فرهنگ مدح و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند.

هیئت‌های مذهبی فرصتی برای پرورش انسان و انسان‌سازی است که اگر به این مقوله بها داده نشود و آموزش‌های لازم صورت نگیرد، قطعاً خسارتی را در پی خواهد داشت و چون مداحان و هیئت‌های مذهبی با جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از افراد جامعه به‌ویژه جوانان و نوجوانان در ارتباط هستند می‌توانند نقش مؤثری در تربیت آنان داشته باشند بنابراین اگر محتوایی که مداحان و هیئات مذهبی به مخاطبان خود می‌دهند غنی نباشد ممکن است تربیت دینی جوانان به‌ویژه انگیزه حضور مردم در مجالس دینی با چالش روبه‌رو شود.

خانه مداحان اهل بیت (ع) در آبان‌ماه سال 1388 به همت علی آهی از پیشکسوتان عرصه ستایشگری تأسیس شد. انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی، ایجاد اتحاد در جامعه ستایشگران و ارائه خدمات رفاهی به آنها از جمله اهداف آهی از تأسیس این خانه بود. شهرداری تهران که مهم‌ترین حامی این مؤسسه خصوصی به شمار می‌آید عمارت تاریخی فخرالدوله در محله فخرآباد را جهت استقرار مؤسسه اختصاص داد. درهای این خانه هر روز از 8 صبح تا ساعت 16 به روی مردم و مخاطبان اصلی این خانه باز است، یکی از مهمترین برنامه‌های خانه مداحان دایر کردن کلاس‌های آموزشی مداحی در رشته‌های آموزش قرآن و حدیث، تاریخ و مقتل، عقاید و مهارت آواز و ارائه گواهینامه معتبر برای مداحان سراسر کشور است. خانه مداحان همزمان با برگزاری دوره‌های آموزشی برای آقایان، برای بانوان هم دوره‌های مجزایی برگزار می‌کند بر همین اساس و برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های علمی آموزشی خانه مداحان با مجید طاهری معاون آموزش خانه مداحان به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

 خانه مداحان در حوزه آموزش مداحی و ستایشگری چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

روش ما در آموزش خانه مداحان به این شکل است که ما تلفیقی بین روش سنتی و جدید علمی را به کار گرفتیم، فرمایش رهبر معظم انقلاب درباره آموزش و نوع عملکرد مداحان این است که فرمودند هر بنایی که می‌گذارید روی بنای قبل بگذارید، بنای جدیدی بدون پایه و اساس و ریشه نگذارید؛ بنایی که پایه نداشته باشد هر آن ممکن است تخریب شود. گذشتگان، پیشکسوتان و پیر غلامان این عرصه، روش‌هایی در مداحی داشتند، نظر رهبر انقلاب بر این است که آن روش‌ها حتماً باید ادامه پیدا کند؛ چرا که روش‌های صحیحی در مدح اهل بیت (علیهم‌السلام) بود، هر مداحی که در ابتدای مسیر خود به روش‌های سنتی بپردازد یقیناً با ثبات و عمق بیشتری می‌تواند ادامه دهد. مداحانی هستند که به صورت سنتی و با شیوه گذشتگان شروع کردند و امروز بعد از 60 سال هنوز هم در این عرصه باقی مانده‌اند؛ مورد استقبال مردم قرار می‌گیرند و در مجالس، از ایشان دعوت به عمل می‌آید. در مقابل مداحانی هم هستند که از روش پیشینیان استفاده نکرده و بر پایه‌های ستبر و محکم شیوه‌های سنتی تکیه نکردند و متأسفانه دوره کوتاهی داشتند و کنار رفتند.

