سه هزار و 500 هکتار از اراضی کشاورزی کردستان به کشت توت‌فرنگی اختصاص دارد و سالانه 65 هزار تن محصول در آن تولید می‌شود لذا هم از لحاظ سطح زیرکشت و هم تولید رتبه نخست را در کشور دارد.

توت‌فرنگی یکی از محصولاتی است که برند کردستان شده و در سراسر کشور آن را با نام این استان می‌شناسند به‌گونه‌ای که حتی برخی استان‌های دیگر تولیدکننده این محصول هم آن را با برند کردستان عرضه می‌کنند.

توت‌فرنگی در کردستان تنها مختص فصل بهار نیست و در این استان علاوه بر توت‌فرنگی بهاره، توت‌فرنگی پاییزه و گلخانه‌ای نیز برداشت می‌شود، البته برداشت توت‌فرنگی در پاییز به مدیریت مزرعه بستگی دارد و علاوه بر آن استفاده از ارقام مناسب هم در تولید این محصول در پاییز تأثیرگذار است و برخی از ارقام توت‌فرنگی همچون «سلوا» استعداد گل‌دهی در پاییز را هم دارد.

کردستان یکی از معدود استان‌های کشور است که علاوه بر تولید توت‌فرنگی در فضای باز (مزرعه)، در گلخانه‌ها هم این محصول تولید می‌شود و سه تا پنج هکتار از گلخانه‌های استان به توت‌فرنگی اختصاص داده شده که میزان برداشت آن 100 تُن در هکتار است.

کشاورزی یکی از ظرفیت‌های مهم کردستان است و دومین خوشه‌ صنعتی هم که در این استان اجرا و خاتمه پیدا کرده (خوشه طیور) مربوط به این بخش بوده است بنابراین در یکی دو سال اخیر بحث پیاده‌سازی خوشه توت‌فرنگی هم مطرح شد و قرار بود این مهم اجرایی شود و آخرین بار هم مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی کردستان خردادماه امسال در جلسه کمیته فرش استان از راه‌اندازی آن خبر داده بود.

چندی پیش در گزارشی با عنوان «خوشه‌سازی راهبردی برای توسعه صنعتی کردستان» به تعریف خوشه و مزیت‌های آن و اقداماتی که در این راستا در استان انجام شده پرداختیم؛ خوشه‌های کسب و کار می‌توانند در هر یک از زیربخش‌های تولیدی، صنعتی، خدماتی، کشاورزی، هنری و صنایع‌دستی فعال باشند و لازمه این مهم توجه به ظرفیت‌های هر منطقه و داشتن شرایط مورد نیاز است.

حال بر اساس مطالعات انجام شده توت‌فرنگی کردستان قابلیت ورود به مدل توسعه خوشه‌ای را ندارد و تا زمان فراهم شدن شرایط لازم از نقشه خوشه استان خارج می‌شود.

  توت‌فرنگی کردستان نمی‌تواند وارد مدل خوشه توسعه شود

یکی از عامل‌های خوشه‌های صنعتی در کردستان با اشاره به اینکه این مدل بر اساس چارچوب تعیین شده از سوی یونیدو به اجرا درمی‌آید، افزود: برای اجرای این مدل نیاز است ابتدا بستر آن مهیا باشد و سپس بر روی ظرفیت‌های موجود کار شود و سپس به آنچه قابلیت توسعه داشته باشد پرداخته شود.

رحمت‌الله علاقبندان با اشاره به اینکه طی یک دهه اخیر 19 خوشه در استان شناسایی شده که سال 1399 هم به‌روزرسانی شده است، اضافه کرد: وقتی نقشه خوشه درست و اصولی تهیه شده باشد قدم‌های بعدی هم به‌طور مطلوب برداشته می‌شود و مشکلی پیش نمی‌آید.

وی که علاوه بر عملیاتی کردن خوشه‌های طیور و فرش امکان‌سنجی خوشه توت‌فرنگی و سنگ را هم انجام داده است، گفت: بر اساس امکان‌سنجی انجام شده توت‌فرنگی نمی‌تواند وارد مدل خوشه شود.

وی کامل نبود زنجیره تولید توت‌فرنگی به‌ویژه در بخش صنایع تبدیلی و همچنین پایدار و مستمر نبودن تولید این محصول در استان و اینکه تنها دو، سه ماه کشاورزان درگیر فعالیت‌های مربوط به آن هستند را از دلایل اجرایی نشدن خوشه توت‌فرنگی اعلام کرد و گفت: توت‌فرنگی بیشتر به‌صورت تازه‌خوری مصرف می‌شود و حجم کمی از آن برای فرآوری راهی کارخانه‌ها می‌شود.

این عامل خوشه صنعتی در استان ادامه داد: حتی اگر حجم تولید توت‌فرنگی و تعداد واحدهای فرآوری و تشکل‌های ویژه این محصول افزایش یابد به دلیل اینکه تولید آن را در دو ماه از سال داریم ایجاد خوشه آن ممکن نیست مگر اینکه کشت گلخانه‌ای آن در سطح وسیعی افزایش یابد.

علاقبندان با اشاره به اینکه پیاده‌سازی هر خوشه سه سال زمان می‌برد، یادآور شد: سال اول اعتمادسازی و حساس سازی، سال دوم برنامه اجرایی و سال سوم هم شامل برنامه خروجی خوشه است.

قطعات مزارع توت‌فرنگی در استان کوچک است و بیشتر به‌طور خانوادگی هم اداره می‌شود و اگر شرایط تبدیل به خوشه را داشت با توجه به مزیت‌های این مدل توسعه‌ای شاهد تقویت و رونق اقتصادی، نوآوری و کارآفرینی بیشتر در این زمینه می‌شدیم.

