مسئله حجاب در ایران طی چندسال گذشته همیشه در شمار اساسی‌ترین موضوعات پُرچالش حکمرانی در کشور بوده است. 17 اسفندماه و هشتادوششمین سالروز منع حجاب از سوی پهلوی اول، فرصتی فراهم آورد تا پیرامون حجاب و فلسفه آن به تأمل بنشینیم.

در همین زمینه با حجت‌الاسلام رضا غلامی، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا و استاد مطالعات فرهنگی به گفت‌وگو پرداختیم و درباره زوایای این موضوع جدی فرهنگی و اندیشه‌ای کشور سخن گفتیم.

غلامی ابتدا با اشاره به قدمت باستانی و موضوعیت پوشش و حجاب برای زنان و مردان در اعصار گذشته، گفت: تمایل جدی به حیا به‌عنوان عنصری اخلاقی در خلقت زن نهادینه شده است و حجاب که یکی از مصادیق ظاهری حیا و عفت زنانه بوده، از آنجا که با سرشت و فطرت زن درآمیخته است، قدمتی طولانی و چندهزارساله دارد. درحقیقت، حجاب انعکاس ظاهری یک خصیصه باطنی بوده که عبارت است از خویشتن‌داری و حیای اخلاقی.

به گفته غلامی اسناد و مدارک موجود از ایران باستان تا اروپای پیش از دوران مدرن به‌خوبی نشان‌دهنده آن است که به‌عنوان مثال «حجاب سر» به‌وسیله روسری و شال یا پوشش بدن با به تن کردن لباس‌های بلند به شکلی که بدن به‌صورت کامل پوشیده باشد، یک رویه و سبک پوشش اصیل و قدیمی زن در جوامع مختلف بوده است.

وی با اشاره به ظهور اسلام و قوانین این دین درخصوص حجاب، اظهار کرد: اسلام با ضابطه‌مند کردن حجاب و بیان حداقل‌های پوشش یک زن، ضمن به رسمیت شناختن حضور زنان در جامعه، حفظ حیای آنان را که ریشه در فطرت اولیه‌شان دارد، درنظر می‌گیرد. اما موضوع اساسی و مهم این است که دایره و حیطه حجاب را نباید محدود به «نوع خاصی از حجاب ظاهری» کنیم.

رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا با اشاره به نتیجه منفی تعریف حجاب به نوع خاصی از آن، گفت: همانطور که بیان کردم حجاب، کف و حداقلی را دارا است که هرکه آن بایسته‌های اولیه را رعایت کند، از منظر دین و فقه اسلامی محجبه خوانده می‌شود.

غلامی با تأکید بر گفته بالا، سخن خود را چنین تکمیل کرد: حجاب، خود رویه و روشی تحولی در پوشش است؛ یعنی امری بوده که متناسب با کمالات خُلقی و رفتاری فرد، تغییر می‎‌‌کند. البته که چادر به‌علت پوشیدگی تمام و کمالی که برای زن ایجاد می‌کند، حجاب برتر و عالی اسلامی خوانده می‌شود و ما همواره در پی گسترش و همه‌گیری این پوشش هستیم، اما نکته مهمی که متأسفانه نسبت به آن توجه درخوری نشده، این است که حجاب اسلامی محدود به چادر نیست؛ این طرز تفکر چنین القا می‌کند، زنی که چادری نیست، حیا ندارد! ولو جایی از بدنش جز «وجه و کفینش» معلوم نباشد.

حجت‌الاسلام غلامی با تأکید بر حساسیت‌ سنجی این مهم که نباید دایره محجبین را با کج‌سلیقگی و دگم‌اندیشی محدود کنیم، اظهار کرد: باید به جوهر حجاب که پوششی برای حفاظت از حریم فردی و شخصی افراد است، توجه داشته باشیم.

وی با اشاره به حجاب اسلامی زنان در برخی جوامع اسلامی، گفت: در بعضی کشورهای اسلامی نظیر عراق، لبنان و ترکیه، خیل کثیری از بانوان متدین و دین‌مدار با پوشش مانتو، مقنعه و شال که فارغ از حجاب چادر است، حداقل‌های لازم حجاب شرعی را از منظر اسلام رعایت می‌کنند؛ یا در کشور خودمان نیز در روستاهای مختلف زنان روستایی با آن پوشش‌های خاص و محلی خود، ضمن رعایت بایسته‌های اولیه حجاب در عرصه اجتماع فعال بوده و حضور پُررنگی دارند.

این استاد مطالعات فرهنگی در آخر با اشاره به تنوع و تکثر حجاب، گفت: آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، این است که با تعریف صحیح حجاب و حداقل و حداکثر آن دایره حجاب را گسترده‌تر و پذیرفتنی‌تر کنیم تا زمینه‌های ترویج و توسعه آن به‌عنوان سبک پوشش تراز در جامعه فراهم شود.

وی افزود: زنی می‌تواند مانتویی باشد، اما کاملاً محجبه ارزیابی شود. بازهم تأکید می‌کنم که حجاب برتر در منطق اسلام، چادر است، اما تنوع و تکثر معنای حجاب به معنی نفی چادر نیست؛ بلکه پذیرش سایر پوشش‌ها با رعایت حداقل‌های آن در حیطه حجاب اسلامی است.