استاندار همدان، در حاشیه سفر به تهران (دوشنبه 20 دی‌ماه 1400) از اظهار موافقت شورای عالی شهرسازی و معماری ایران با الحاق 680 هکتار به شهر همدان خبر داد و گفت: موضوع الحاق 680 هکتار از اراضی شورین، در فرآیند طرح جامع شهری همدان مورد بحث و بررسی قرار گرفت؛ بنابراین با توجه به سیاست و برنامه نهضت ملی مسکن دولت سیزدهم، طی مکاتباتی که انجام گرفت، درخواست شد تا این الحاق صورت گیرد.

علیرضا قاسمی‌فرزاد در بخش دیگری از سخنان خود، به مزایای این اقدام پرداخت و گفت: با الحاق این 680 هکتار به محدوده شهر، تأمین بخشی از زمین مورد نظر برای طرح نهضت ملی مسکن در همدان، با رعایت سرانه‌های عمومی، خدماتی و معابر انجام خواهد گرفت.

وی با بیان اینکه الحاق این 680 هکتار می‌تواند در کاهش تراکم نفر بر هکتار همدان نقش مهمی ایفا کند عنوان کرد: بر اساس آمار رسمی کشور، استان و شهر همدان یکی از شهرهای پرتراکم محسوب می‌شود.

وی در ادامه به اهمیت الحاق این طرح به شهر پرداخت و گفت: گسترش افقی شهر با رعایت کلیه ضوابط و مقررات مبتنی بر اصول برنامه‌ریزی و طراحی شهری توسط استان را سرعت خواهد بخشید.

این مقام مسئول با اشاره به نقش این اقدام در گرانی مسکن، گفت: بی‌شک با الحاق این 680 هکتار به محدوده شهر همدان، تعدیلی در میزان عرضه و تقاضای مسکن، ایجاد خواهد شد و به‌دنبال آن قیمت مسکن متعادل‌تر می‌شود. براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با یکی از اساتید خبره شهرسازی و درعین‌حال عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدرضا عراقچیان با اشاره به اینکه پیش از آغاز بحث چند نکته را باید متذکر شوم گفت: نخست اینکه نباید موضوع اقدام ملی مسکن را به‌صورت 100 درصدی به طرح جامع گره زد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه نباید این موضوع (ارتباط طرح جامع و اقدام ملی مسکن) منجر به آن شود که عده‌ای از موقعیت سوءاستفاده و تلاش کنند که طرح جامع را به هر طریق ممکن به بهانه این ارتباط به تصویب برسانند اذعان کرد: این دو موضوع تقریباً از یکدیگر دو جدا هستند.

عراقچیان افزود: نکته بعدی اینکه افراد موافق و مخالف گسترش افقی شهر به هر منظور از تسهیل در اجرای اقدام ملی مسکن و یا بهبود کیفیت و کمیت زندگی گرفته یا به هر دلیل دیگری یقیناً برای نظرات خود بر مبنای علمی تکیه دارند و در عین حال صحبت‌ها آن‌ها قابل احترام است، پس نباید اجازه داد یکی دیگر به دلیل بی‌دانش بودن توهین کند زیرا موضوع گسترش افقی و یا عمودی شهر و یا درکل عدم گسترش شهرها یک موضوع کاملاً علمی در حوزه شهری و شهرسازی و در عین حال مباحث اجتماعی اقتصادی است. کارشناسان این حوزه همگی دیدگاه‌های علمی و فنی ارائه می‌کنند اما آنچه ما به‌دنبال بحث درباره آن هستیم این است که در شرایط فعلی برای شهر همدان کدام گزینه منفعت بیشتری خواهد داشت؟

وی با اشاره به نکته بعدی در قالب هشدار، ابراز کرد: وقتی به‌عنوان مثال به شرح خدمات طرح جامع و یا شرح خدمات توسعه افقی و عمودی شهرها نگاهی می‌اندازیم در هیچ‌یک از آن‌ها بر تأثیرات سیاسی اشاره‌ای نشده، اگر از آن به‌عنوان هشدار یاد می‌کنیم به این دلیل است که سیاسیون شهرها و به‌خصوص همدان باید اجازه بدهند این تفکرات و دیدگاه‌ها در حوزه تخصصی خود بررسی شود.

استاندار همدان با تأکید بر اینکه نباید موضوعات این‌چنینی را سیاسی کرد گفت: وقتی موضوع سیاسی می‌شود قابلیت بحث علمی از آن سلب شده و شاهد همچون بلای حادث شده سر طرح جامع شهری برای این موضوع نیز خواهیم بود.

