زنده‌‌یاد جعفر محمدی زلکه‌ای، هنرمند نامی شهرستان‌ مریوان و از نوازندگان توانمند و صاحب‌ نام ساز سنتی شمشال کردستان بود که بیش از سه دهه در این حوزه فعالیت داشت.

جعفر محمدی مشهور به «جافر زهلکهای» متولد سال 1345 در روستای «زهلکه» از توابع شهرستان مریوان، ساز سنتی شمشاڵ (نوعی ساز بادی) را در خانواده خود از دو برادر بزرگترش آموخت.

زنده‌یاد از طریق نوار کاست، فنون این ساز بادی را از اساتید بزرگی همچوی «قالهمهڕه» و «حهمه وهستای کانی‌سانان» آموخت او برخی فنون دیگر را از نوازندگان صاحب نامی همچون احمد زهلکهیی، محمد پیرسهفایی، فایق نژماری، مصطفی سیفی، عبدالله کانی‌سانانی و محمود کالی فرا گرفت.

وی در سال 1362 به‌صورت رسمی و حرفه ای شروع به ساز زدن کرد و در مدت اندکی شهرت خاصی یافت که در بسیاری از مراسمات و مجالس از وی دعوت به عمل می‌آمد و بدین‌گونه مخاطبان زیادی به دست آورد.

این هنرمند فقید همراه با بسیاری از هنرمندان مریوان و منطقه هورامان اجرا داشته است که از آن جمله می‌توان به مرحوم صباح هورامی، عوسمان هورامی، محمد حسین کیمنه‌ای، عین‌الدین، حمه ملا، محمد امین خواشتی و ابوبکر اسکولی اشاره کرد.

مرحوم جافر زلکه‌ای همراه با گروه هلپرکی «دوازده سوار مریوان» و بسیاری از هنرمندان کُرد دیگر در چندین فستیوال هنری در اقلیم کردستان و دیگر مناطق کردنشین ایران شرکت کرده است.

وی علاوه بر شمشال، برخی دیگر از سازهای دهنی چون «زورنا»، «دووزه‌له» و «باڵهبان» می‌نواخت و علاوه بر تنظیم چندین آهنگ، بیشتر از 400 ترانه کُردی را نواخته است.

او سال 1372 زندگی مشترکش را تشکیل داد و حاصل این ازدواج پنج فرزند دختر و پسر است. این هنرمند از طریق شمشال نوازی و فعالیت‌های هنری نتوانست مخارج زندگی‌اش را تأمین کند به همین دلیل در پایان زندگی‌اش راننده تاکسی بود هرچند هرگز از فعالیت هنری غافل نبود.

وی عصر پنجشنبه 24 تیرماه امسال در یک سانحه تصادف رانندگی جان به جان آفرین تسلیم کرد. این حادثه در کیلومتر 20 جاده جدید مریوان- سنندج در خروجی تونل باغان نزدیک روستای شیخ عطار رخ داده بود.

در یک اقدام شایسته ساز شمشال زنده ‌یاد جعفر محمدی در مراسمی از طرف خانواده این هنرمند به موزه مردم‌شناسی خانه ‌کُرد سنندج اهدا شد.

اهدای ساز مرحوم زلکه‌ای حرکتی مهم برای رشد فرهنگ و هنر موسیقی کردستان است

رئیس اداره میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی مریوان در این مراسم ضمن تقدیر از این اقدام خانواده مرحوم زلکه‌ای، گفت: مردم مریوان همواره در پاسداشت تاریخ، فرهنگ و هنر منطقه نقش برجسته‌ای داشته‌اند و این اقدام خانواده زلکه‌ای، حرکتی مهم برای رشد فرهنگ و هنر موسیقی استان است.

فریاد حدادیان افزود: اداره‌ کل میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی کردستان بخشی از موزه مردم ‌شناسی خانه ‌کُرد سنندج را به حفظ و حراست گنجینه اساتید موسیقی استان اختصاص داده است، تا آیندگان با دیدن آثار این هنرمندان با بخشی از هویت فرهنگی و هنری منطقه آشنا شوند.

وی با اشاره به اینکه این ساز سنتی در موزه مردم‌شناسی خانه‌ کُرد سنندج نگهداری و به نمایش درخواهد آمد، گفت: مرحوم زلکه‌ای در سال‌های فعالیت خود در حوزه هنر توانست قطعه‌های ارزشمندی با ساز شمشال تولید و در دل خاص و عام جای پیدا کند.

شمشال نوعی ساز بادی و گونه‌ای نی فلزی است و از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین سازهای منطقه کردستان به‌شمار می‌رود. این ساز در واقع همان نیِ چوپان است و مقام‌ها و نواهای محلی با آن اجرا می‌شود. شمشال در مراسم عروسی و شادی همراه با آواز (انجام ‌دادن رقص کُردی به ‌همراه آن) و گاهی هم با همراهی تنبک و دف یا به‌ صورت تک‌نوازی به‌کار می‌رود. این ساز در عزا نیز کاربرد دارد. قادر عبدالله‌زاده مشهور به «قاله مه‌ره» از نوازندگان مشهور این نوع ساز در میان کُردها بود.