ایران در زمره 10 تولیدکننده و صادر کننده برجسته سنگ تزئینی در جهان است که با همه ظرفیت‌ها هنوز در معرفی داشته‌های خود در این حوزه به بازارهای هدف مشکل دارد و نتوانسته با عبور از خام‌فروشی به ارزش‌افزوده مناسب برسد و سهم تولیدات معدنی را در درآمد ناخالص ملی بر مبنای توانمندی این بخش به‌طور کامل ارتقا دهد.

عمده تولیدات سنگ تزئینی ایران با وجود کیفیت بالا اکنون به دو صورت خام (بدون برش) و همچنین برش‌خورده (اسلب و تایل) در بازارهای داخلی عرضه شده و حتی رویه شاغلان این بخش در سطح صادرات محصولات به اقصی نقاط جهان به‌ همین شیوه است و مادامی که این رویه اصلاح نشود، نمی‌توان انتظار داشت سهم محصولات معدنی و سنگ تزئینی در درآمد ناخالص ملی اثربخشی قوی داشته باشد.

براساس آمار موجود، ظرفیت تولید کشور در بخش فرآوری سنگ، ١٨٠ میلیون متر مربع محصول به ارزش هر متر ٢٠ دلار است، اما با این وجود در حوزه سرمایه ملی ذخایر سنگ معدنی می‌توان تا هفت میلیارد دلار از فرآوری این محصول، تولید ثروت داشت.

ظرفیت معادن سنگ شناخته‌شده کشور بالغ‌بر 47 میلیارد تُن است که تاکنون تنها حدود دو هزار واحد صنعتی با ظرفیت استخراج 27 میلیون تُن در این حوزه فعالیت دارند و چهار میلیارد تُن از تولیدات این بخش مربوط به سنگ نما و سنگ‌های تزئینی است که این تولیدات ایران را در رنکینگ چهارم تولیدکنندگان سنگ جهان قرار داده است.

بنا بر اعلام محمدرضا بهرامن رئیس خانه معدن ایران، سیاست کنونی دولت سیزدهم حمایت از اقتصاد معدنی است؛ چرا که معادن اشتغال‌زا هستند و سبب افزایش درآمدهای ارزی کشور می‌شوند.

این درحالی است که سایه سنگین تحریم‌های ظالمانه و خام‌فروشی روی صنعت سنگ کشور بوده؛ اُفت صادرات این حوزه زنگ خطر جدی در حیات این صنعت پول‌ساز و اشتغال‌آفرین است.

به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی، حمایت دولت از بخش معدن و اقتصاد معدنی به عبارت دیگر جهش تولید در بخش معادن و حوزه صنعت سنگ می‌‌تواند با ارزش‌افزوده اقتصادی، الزامات حضور در بازارهای جهانی را نیز فراهم آورد و جلوگیری از خام‌فروشی فرصتی است تا کارآفرینان این بخش درآمدزایی بیشتری برای کشور داشته باشند.

نگاهی گذرا به اقتصاد سنگ ایران نشان می‌دهد که بیشترین حجم صادرات سنگ از ایران به‌صورت خام‌فروشی است و حدود دوسوم کل صادرات سنگ بدون فرآوری به مقاصد چین، امارات متحده عربی، ترکیه و کشورهای اروپایی ایتالیا، آلمان، انگلیس، فرانسه، بلژیک، لهستان و آمریکای جنوبی، استرالیا و ژاپن صادر می‌شود.

آن‌طور که دبیر انجمن سنگ‌ ایران نیز گفته، پیش‌بینی شده تا چهار هزار میلیارد تومان نقدینگی کشور در مسیر تولید قرار گیرد و رئیس‌جمهور دستور آن را به شبکه بانکی داده است.

احمد شریفی معتقد است درصورتی‌ که این دستور اجرایی و نقدینگی در مسیر تولید هزینه شود، مشکل تورم نیز حل می‌شود و تولید رونق پیدا می‌کند.

دبیر انجمن سنگ ایران با ابراز امیدواری از گرفتن این تصمیم حیاتی، می‌گوید: امیدواریم با اجرا و عملی شدن این راهبرد ارزشمند دولت سیزدهم و در کنار آن بحث تک‌نرخی شدن ارز، جایگاه پول کشور نیز ارتقا پیدا کند.