عراقچیان افزود: نکته بعدی اینکه همه ما باید تلاش کنیم ضمن اینکه اقدام ملی مسکن موضوع بسیار خوبی در جهت خانه‌دار کردن مردم است اما ادامه روند مسکن مهر نباشد.

وی با بیان اینکه مسکن مهر چالش‌های فراوانی را در حوزه خدمات شهری داشته و دارد که ازجمله آن می‌توان به پایین بودن کاربری‌های غیرمسکونی در آن اشاره کرد، گفت: به تعبیر بهتر ممکن است در آینده حاشیه‌نشینی مدرن را در شهر همدان رقم بزند.

وی با بیان اینکه افزایش و گسترش محدوده افقی شهرها به هر میزان خود دارای ویژگی‌هایی است که از آن می‌توان معایب و مزایا را استخراج کرد، افزود: در این موضوع همه جنبه‌های جامعه‌شناسی، اقتصادی و برنامه‌ریزی، مدیریت شهری، طراحی شهری، کیفیت زندگی، معماری و سیما و منظر شهری و غیره باید مورد توجه قرار گیرد.

این استاد شهرسازی با تأکید بر اینکه هریک از سرفصل‌های عنوان‌شده خود به‌صورت مجزا قابل بحث است، ابراز کرد: نکته نخست اینکه وقتی ما به سراغ گسترش افقی شهرها می‌رویم زمینی که افزوده شده یا زمینی با کاربری کشاورزی با کیفیت است، یا زمین کشاورزی نامرغوب و یا اینکه زمین لم‌یزرع است اما در هر حال استفاده مفرط از زمین یکی از نقص‌های گسترش افقی در شهرها است.

عراقچیان با تأکید بر اینکه ذکر این نکته ضروری است که در برخی از شهرها چاره‌ای جز لزوم افزودن زمین به محدوده شهر نیست، ابراز کرد: گسترش افقی تراکم نفر در هکتار را کاهش می‌دهد حال آنکه همدان یکی از شهرهای با تراکم بالا است به‌طوری‌که در حال حاضر شرایط نفر در هکتار همدان 100 نفر در هر هکتار است.

وی با تأکید بر اینکه کاهش این عدد در هر هکتار خود دارای مزایا و معایب متعددی است، اذعان کرد: نکته مثبت اینکه کیفیت زندگی به این طریق افزایش پیدا می‌کند اما در مقابل هزینه مدیریت شهری نیز به‌التبع افزایش خواهد یافت.

این استاد شهرسازی با تأکید بر اینکه خدمات‌رسانی نیز در پی این مهم طولانی‌تر می‌شود اذعان کرد: افزایش سهم فضای باز شهری (پارک‌ها، معابر، کوچه‌ها، اتوبان‌ها و غیره) نیز از دیگر مزایای گسترش افقی شهرها است که این مهم نیز خود از یک منظر عالی است اما از منظر دیگر منجر به بالا رفتن هزینه زندگی در شهرها خواهد شد.

عراقچیان با بیان اینکه یکی از آرزوهای ما امروز بازگشت مردم شهر به زندگی با شرایط قبلی (زندگی غیر آپارتمانی) است، ابراز کرد: این گسترش شهرها راهکاری برای بازگشت به زندگی قدیم است.

وی افزود: البته ممکن است این آرزو را محقق نکند به‌عنوان مثال در تهران گسترش افقی شهر علیرغم ایجاد سکونت به دلایلی در این موضوع موفق نبود زیرا چگونگی سکونت نیز خود مقوله با اهمیتی است.

این استاد شهرسازی با اشاره به دیگر مشکلاتی که گسترش افقی شهر ایجاد می‌کند گفت: گرچه این مهم قیمت تمام‌شده زمین را در سبد مسکن پایین می‌آورد اما زمین در قیمت مسکن خود دارای وزن خاصی است؛ برخلاف آنچه سیاسیون در حال حاضر تبلیغ می‌کنند که به ازای افزوده شدن زمین در شهر مسکن ارزان خواهد شد این‌گونه نیست چراکه در هر شهری وزن زمین در قیمت تمام‌شده از شرایط خاصی تبعیت می‌کند و خاص آن شهر است.

عراقچیان با اشاره به اینکه این وزن نه 100 درصدی و نه صفر درصدی است، ابراز کرد: این عدد فرضاً چیزی حدود 40 تا 50 درصد است؛ بنابراین وقتی عرضه زمین در یک شهر زیاد می‌شود معنی آن ارزان شدن 50 درصدی مسکن نیست بلکه چیزی بین 10 تا 20 درصد است.