 در آموزش مداحی در کنار شیوه‌های سنتی از روش‌های نوین هم استفاده می‌شود؟

ما در آموزش‌های مداحی سعی می‌کنیم تلفیقی از دو روش سنتی و جدید علمی استفاده کنیم، از این رو کتاب‌هایی را بر اساس شیوه پیشکسوتان مداحی و اشعار منتخب تألیف کردیم و در اختیار هنرجویان عزیز قرار دادیم. همچنین از علوم روز از جمله رشته زبان و ادبیات فارسی، علوم قرآن و حدیث، تاریخ اسلام و تشیع، آواز و موسیقی بهره گرفتیم، کتاب‌های علمی موجود در این ارتباط را تهیه کرده و در امر آموزش مداحان به کار گرفتیم. ما سه روز در هفته را به آموزش هنرجویان آقا اختصاص دادیم و در هر روز آموزشی، سه کلاس برگزار می‌شود، کلاس‌ها در موضوعات زبان و ادبیات فارسی و فنون ادبی آن، زبان و ادبیات عربی و فنون عربی که در ادعیه خوانی و زیارت نامه خوانی مورد استفاده است، تاریخ اسلام و تشیع، تاریخ و مقاتل و نوع استفاده از مقتل در مداحی برگزار می‌شود. ما سعی می‌کنیم علومی که در آموزش هنرجویان تدریس می‌کنیم علوم کاربردی و تخصصی مداحی باشد، در خانه مداحان از حضور اساتید متخصص و ماهر که سال‌ها در عرصه مداحی حضور داشته‌اند بهره گرفتیم. در زمینه اصول، فنون و تجارب مداحی، از محضر اساتید پیشکسوت با سابقه 50-60 ساله در مدیریت جامعه مداحان استفاده می‌کنیم. استفاده از تجربیات مداحی که فقط در هیأت‌ها و مجالس گوناگون حضور داشته یک بخش کار است، اما استادی که سال‌ها جمع بین مداحان را گرفته و حلقه واسط بین مداحان است بسیار تخصصی‌تر و دقیق‌تر می‌تواند به امر آموزش کمک کند؛ استادی که چنین تجربه‌ای دارد می‌تواند تشخیص بدهد که آیا یک مداح با شیوه‌ای که در پیش گرفته موفق خواهد شد و یا خیر؟

 این آموزش‌ها مربوط به سنین خاصی می‌شود؟

آموزش مداحان در سنین مختلف صورت می‌گیرد و ما هنرجویان علاقمند را با توجه به سن و سالشان می‌پذیریم؛ راهنمایی نوجوانان، جوانان و میان‌سالان، هر کدام روش و شیوه مخصوص به خود را دارد، یک مداح باید استعدادهای ذاتی چون صدای خوش، حافظه قوی و نیز تحصیلات داشته باشد و علاوه بر اینها باید عشق و علاقه به این کار داشته باشد، ما در پذیرش هنرجویان، ابتدا عشق و علاقه را در نظر گرفته و پس از آن به بررسی صدا، حافظه و دیگر شرایط می‌پردازیم. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: آیا دین چیزی جز دوست داشتن است، محبت به خدا و اهل بیت (ع) اساس کار است، آن کسی که با عشق و علاقه پا به عرصۀ مداحی می‌گذارد نسبت به کسی که استعداد ذاتی مداحی دارد به مراتب موفق‌تر است.

هدف از مداحی پیوند زدن قلب‌ها، عاطفه‌ها و احساسات افراد با خدا، اهل بیت (ع) و قرآن کریم است؛ در این زمینه ما آموزش‌هایی در حوزه‌های روخوانی و روان خوانی قرآن کریم، تجوید، مفاهیم و شرح و تفسیر قرآن کریم داریم، اولین اولویت ما آموزش قرآن کریم است.

ما در صفحه فضای مجازی، هر روز از هنرجویان می‌خواهیم آیاتی از قرآن را تلاوت کنند؛ کتابی هم با عنوان مداح اهل بیت (ع) و قرآن کریم تألیف کرده‌ایم؛ این کتاب اولین کتاب در زمینه مداحی است که در انتشارات ما چاپ شد، آیاتی از قرآن را که یک مداح می‌تواند سرمشق و الگوی خود قرار دهد انتخاب کرده به همراه تفسیر آیات و تبیین روایات مرتبط، جمع آوری و در این کتاب به رشته تحریر درآوردیم.

 بانوان نیز تحت این آموزش‌های مداحی قرار می‌گیرند یا فقط مختص آقایان است؟

خانه مداحان همزمان با برگزاری دوره‌های آموزشی برای آقایان، برای بانوان هم دوره‌های مجزایی برگزار می‌کند و این آموزش‌ها با استقبال خوبی روبرو شده است.

