شهرداری می‌تواند در جریان بهبود کیفیت معماری شهر نقش داشته باشد. به طور کلی شهرداری‌ها موظف هستند خواسته و مطالبه شهروندان را دریافت کرده و بر اساس قوانینی که در اختیار دارند آن را محقق کنند.

یکی از وظایف اصلی شهرداری صدور پروانه ساختمانی است، در این راستا زمانی که شهروند برای دریافت پروانه ساخت به شهرداری مراجعه کرد، این نهاد ابتدا باید نقشه‌ها، مدارک فنی، دسترسی‌ها و مباحث مختلفی ازجمله آلودگی‌های صوتی یک ساختمان را مورد بررسی قرار دهد و سپس نقشه‌ها را تأیید یا رد کند البته شهرداری بر اساس قوانین راه و شهرسازی و دیگر قوانین بالادستی نقشه‌ها را بررسی و تأیید می‌کند این در حالی است که قوانین بالادستی به‌خوبی به مباحث فرهنگی و هویتی نمی‌پردازد چراکه ساختمان را به مثابه معماری نمی‌بیند و بیشتر به ساختمان همچون یک مجموعه متریال‌هایی که به‌صورت فنی کنار هم چیده شده‌اند می‌نگرد.

  شهرداری به‌عنوان مجری قانون چگونه می‌تواند اثرگذار باشد؟

شهرداری‌ها در این زمینه باید نسبت به تهیه طرح‌های جامع شهری و طرح‌های تفصیلی اقدام کنند البته طرح‌های جامع و تفصیلی باید به تصویب مراجع بالادستی نیز برسد. بر این اساس تغییر کاربری‌ها، خیابان‌سازی و هر اقدامی در شهر طبق طرح جامع و تفصیلی انجام می‌شود و این کمک بزرگی به شهر است البته گاهی اوقات هوشمندی انجام نمی‌شود و ممکن است تخلفاتی رخ دهد که تنها با جریمه چشم‌پوشی می‌شود در صورتی که این اصلاً درست نیست.

  ارتباط شهرداری با بخش خصوصی چه کمکی به معماری شهری می‌کند؟

شهرداری‌ها نقش تسهیلگری نیز دارند در واقع شهرداری باید دسترسی جریانی را که متبلور‌کننده جریان شهرسازی ایرانی است را راحت کند، البته شهرداری‌ها باید با دانشگاه‌ها ارتباط برقرار کنند که متأسفانه در بسیاری از شهرها این مهم اتفاق نمی‌افتد در حالی که شهرداری‌ها باید ارتباط خود را با دفاتر معماری و مشاوران تقویت کنند. انعطاف میان دفاتر معماری و مجریان قانون باعث اتفاقات خوب در شهر می‌شود هر موقع در هر برهه تاریخی این اتفاق افتاده شاهد بروز معماری‌های مطلوب در شهرها هستیم و به نظر می‌رسد نزدیکی یک ارگان بزرگ به اسم شهرداری و بخش خصوصی مثل دفاتر معماری می‌تواند خیلی مؤثر باشد.

گاهی با یک تصمیم غلط، سال‌های سال سایه اشتباه آن بر سر شهر افتاده و از طرفی تصمیمات صحیحی که گرفته منفعت آن به شهر رسیده که می‌توان تأثیرات مثبت آن را در دهه‌های مختلف معماری و شهرسازی معاصر مشاهده کرد.