  سیاسیون به‌جای دخالت در موضوع الحاق برای سکوی پرش بودن همدان در موضوع مهاجرت فکری بکنند

وی با بیان اینکه البته ارزان شدن چند درصدی مسکن نیز خود یک حسن است اما منجر به افزایش مهاجرت به‌عنوان یک عیب خواهد شد، ابراز کرد: این بدان معنا است که مدیران سیاسی همدان باید از سکوی پرش بودن همدان در مسیر مهاجرپذیری و مهاجر فرستی دور باشد.

وی افزود: این بدان معنا است که اگر قرار است فرهنگ شهری و همدانی بودن خودمان را حفظ کنیم یک از راه‌ها جلوگیری از مهاجرت‌ها غیر متعارف (که از اقسام آن می‌توان به سکوی پرش بودن همدان برای مهاجرت به تهران نام برد) است.

این استاد شهرسازی با اشاره به اینکه البته این مهم با بستن دروازه‌های شهر محقق نخواهد شد بلکه نیازمند برنامه‌ریزی است، ابراز کرد: برخی مهاجرت‌ها اجباری بوده و در پی بروز بعضی رخدادهای طبیعی اتفاق می‌افتد و یا اینکه برخی مهاجرت‌ها همچون مهاجرت خانواده، به جهت سرمایه‌گذاری است که منجر به رونق و توسعه شهر خواهد شد که این موضوع از قاعده مهاجرت نامتعارف خارج است.

عراقچیان با تأکید بر اینکه برخی مهاجرت‌های نامتعارف منجر به افت کیفیت زندگی در شهرها می‌شود، اذعان کرد: برای جلوگیری از این موضوع سیاستمدار، نماینده مجلس و یا یک مقام ارشد استانی در حوزه‌های مختلف باید جایگاه شهر را در منطقه ارتقا دهند.

وی افزود: علاوه بر این باید با برنامه‌ریزی مدون شرایط را به‌گونه‌ای ترسیم کرد که همدان مقصد نهایی مهاجرت باشد نه سکوی پرش.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه با بزرگ‌تر شدن شهر امکان کنترل و نظارت مدیریت شهری کاهش می‌یابد خاطرنشان کرد: بنابراین گرچه در همدان به گسترش شهر نیازمند هستیم اما باید منطبق با استاندارهای موجود، قوانین و با برنامه‌ریزی کامل انجام پذیرد.

عراقچیان با تأکید بر اینکه بی‌برنامگی در گسترش شهر به‌صورت افقی که تاکنون در شهر همدان نیز با آن مواجه بودیم، اغلب منجر به شکست در این مقوله شده و به‌جای کیفیت‌بخشی، حاشیه‌نشینی و یا تبدیل به محل سکونت اقشار متوسط و پایین‌تر را در پی داشته است، اذعان کرد: بر این اساس باید در حوزه گسترش افقی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که این مهم منجر به ایجاد مناطق بسیار کارآمد شهری شوند.

   هشدار؛ بافت خاموش با مهاجرت درونی بی‌رونق و خاموش نشود

وی با تأکید براینکه همواره این هشدار در خصوص گسترش افقی شهرها که منجر به فرسودگی بافت قدیم شهر و یا همان مهاجرت درونی نشود، از سوی کارشناسان مطرح است گفت: در صورت این اتفاق بافت قدیمی شهر خاموش و افراد از این مناطق به بافت جدید مهاجرت می‌کنند پس باید از این خطر بالقوه در شهری همچون همدان جلوگیری شود.

این شهرساز همدانی با بیان اینکه خطر بعدی که گسترش شهرها به‌دنبال دارد زندگی وابسته به خودرو است، ابراز کرد: در نبود برنامه برای این مهم گسترش افقی شهرها در مغایرت با شهرهای 10 دقیقه‌ای است.

عراقچیان با تأکید براینکه از دیگر ویژگی‌های گسترش شهرها در ایران، ایجاد پهنه‌های ناکارآمد شهری است که باید جلوگیری از آن در دستور کار قرار گیرد، ابراز کرد: متأسفانه این پهنه‌‌ها باری بر دوش شهر در حوزه‌های مختلف تحمیل می‌کنند.

وی بیان کرد: نکته بعدی اینکه، گسترش شهرها الزاماً یک برنامه درون‌استانی و درون‌شهری نیست؛ بلکه این مهم اغلب ناشی از پدیده‌ها و سیاست‌گذاری‌های کشوری است.