   زیبایی و جلای سنگ‌های ساختمانی از معادن ایران

ایران کشوری غنی از معادن انواع سنگ‌های ساختمانی است و 44 درصد سنگ مرمریت، 25 درصد سنگ چینی، 20 درصد سنگ گرانیت، 10 درصد سنگ تراورتن و دو درصد سنگ مرمر، بیشترین سهم از تنوع سنگی معادن ایران است که استان‌های اصفهان، کرمانشاه، مرکزی، قم، زنجان، قزوین، همدان و آذربایجان شرقی سهم بزرگی از معادن کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

این درحالی‌ است که برخی از کشورهای دنیا به‌دلیل فقر معادن سنگ، فقط به تولید یک نوع سنگ ساختمانی در معادن خود بسنده می‌کنند؛ مثلاً برزیل کشوری است که فقط دارای معادن سنگ گرانیت است و یا ایتالیا تنها معدن سنگ مرمریت را دارد و در این بین ایران می‌تواند با مدیریت دقیق و با بازاریابی داده‌محور، سهم عظیمی از بازار جهانی سنگ را به خود اختصاص دهد. اما تحریم‌های گسترده جهانی که بر روابط و تعاملات سیاسی کشور با سایر کشورهای جهان سایه افکنده، موجی از مشکلات اقتصادی را برای صادرکنندگان آن به‌وجود آورده است.

همچنین وجود مشکلاتی در زمینه حمل‌ونقل، پراکندگی حوزه‌های معادن در کشور، فرسودگی ماشین‌آلات و عدم استفاده از فناوری‌های روز جهان در کنار مباحث مالیاتی، ایران را به سوی خام‌فروشی سوق داده و کشورهایی نظیر ایتالیا، ترکیه و چین فقط خواستار سنگ‌های ساختمانی خام از ایران هستند.

ازاین‌رو خام‌فروشی به‌دلیل نداشتن ارزش‌افزوده، شامل عوارض شده که این امر برای کارآفرین صادرکننده بسیار گران تمام می‌شود و همچنین به‌دلیل وزن بالای سنگ، حمل‌ونقل فقط از طریق زمینی و دریایی امکان‌پذیر بوده و هزینه آن نیز بسیار بالا است.

   تاریخچه شکل‌گیری شرکت نمایشگاهی بین‌المللی سنگ محلات

محلات واقع در جنوب استان مرکزی این‌روزها میزبان نمایشگاه بین‌المللی سنگ تزئینی کشور است که ویترینی نفیس از ظرفیت‌های ناب معدنی کشور در آن ارائه شده و نیم‌ور محلات برای سیزدهمین سال متوالی میزبان کارآفرینان و فعالان صنعت سنگ است؛ به این بهانه فرصتی دست داد تا ضمن بررسی تاریخچه این رویداد بزرگ صنعت سنگ کشور، دغدغه‌ها و مطالبات کارآفرینان حوزه معادن و صادرات سنگ را جویا شویم.

نگاهی به تاریخچه شکل‌گیری نمایشگاه سنگ ایران نشان می‌دهد که هیئت‌مدیره و اعضای انجمن صنفی سنگ‌بری‌های محلات در سال‌های 81-82 تصمیم گرفتند به‌خاطر پتانسیلی که محلات دارد، نمایشگاه سنگ برپا کنند و فتح بابی شد که سال اول نمایشگاه در پارک سرچشمه محلات برگزار شود.

با دو سال وقفه نمایشگاه دوم در سالن ورزشی نیم‌ور برگزار شد و پس از آن نمایشگاه در سه دوره متوالی در فضای باز سالن ورزشی نیم‌ور و توسط انجمن سنگ‌بران برپا شد؛ با توجه به اینکه انجمن سنگ‌بران نتوانست هزینه‌های نمایشگاه را تأمین کند، شورای اسلامی شهر نیم‌ور برگزاری نمایشگاه را برعهده گرفت.

از سال 94 شرکت‌کنندگان خارجی در نمایشگاه حضور دارند و نمایندگی‌های آنان در نمایشگاه حضور پیدا کرده و هرسال حضور شرکت‌کنندگان 20 تا 30 درصد رشد دارد و بازدیدکنندگان هرسال بیشتر می‌شوند.

در این دوره نیز400 شرکت‌کننده داخلی و خارجی شرکت کرده‌اند و کشورهایی مانند هند، چین، ایتالیا، ترکیه، برزیل و اسپانیا در این دوره از نمایشگاه حضور دارند.

