بارها دیده‌ایم که افرادی به‌عنوان سفیر فرهنگی معرفی می‌شوند که بناست فعالیت‌های فرهنگی مختلفی را صورت بدهند. به‌طور طبیعی، کتاب که یکی از ارکان مهم و جدانشدنی حوزه فرهنگ است، می‌تواند با مفهوم سفیر و سفارت فرهنگی ارتباط داشته باشد. محمدهاشم نعمت‌الهی از فعالان حوزه نشر، در این‌باره یادداشتی نوشته که در آن، افراد کتاب‌خوان را به‌عنوان سفیر فرهنگی معرفی کرده است.

مشروح متن این‌یادداشت را در ادامه می‌خوانیم؛

نمی‌دانم کلمه سفیر فرهنگی را نخستین‌بار از زبان چه کسی شنیده‌ام، با جست‌وجو در وب هم تعریف درستی از سفیر فرهنگی و وظایف سفیر فرهنگی دستم را نگرفت.

یکی راهنمایان گردشگری را سفیر فرهنگی خوانده و دیگری رایزنان فرهنگی را، یک نفر هم گفته اینستاگرامی‌های پرمخاطب سفیر فرهنگی می‌شوند. در مجموع می‌توان گفت سفیر فرهنگی کسی است که توانایی توسعه و ترویج فرهنگ را دارد و آن را وظیفه خود می‌داند. فرهنگ هم می‌تواند شامل هنر، ادبیات، علم و... باشد که در قالب‌های مختلفی همچون کتاب،‌ فیلم، نقاشی، عکس و.... ارائه می‌شود.

سرانه مطالعه و خرید کتاب، قصه پر غصه‌ امروز جامعه ماست و فکر می‌کنم نیاز است افراد علاقه‌مند و دغدغه‌مند برای این مشکل راه‌حلی بیابند و راهکاری ارائه دهند.

به نظرم رسید تبیین جایگاه «سفیر فرهنگی کتاب» راه‌حل مناسبی برای این مشکل است، یعنی افرادی داوطلب شوند، پای کار بیایند و در راه افزایش سرانه مطالعه، خواندن کتاب، خرید کتاب و... تلاش کنند.

با خودم گفتم یک کتاب‌خوان چگونه می‌تواند سفیر فرهنگی باشد؟ الزامات اینکه یک کتابخوان سفیر فرهنگی باشد و به توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی کمک کند چیست و چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟

در اینجا بیشتر می‌خواهم به محورهایی بپردازم که سفیر فرهنگی کتاب می‌تواند در آن فعالیت داشته باشد و شرح دهم یک کتاب‌خوان در توسعه و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی چه نقشی دارد. منظورم هم از کتاب‌خوان فردی است که کتاب مورد علاقه‌اش را در هر زمینه‌ای، می‌خواند، فهم می‌کند و درباره آن نقد و نظر دارد.

شاید بپرسید این ویژگی را از کجا آورده‌اید، می‌گویم از قرآن، آنجا که می‌فرماید:«(این‌) کتابی مبارک است که آن را به سوی تو نازل کرده‌ایم تا در (باره‌) آیات آن بیندیشند، و خردمندان پند گیرند».

اگر یک کتاب‌خوان بخواهد سفیر فرهنگی باشد و فرهنگ کتاب‌خوانی را در جامعه گسترش بدهد در ابتدا باید خودش را در نقش و جایگاه سفیر ببیند. یعنی پرستیژ، وجهه و عملکرد یک سفیر فرهنگی را داشته باشد و دیگران باور کنند که این فرد بر اثر خواندن کتاب، مطالعه و عمل به دانسته‌های خود به این جایگاه رسیده است.

با پذیرش این نقش و باور به آن این محورها برای عملکرد او در جایگاه سفیر فرهنگی کارآمد خواهد بود. در ادامه به این محورها می‌پردازم و می‌دانم که محدود به این موارد نیست و می‌شود این فعالیت‌ها را توسعه داد.