با وجود اینکه کردستان رتبه نخست تولید و سطح زیرکشت این محصول را در کشور دارد هنوز هم زنجیره تولید آن در این استان تکمیل نشده است که کارشناسان یکی از مهم‌ترین دلایل این مسئله را مصرف تازه خوری آن می‌دانند.

  مازاد تولید توت‌فرنگی در کردستان

به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان توت‌فرنگی کردستان از لحاظ کیفیت درجه یک است، اظهار کرد: بخش عمده این محصول وارد بازار می‌شود و مصرف تازه‌خوری دارد و همین هم باعث شده طرح خوشه کسب و کار در ارتباط با آن اجرایی نشود.

محمد صالح احمدی با اشاره به اینکه سالانه 65 هزار تن توت‌فرنگی از سه هزار و 500 هکتار اراضی زیر کشت این محصول در استان تولید می‌شود، اضافه کرد: با توجه به رشد تولید این محصول در سال‌های اخیر مازاد تولید آن را در استان داریم لذا می‌توان به بحث فرآوری آن‌هم پرداخت.

وی تکمیل زنجیره تولید توت‌فرنگی در استان را جزو برنامه‌های این سازمان خواند و گفت: یکی از مشکلات ایجاد واحد فرآوری و احداث گلخانه تأمین منابع مالی آن بوده که با اعطای تسهیلات تبصره 18 این مسئله هم برطرف شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان یادآور شد: یکی دیگر از مسائلی که باعث شده سرمایه‌گذاران رغبتی به سرمایه‌گذاری در بحث توت‌فرنگی و انگور استان نداشته باشند این است که تولید این محصولات در دو ماه از سال انجام می‌شود لذا توجیه لازم را برای سرمایه‌گذاری در بخش فرآوری ندارد.

احمدی یادآور شد: اگر تنوع محصولات باغی استان زیاد بود ایجاد کارخانه فرآوری هم مورد استقبال قرار می‌گرفت ولی به دلیل شرایط آب و هوایی کشت و تولید هر نوع محصولی در این منطقه امکان‌پذیر نیست.

وی اظهار کرد: سازمان برای توسعه و تقویت تولید توت‌فرنگی اقداماتی را در دستور کار دارد ازجمله اینکه توسط مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان تولید چند رقم جدید این محصول در حال انجام است.

هرچند بر اساس گفته مسئولان مازاد تولید توت‌فرنگی را در استان داریم و ولی سرمایه‌گذاران به دلیل کوتاه بودن فصل تولید آن رغبتی برای سرمایه‌گذاری در آن ندارند ولی این دلیل نمی‌شود که دیگر در راستای تکمیل زنجیره تولید آن اقدام نکرد و انتظار می‌رود با تهیه برنامه‌ای اصولی و چندساله تکمیل زنجیره تولید و ارزش افزوده این محصول را در استان ایجاد کنند.

حدود یک دهه از خاتمه دومین خوشه صنعتی کردستان که در بخش کشاورزی هم بوده می‌گذرد و از آن زمان تاکنون علیرغم ظرفیت‌های فراوان این استان در این بخش دیگر خوشه‌ای اجرایی نشده است.

  محصولاتی با داشتن ارزش افزوده امکان خوشه سازی را دارند

معاون صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی کردستان هم در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: زمانی می‌توانیم در ارتباط با محصول کشاورزی یا تولید صنعتی خوشه تشکیل دهیم که ارزش افزوده ایجاد کند.

کامبیز گله‌داری با اشاره به اینکه کشاورز در تولید توت‌فرنگی ارزش افزوده ایجاد نمی‌کند بلکه محصول را جمع‌آوری و به بازار عرضه می‌کند، افزود: در استان واحدهای فرآوری توت‌فرنگی را دارند ایجاد می‌کنند ولی با یک یا 2 واحد فرآوری هم نمی‌توان خوشه تشکیل داد.

وی با اشاره به اینکه بر اساس آخرین اولویت‌بندی انجام شده 14 خوشه صنعتی در استان شناسایی شده است، یادآور شد: از 14 مورد اولویت‌بندی انجام شده برای خوشه‌های کسب‌وکار در کردستان هشت مورد آن مربوط به بخش کشاورزی بوده و این بیانگر ظرفیت استان در این بخش است.

هرچند بر اساس تعاریف و شرایط خوشه سازی محصولاتی هم چون توت‌فرنگی و انگور استان در حال حاضر امکان ورود به مدل توسعه‌ای خوشه کسب و کار را ندارند ولی امید می‌رود در دیگر اولویت‌بندی‌های انجام شده هم چون تولید مصنوعات چوبی، فرآورده‌های لبنی، دامپروری، تولید ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی، صنایع‌دستی و گردشگری، پرورش ماهیان سردآبی خوشه کسب و کار تشکیل شود.

طی تحقیقاتی که در خصوص تشکیل خوشه‌های کسب و کار بخش کشاورزی کشورمان انجام شده است پیامدهای تشکیل خوشه در این بخش شامل پیشبرد توسعه اقتصادی کشاورزی، پیشبرد توسعه اجتماعی، افزایش ظرفیت‌های تولید در بخش کشاورزی، ترویج و توسعه کارآفرینی کشاورزی، توسعه بازار محصولات کشاورزی و توسعه سرمایه انسانی در بخش کشاورزی بوده است.

بنابراین خوشه‌های صنعتی کشاورزی در پیشبرد توسعه اقتصادی اجتماعی به‌ویژه در مناطق روستایی تأثیرگذاراند بنابراین اگر امروز شرایط تشکیل خوشه توت‌فرنگی وجود ندارد می‌طلبد مسئولان با توجه به اهمیت و تأثیر این مدل توسعه، خوشه سازی دیگر تولیدات بخش کشاورزی را مدنظر قرار دهند.