   نمایشگاه محلات و دغدغه‌های کارآفرینان صنعت سنگ کشور

یک کارآفرین صادرکننده سنگ ایران با برشمردن موانع پیش روی صادرات، معتقد است: 10 سال است که در بخش تجارت و صادرات سنگ فعالیت دارم و سال گذشته موفق به صادرات 10 هزار تُن سنگ به ارزش 400 هزار دلار به کشورهای چین، هند، ایتالیا، یونان و کشورهای حوزه خلیج فارس شدم.

«سیدمهدی شاه‌زیدی» که برای پنجمین سال در نمایشگاه سنگ محلات صاحب غرفه است، افزود: نمایشگاه بین‌المللی سنگ محلات به‌دلیل مدیریت مناسب، برنامه‌ریزی صحیح، محل دائمی، برگزاری تخصصی، از نمایشگاه‌های سنگ که در تهران و اصفهان برگزار می‌شود، سرآمدتر است.

وی اظهار کرد: این نمایشگاه اکنون در بین صاحبان معادن سنگ، تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ و هم‌صنفی‌های فعال در این حوزه به‌درستی جا افتاده است.

شاه‌زیدی خام‌فروشی در صنعت سنگ ایران را عامل کاهش ارزش‌افزوده اقتصادی این بخش عنوان کرد و گفت: راهبردهای صادراتی در حوزه صنعت سنگ به تغییر نگرش نیاز دارند.

این فعال صنعت سنگ این را هم گفت که نمایشگاه بین‌المللی سنگ محلات همانند یک فستیوال است که موجب شده هرسال اغلب فعالان حوزه سنگ کشور در یک مکان گِرد هم جمع شوند و این مهم عاملی است که از ظرفیت، توانایی، مشکلات، کاستی‌ها و فرصت‌ها مطلع شوند و با هم‌افزایی برای مشکلات راه حل پیدا کرده و از فرصت‌ها و ظرفیت‌های پیش رو استفاده به‌هنگام کنند.

شاه‌زیدی عنوان کرد: شیوع کرونا باعث شده تا امسال حضور فعالان سنگ بخش خارجی نمایشگاه چشمگیر نباشد و این یکی از نقاط ضعف نمایشگاه بوده که اجتناب‌ناپذیر است.

یکی از صادرکننده‌ها و کارآفرینان صنعت سنگ کشور تأکید کرد: مجموعه تحت مدیریت وی با جمع‌آوری معادن متروکه و بازارسازی و نه بازاریابی محصولات در خارج کشور، این معادن سنگ را از انفعال خارج و به معادن فعال تبدیل کرده است.

«مهرنوش رضایی» که از بانوان معدنکار جوان کشور است، افزود: این مجموعه سنگ‌های معادن متروکه که ارزش صادراتی در نگاه اول ندارند را شناسایی و با بازارسازی، معادن را به چرخه فعالیت وارد و احیا می‌کنم.

وی با اشاره به توانمندی‌های موجود معادن کشور، توضیح داد: پنج معدن متروکه در یزد، کرمانشاه و فارس بازاریابی و از غیر فعال بودن خارج شده است و 70 فرصت شغلی از این طریق مهیا شد.

این صادرکننده سنگ تجاری افزود: انجام فرآیند تبدیل معدن سنگ متروکه تا معدن فعال یک تا 6 سال زمان می‌برد، اما با تلاش نیروهای جوان شرکت و استفاده از ظرفیت نمایشگاه بین‌المللی محلات، این مهم به انجام رسیده است.

رضایی افزود: معادن راکد به‌دلیل داشتن سنگ‌های متنوع در یک قطعه مورد استقبال خریدار واقع نمی‌شد و هیچ واحدی حاضر به برش سنگ نبود که با خلاقیت ارائه‌شده کارشناسان شرکت، هر قسمت سنگ‌ها جداسازی و مشتری‌پسندی افزایش پیدا کرد و معدن احیا شد.

وی اظهار کرد: در فعالیت معدن از هیچ تسهیلات و پشتوانه بخش دولتی استفاده نکردیم و با اتکا به نوآوری و ظرفیت کارشناسان، به موفقیت‌های چشمگیر دست یافتیم.

این بانوی فعال در صنعت سنگ ساختمانی افزود: حضور در نمایشگاه منجر به این مهم شده تا با هم‌صنفی‌ها آشنا شده و با استفاده از ظرفیت یکدیگر برای توسعه کار و هم‌افزایی، همکاری‌های اثربخش داشته باشیم.

یکی از فعالان معدن سنگ شرکت‌کننده در سیزدهمین نمایشگاه بین‌المللی سنگ محلات نیز عنوان کرد: این نمایشگاه فرصت مغتنمی برای فعالان حوزه صنعت سنگ است تا با ظرفیت‌های داخلی و بازارهای هدف خارجی، آشنا شوند.