  از کتاب سخن بگوییم

صحبت از کتاب‌هایی که خوانده‌ایم بسیار لذت‌بخش است. گاهی همین حرف‌ها در جمع‌ خانواده باعث تشویق دیگران به خرید و مطالعه کتاب می‌شود. گاهی هم صحبت از کتاب و خواندن بخش‌هایی از آن باعث می‌شود سرها از گوشی بیرون بیاید. حتی می‌توان افراد علاقه‌مند به کتاب و کتاب‌خوانی را دور هم جمع کرد و یک گروه یا حلقه کتاب‌خوانی راه انداخت.

خانمی را می‌شناسم که حلقه کتاب‌خوانی راه‌ انداخته و از این طریق دور هم جمع می‌شوند، کتاب می‌خوانند، نظر می‌دهند، نقد می‌کنند و بسیار هم موفق هستند.

گاهی هم می‌توان آن را در قالب‌های دیگری انجام داد، مثلاً جلسات نقد و نظر برگزار کرد. افرادی را که انس بیشتری به گوشی دارند با ایجاد یک کانال یا گروه تشویق به صحبت درباره کتاب کرد. گاهی می‌توان در توییتر درباره یک کتاب نوشت.

  هدیه بدهیم

به کسانی که دوستشان داریم و فکر می‌کنیم با هدیه دادن یک کتاب تشویق به مطالعه می‌شوند، کتاب هدیه بدهیم؛ به‌ویژه کودکان و نوجوانان.

دوستی را می‌شناسم که کودکان مستعد خانواده را شناسایی کرده و برایشان کتاب یا مجله مناسب با سنشان می‌فرستد. این کار سبب می‌شود آن‌ها از کودکی با کتاب انس بگیرند و تبدیل به یک کتاب‌خوان شوند.

گاهی می‌توان برای رفتن به مهمانی به جای خرید یک بسته شکلات یا ظروف آشپزخانه و... یک کتاب را که فکر می‌کنیم ارزش مطالعه و وقت‌ گذاشتن دارد هدیه بدهیم.

  امانت بدهیم

امانت دادن کتاب هم یکی از روش‌هایی است که به گسترش کتاب‌خوانی در جامعه کمک می‌کند، بسیاری از افراد در اطراف ما هستند که قدرت خرید کتاب را ندارند و با این کار می‌توانیم آن‌ها را تشویق به کتاب‌خوانی بکنیم. البته امانت دادن و امانت گرفتن هم شرایط خودش را دارد که باید برای آن هم فرهنگ‌سازی کرد.

  وقف در گردش و نذر

یکی از روش‌هایی که سبب می‌شود افراد به کتاب علاقه‌مند شوند و کتاب بخوانند نذر یا وقف کتاب در گردش است. یعنی کتابی را که دوست داریم دیگران بخوانند به‌صورت وقف یا نذر در جاهای عمومی مثل مترو، اتوبوس یا نمازخانه‌ها و مساجد قرار دهیم و توصیه کنیم بعد از خواندن آن را در همان‌جا یا جای دیگری قرار داده تا دیگران بخوانند.

در جایی خواندم؛ فردی بوده که هر وقت کتاب می‌خوانده، بخش‌های مهم کتاب را جزوه‌برداری می‌کرده، سپس کتاب را در ایستگاه اتوبوس یا نیمکتی در پارک می‌گذاشته و روی جلد آن می‌نوشته است «هدیه برای شماست تنها برای سلامتی آقا امام زمان(عج) صلوات بفرستید» و برایش مهم نبوده چه کسی کتاب را برمی‌دارد یا می‌خواند.

  سیر مطالعه

یک کتاب‌خوان که می‌خواهد سفیر فرهنگی باشد، سرانه مطالعه را بالا ببرد و فرهنگ کتاب‌خوانی را گسترش بدهد، می‌تواند در مشورت با دیگران بر اساس علایق افراد، سن و... به آنان یک سیر مطالعاتی ارائه بدهد و افراد را تشویق به کتاب‌خوانی بکند. یا فهرستی از کتاب‌های مختلف در زمینه‌های مختلف، ژانرهای مختلف و... به همراه داشته باشد و به دیگران توصیه‌اش کند.