وی با تأکید براینکه اگر اتفاقات شهرسازی را بعد از انقلاب رصد کنید خواهید دید که گسترش شهرها در اختیار سیاست‌گذران کلان کشور بوده نه شهرها ابراز کرد: پدیده‌های طبیعی همچون سیل و زلزله، ناکارآمدی اقتصادی در شهرهای درجه دو و سه همگی در گسترش افقی دیگر شهرها (شهرهای درجه‌یک) مؤثر بوده‌اند.

این استاد شهرسازی با اشاره به اینکه دیگر خطری که گسترش شهرها به‌دنبال دارد این است که شاید طی چند سال، حاشیه‌نشینی مدرن را به‌دنبال داشته باشد عنوان کرد: متأسفانه در عمده‌ای از شهرها همان‌طور که گفته شد، مسکن مهر به این سمت سوق پیدا کرده است.

   ایجاد یک طبقه جدید در همدان یک تهدید است

عراقچیان با تأکید بر اینکه بعد اجتماعی این موضوع نیز بسیار مهم است افزود: نکته این است که گسترش افقی شهر ایجاد طبقه جدیدی در شهر خواهد کرد یا نه؟

وی با بیان اینکه مبحث همان‌طور که عنوان شد از اهمیت بالایی برخوردار است خاطرنشان کرد: در برخی مواقع گسترش یک محله پذیرش اقشار مختلف را داراست اما در برخی موارد ظرفیت پذیرش تمامی این اقشار را ندارد بنابراین ایجاد یک طبقه جدید در شهر را منجر می‌شود که تجربه دو مدل طبقه ثروتمند و فقیر را در شهر شاهد بوده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه ایجاد شهرک غرب در تهران نمونه ایجاد طبقه ثروت در تهران در پی گسترش شهر بوده است اذعان کرد: حاشیه‌نشینی‌هایی که در شهر‌ها شاهد آن هستیم نیز منطقه فقیرنشین را به نمایش گذاشته‌اند.

   حدی برای بزرگ شدن همدان ترسیم شود

این استاد دانشگاه با بیان اینکه باید دید این گسترش شهر منجر به ایجاد طبقه در شهر همدان فارغ از مدل و نوع این طبقه خواهد شد که از نظر بنده تهدید است ابراز کرد: برای تبدیل کردن این تهدید به فرصت ضمن اینکه باید هم به لحاظ مدیریت و هم به لحاظ فنی، گسترش افقی شهر را در حد معقول بپذیریم باید به این نکته هم پاسخ دهیم که تاکی قرار است جمعیت این شهر افزایش پیدا کند؟

عراقچیان با اشاره به اینکه باید مشخص شود ما به‌دنبال زندگی با کیفیت و یا بی‌کیفیت در شهرها هستیم ابراز کرد: براین اساس آنچه ما برای شهر همدان توقع داریم این است که میزان، حد و مقیاسی برای بزرگ شدن همدان در نظر بگیرند.

وی با بیان اینکه در این زمینه نیازمند تخصص حوزه علوم اجتماعی، محیط‌زیست و برنامه‌ریزی شهری و سیاستمداران هستیم تأکید کرد: نوع بزرگ شدن شهر، متصل و یا منفصل بودن گسترش شهر نیز باید مشخص شود.

این استاد مسئول حوزه شهری با تأکید براینکه هریک از انواع متصل و یا منفصل بودن گسترش شهر خود دارای معایب و مزایایی است، اذعان کرد: به‌طور مثال زمانی که شهرک فرهنگیان در همدان ساخته شد چیزی حدود 20 دقیقه با شهر فاصله داشت و به تعبیری یک توسعه منفصل بود و یا شهرک مدنی که که در سال‌های ابتدای پس از پیروزی انقلاب در همدان ساخته شد نیز جزء توسعه‌های منفصل بود.

عراقچیان افزود: حال آنکه گسترش افقی 680 هکتاری به تعبیری یک توسعه متصل است و باید به این سؤالات توسط کارشناس علوم اجتماعی و برنامه‌ریزان شهری پاسخ داد که این توسعه متصل می‌تواند با برنامه‌ریزی پیش برود یا باعث گسترش حاشیه‌نشینی و حذف باغات و یا اتفاقات اجتماعی نامبارک در اطراف خود خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه از دیگر ویژگی‌های گسترش شهر می‌توان به افزایش ترافیک در شهر در پی افزایش رفت‌وآمدها اشاره کرد، گفت: نوع پاسخگویی به خدمات نیز متفاوت خواهد شد که این مهم نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