 استفاده از تکنولوژی‌های برتر آموزشی در حوزه آموزش مداحی چقدر مورد استفاده قرار گرفته است؟

به طور جدی از تکنولوژی آموزشی جدید در آموزش مداحی استفاده شود و یکی از انتقادهای بنده در آموزش مداحی ارایۀ آموزش‌ها تنها به شیوه سنتی است؛ ما در جهان امروز با تعاملات مخصوص به خود و با سبک‌ها و شیوه‌های جدید زندگی می‌کنیم، فضای جدید با اینکه جهانی است اما منطقی نیست؛ ما نیز باید به این فضا با دید جهانی بنگریم؛ بنابراین ضروری است تکنولوژی آموزشی را ارتقا داده و از روش‌های جدید و بروز آموزش، استفاده کنیم. ما نباید از نظام آموزش و پرورش و یا آموزش عالی کشور در بهره‌گیری از شیوه‌های مدرن عقب بمانیم، از تمام وسایل موجود مانند سایت‌های آموزشی مدرن، در فضای مجازی باید استفاده کنیم و به صورت مجازی از محضر اساتید مستفیض شویم، امروز با توجه به شرایط کرونا ضرورت استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا بیشتر از هر زمان دیگری احساس می‌شود. فایل‌های پی‌دی‌اف، صوتی و تصویری، دروس تئوری از اساتید تهیه شده و آموزش از طریق گروه‌هایی در فضای مجازی دنبال می‌شود. امروز در کل کشور و خارج از کشور کلاس‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شود.

رهبر معظم انقلاب، پدیده مداحی را در خور کار علمی دانستند؛ بنابراین با توجه به این فرمایش، مداح باید در زمینه ادبیات، عروض، وزن و شعر فارسی، آموزش‌های جداگانه غیر از قالب هیأت ببیند. امروز متأسفانه برخی مداحان معروف و مشهور به خاطر اینکه امکان آموزش را ندارند به علاقمندان نیز پیشنهاد می‌کنند آموزش مداحی جز هیأت چیز دیگری نیست؛ در حالی که این اشتباه است، حال مگر می‌شود به چنین شخصی عروض و ادبیات فارسی یاد داد؟ مگر می‌شود گوشه‌های آواز را به او آموزش داد؟ آیا می‌توان اشعار چنین فردی را نقد ادبی کرد؟ مگر می‌شود قافیه و ردیف به او یاد داد؟ چرا که این مباحث در نشست‌های علمی صورت می‌پذیرد؛ بنابراین لازم است مداحان، یک انجمن علمی و ادبی داشته باشند تا اساتید فن در این انجمن شرکت کرده و اظهار نظر داشته نمایند.

امروز هنرجویان مداحی با مدرک دکتری، کم نیستند که می‌خواند مشتاقانه در این زمینه کارهای علمی انجام دهند؛ چنانچه جامعه نخبگانی و فرهیخته مشاهده کنند که در زمینه مداحی فعالیت‌های علمی صورت می‌پذیرد قطعاً به این حوزه جذب می‌شوند و کارهای پژوهشی انجام می‌دهند.

 این پژوهش‌های مربوط به مداحی باید در چه مجامعی ارائه و نقد گردد؟

می‌طلبد پژوهشگرانی که در زمینه علمی شدن مداحی، فعالیت‌های پژوهشی انجام می‌دهند در دیدارهای سالیانه‌ای که جامعه مداحان با رهبر معظم انقلاب دارند فرصتی برای ارائه گزارش پژوهشی خود داشته باشند؛ اینکه بعضاً گفته می‌شود رهبر انقلاب وقت و فرصت برای شنیدن گزارش‌های پژوهشی ندارند سخت اشتباه است؛ زیرا معظم‌له خود فرمودند، من تا پای جان بر سر این علم می‌ایستم و دفاع می‌کنم؛ پس چگونه می‌توان به خود اجازه داد و گفت، رهبری فرصت ندارند؛ در حالی که مطالبه ایشان همین است.

مداح، طبق فرمایش مقام معظم رهبری می‌تواند درس انسان شدن، کامل شدن و تقرب الی الله برای اهل هیأت باشد، بنابراین ما نیاز داریم به پدیده مداحی به طور جدی بپردازیم. 

حضرت آقا بسیار جدی نقشه راه را به خوبی پیش روی ما قرار دادند، بنده قدردان ایشان هستم که این طور به مسائل، واضح، دقیق و تخصصی می‌نگرند، مشکل روز مداحان و جامعه هیأتی را موشکافانه پیدا کرده و هر سال در جمع مداحان گوشزد می‌کنند؛ فقط کافی است ما در این زمینه حرکت کرده و به معنای واقعی کلمه، پیرو رهبری باشیم.