«محمدرضا داوری» افزود: 20 سال است که در حوزه معدن سنگ، تولید و فرآوری سنگ‌های ساختمانی در خراسان، آذربایجان‌های غربی و شرقی فعالیت اقتصادی دارم.

وی اظهار کرد: چهار مجموعه معدنی در این استان‌ها فعالیت و هرکدام هرماه 12 هزار تُن تولیدات سنگ دارند.

این فعال و کارآفرین صنعت سنگ کشور توضیح داد: دومین سالی است که برای حضور در نمایشگاه سنگ محلات دعوت شده‌ایم.

این کارآفرین حوزه معدن سنگ بیان کرد: تعدد قوانین و بخشنامه‌های مختلف گاهی دست و پای بهره‌بردار و کارآفرین را می‌بندد و بازنگری در این قوانین امری ضروری است.

داوری افزود: نمایشگاه بین‌المللی سنگ محلات به‌خاطر قرار گرفتن در مرکزیت کشور و راه دسترسی بیشتر استان‌ها و فعالان صنعت سنگ و نیز مجاورت با معادن مطرح کشور ازجمله اصفهان به‌عنوان یکی از بهترین نمایشگاه‌های صنعت سنگ کشور شناخته شده و در مقایسه با نمایشگاه سنگ تهران و اصفهان، جایگاه بهتری دارد.

صاحب غرفه 20 نمایشگاه بین‌المللی سنگ محلات گفت: حجم بالای سنگ کوپ در نمایشگاه محلات به جذابیت و برتری نمایشگاه افزوده و منجر به این مهم شده تا تشویق به حضور فعالان این صنعت را به دنبال داشته باشد.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان مرکزی ابراز کرد: 20 هزار تُن سنگ کوپ در سیزدهمین نمایشگاه بین‌المللی تخصصی صنعت سنگ نیم‌ور محلات در معرض دید علاقه‌مندان است.

«طیب میرزایی» گفت: 400 شرکت و معدن در 90 هزار متر مربع نمایشگاهی آخرین دستاوردهای صنعت سنگ کشور را عرضه کرده‌اند که 20 درصد از شرکت‌کنندگان از استان مرکزی درنظر گرفته شده است.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان مرکزی توضیح داد: فعالان سنگ 18 استان کشور در این نمایشگاه شرکت دارند و کشور ترکیه در این نمایشگاه غرفه ماشین‌آلات صنعتی دارد و از استان مرکزی نیز شرکت هپکو حضورش فعال است.

میرزایی افزود: تجار و بازرگانان از کشورهای ترکیه، ایتالیا، قطر، امارات، روسیه، ارمنستان، قزاقستان، بنگلادش و مجارستان و سُفرای آفریقای جنوبی، جمهوری چک و بنگلادش به این نمایشگاه دعوت شده‌اند.

وی اظهار کرد: 50 متر مربع از نمایشگاه در اختیار شرکت شهرک‌های صنعتی قرار دارد که کنسرسیوم محلات، قم، اصفهان، یزد و آذربایجان غربی در این مجموعه از سوی شرکت شهرک‌های صنعتی دعوت شده‌اند.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان مرکزی اظهار کرد: 318 واحد فرآوری سنگ در نواحی و شهرک‌های صنعتی استان مرکزی حضور دارند که 259 واحد متعلق به محلات و نیم‌ور است.

   38 شهرک و ناحیه صنعتی در استان مرکزی فعالیت می‌کنند.

نمایشگاه بین‌المللی سنگ در 10 کیلومتری جاده محلات- نیم‌ور در فضایی به مساحت 90 هزار متر مربع از 20 تا 23 مهرماه سال جاری برگزار می‌شود.

شهرستان محلات در استان مرکزی با 55 هزار نفر جمعیت قطب تولید سنگ‌ نما در کشور است که در فاصله 105 کیلومتری اراک قرار دارد.

70 معدن فعال سنگ در شهرستان محلات وجود دارد که ذخیره قطعی ماده معدنی آن‌ها حدود 30 میلیون تُن و میزان برداشت سالانه از این معادن دو میلیون تُن است.

بیش از دو درصد سنگ ساختمانی و هشت درصد سنگ تراورتن جهان در محلات تولید می‌شود و 280 واحد فرآوری با ظرفیت 18 میلیون متر مربع سنگ در محلات فعالیت دارند که 13 درصد تولید کشور در این خطه انجام می‌شود.