* برای بلندمرتبه‌سازی سهمی در 680 هکتار دیده شود

این استاد شهرسازی با اشاره به اینکه نکته مثبت دیگر گسترش افقی و کاهش ارتفاع شهر است، ابراز کرد: در حال حاضر شهر همدان به دلیل بسته شدن در مسیر مرتفع شدن قرار گرفته حال آنکه خوب و یا بد بودن این موضوع یک بحث اجتماعی است اما نکته حائز اهمیت دیگر اینکه همدان شهری با چشم‌انداز کوهستانی است و به نظر بنده افزایش ارتفاع متوسط شهر نیکو نیست، براین اساس چاره‌ای جز گسترش افقی شهر نداریم.

عراقچیان با تأکید براینکه نباید بلایی که مسکن مهر بر سر شهر آورد این گسترش افقی در پی داشته باشد؛ چراکه این مساکن تنها به ایجاد کاربری مسکونی بسنده کرده و دیگر خدمات در آن دیده نشد خاطرنشان کرد: به تعبیر بهتر در این 680 هکتار تنها سهم اقدام ملی مسکن نیست بلکه همدان نیز در آن سهیم است.

وی ادامه داد: این بدان معنا است که تنها بخشی از آن مختص اجرای طرح اقدام ملی است و مابقی برای جبران کسری خدمات شهری در مقیاس شهر (نه ناحیه و محله) همدان اختصاص یابد.

وی با تأکید براینکه درواقع این مکان باید به خدماتی که امکان تحقق آن در مقیاس شهر تاکنون امکان نداشته اختصاص یابد اذعان کرد: درواقع از نظر بنده گسترش 680 هکتاری یک فرصت تاریخی برای توسعه کیفی شهر همدان است.

این استاد دانشگاه با تأکید براینکه این اراضی باید به تمام کسری‌های فرهنگی، اجتماعی، فضای باز شهری و غیره پاسخ دهد، اذعان کرد: علاوه بر این باید پذیرفت که ما برای بعضی از اقشار دیگر امکان ایجاد شرایط مطلوب را نداریم به‌عنوان مثال در بخش‌هایی از شهر اراضی با مساحت هزار متر و دو هزار متر تفکیک شده و در آن‌ها اقدام به ساخت باغ ویلایی‌هایی کرده‌اند که این روند دارای نظرات موافق و مخالف نیز هست، بنده جزء افراد موافق با این فضا هستم زیرا به نظر بنده ما با تخصیص اراضی بزرگ برای ساخت باغ ویلا امکان مهاجرت افراد متمکن به همدان را فراهم می‌کنیم که این مهم منجر به رشد اقتصادی شهر خواهد شد.

عراقچیان ادامه داد: وقتی یک سرمایه‌گذار و کارخانه‌دار به‌دنبال سرمایه‌گذاری در شهر همدان است باید برای خانواده وی نیز مکانی مناسب و باب میل او در شهر فراهم باشد بنابراین تخصیص اراضی برای باغ ویلا این مسئله را مرتفع کرده و نیاز او را نیز پاسخ خواهد داد.

وی افزود: البته این بدان معنا نیست که شاهد تغییر شدید بین دهک‌های مختلف در شهر باشیم اما باید شرایط برای زندگی همه اقشار در شهر فراهم شود.

وی با بیان اینکه متأسفانه وقتی وضعیت مهاجرت در همدان را رصد می‌کنیم شاهد آن هستیم که اغلب مهاجرت به همدان از سوی اقشار متوسط و رو به پایین و اغلب مهاجرت‌ها از همدان مختص اقشار متوسط و رو بالا است حال‌آنکه این فرآیند نیازمند تحول است گفت: براین اساس برای تغییر در این فرایند تأمین زمین با کاربری متناسب با میل آن‌ها است که یکی از راهکارها همان‌طور که عنوان شد تخصیص اراضی با کاربری باغ ویلا است.

وی افزود: نکته بعدی این است که ما در شهر همدان به‌درستی جلوی بلندمرتبه‌سازی را گرفته‌ایم اما دراین‌بین افرادی علاقه‌مند به زندگی در ساختمان‌های بلندمرتبه هستند.

این استاد دانشگاه با تأکید براینکه قسمتی از مساحت 680 هکتاری باید به محلی برای رسیدن این افراد به آرزوهایشان باشد ابراز کرد: در صورت برنامه‌ریزی و کنترل درست و رعایت آنچه در خصوص تخصیص اراضی عنوان شد الحاق این اراضی کار درستی است.