سپهرغرب، گروه استان‌ها - سمیرا گمار: فرش‌بافی به‌عنوان یک هنر ماندگار و موروثی از سال‌ها پیش با زندگی مردمان این سرزمین گره‌خورده، چنانچه اهالی دیار هگمتانه در گذشته بیشترین وقت خود را صرف بافت قالی با طرح و نقشه‌های رنگارنگ می‌کردند، ازاین‌روی که استان همدان به لحاظ قرار گرفتن در منطقه سرد جغرافیایی همواره دارای زمستان‌های سرد و طولانی بوده و بیشتر ساکنان این منطقه کوهستانی که در ایام تابستان به دامداری و کشاورزی مشغول بودند، ایام سرد سال را برای گذراندن اوقات و امرارمعاش به بافت فرش مبادرت می‌کردند.
فرش ایران نه‌تنها به‌عنوان اثری هنری، بلکه به‌عنوان کالایی اقتصادی جایگاه ویژه‌ای در تولید و اشتغال در اقتصاد کشور به خود اختصاص می‌دهد، چنانکه در روزگاری نه‌چندان دور به‌عنوان دومین کالای صادراتی کشور پس از نفت موردتوجه جهانیان بود؛ اما گذر ایام موجب تغییراتی در بازار تجارت فرش شد و ورود رقبای بزرگ در این بازار تأثیر گذاشت، به‌گونه‌ای که کشورهای هند و چین، فرش ایران را با طرح و نقشه ایرانی و به‌ظاهر باکیفیتی هم‌تراز بافته و به بازار عرضه می‌کنند.
البته ناگفته نماند که وضعیت مذکور در کنار قیمت‌های سرسام این روزها که دامن همه صنوف را گرفته نیز مزید بر علت شده و این هنر و صنعت را نیز تحت تأثیر قرار داده‎است.
برای داشتن نگاهی واقع‌بینانه به وضعیت فرش استان همدان در این روزها، گفت‌وگویی با رئیس شورای فنی فرش استان و یکی از تولیدکنندگان فرش ترتیب داده‌ایم که در ادامه بخش‌هایی از آن را می‌خوانید:
     فرش استخوان‌دار و آهنین ایران، از آن فرش‌بافان همدانی است
حسین کندی با بیان وظایف شورای فنی فرش، عنوان کرد: تعیین مزد بافت فرش، ارزش‌گذاری و تعیین عیب و نقص، رسیدگی به شکایات طبق عرف بازار فرش و راهنمایی و انتقال تجربه به دانشجویان، بافنده‌ها و تولیدکننده‌هایی که در آغاز راه هستند ازجمله کارهایی است که در این شورا به آن پرداخته می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: فرش همدان یکی از فرش‌های استخوان‌دار و آهنین ایران بوده و ازنظر رنگ‌بندی متنوع است، به‌طوری‌که هر منطقه با توجه به فرهنگ خود از گذشته رنگ‌های خاصی را در فرش‌ها به کار می‌برده و این در نوع خود منحصربه‌فرد است، پس درمجموع می‌توان گفت اگر آسیبی به فرش همدان نرسد، 150 تا 200 سال عمر می‌کند.
رئیس شورای فنی فرش استان همدان با اشاره به اینکه برخی از فرش‌های در همه جای ایران تولید می‌شود اما بعضی دیگر مختص همدان است، تصریح کرد: در شهرهای ایران فرش‌های 6 و 12 متری و قالیچه بافته می‌شود، اما تولید کناره، ذرع و نیم، ذرع چارک و بی‌بی که اکنون به آن‌ها زیر تلفنی می‌گویند، فقط منحصر به همدان بوده و در شهرهای دیگر تولید و بافت آن نادر است.
کندی افزود: بافت پشتی نیز در سایر شهرها بسیار کم است، به‌طوری‌که اگر تاجری بخواهد برای صادرات پشتی اقدام کند باید حتماً به همدان مراجعه کند، البته این را هم بگویم که همه این‌ها مختص 10 الی 15 سال پیش بوده وگرنه در حال حاضر بنا به دلایلی بافت بسیار کم شده‌است.
وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر اصلاً اوضاع فرش و فعالان در این حوضه خوب نیست، اظهار کرد: یکی از این دلایل اعمال تحریم‌ها است که صنعت فرش را نیز متأثر کرده، ضمن اینکه چون قیمت فرش ایران و به‎تبع همدان، سه برابر فرش کشورهای افغانستان، هند و پاکستان است، بنابراین رغبتی برای خرید فرش ایران از سوی کشورهای خارجی وجود ندارد.
رئیس شورای فنی فرش استان همدان اضافه کرد: امسال قیمت پشم از کیلویی 18 هزار تومان و قیمت نخ هم از کیلویی 15 هزار تومان به 50 هزار تومان افزایش‌یافته که این بالا رفتن قیمت بیش از سه برابر، کار را دشوار کرده و بافنده با روزی 20 هزار تومان اجرت نمی‌تواند فرش بافته و برای خانواده نان ببرد.
کندی گفت: بنده به‌عنوان یکی از فعالان عرصه فرش در اتحادیه باید عرض کنم حقیقتاً الآن بیکار هستم، زمانی ما فرش‌هایی از اروپا و آمریکا برای تعمیر وارد می‌کردیم و کارگران برای این کار سه برابر قیمت روز، مزد می‌گرفتند، اما اکنون این کار هم وجود ندارد، با وجود اینکه کارگران هم‌اکنون حاضرند یک‌دوم قیمت پارسال کار کنند.
کارشناس شورای فنی فرش استان با بیان اینکه طبق اسناد موجود در سال‌های 71 تا 73 نزدیک یک میلیارد و 700 میلیون دلار صادرات فرش داشتیم، یادآوری کرد: این در حالی است که هم‌اکنون این مبلغ بیش از یک‌چهارم کاهش‌یافته و به کمتر از 400 میلیون دلار رسیده و این موضوع نشان‌دهنده وضعیت صادرات است.
وی ابراز کرد: همه مسؤولان و دست‌اندرکاران صنعت فرش از اوضاع فرش خبر دارند، خنده این روزهای فرش به گریه‌اش نمی‌ارزد، بافنده نمی‌تواند فرش ببافد، اگر هم این کار را بکند از او نمی‌خرند، ضمن اینکه با شرایط فعلی فرش‌هایی که ازاین‌پس با این قیمت مواد اولیه بافته شود، فروش نخواهد داشت چون قیمت تمام‌شده فرش در سایر کشورها پایین‌تر است.
رئیس شورای فنی فرش استان همدان با اشاره به اینکه در کشورهای خارجی نظارت بر بافت فرش زیاد است، اذعان کرد: هم‌اکنون قالی ریز که بافت آن زمان‌بر و قیمت مواد اولیه آن بالا بود، خریدار ندارد بلکه خریدار خارجی به دنبال فرش درشت‌بافت، خلوت و تعداد رنگ‌های کمتر است اما کار ما همچنان سنتی مانده و کسی نیست که بگوید دیگر این فرش‌هایی که شما می‌بافید از مد افتاده‌است.
کندی در پایان خاطرنشان کرد: یک زمانی فرش اگر کهنه می‌شد، می‌گفتند آنتیک است اما در حال حاضر این‌گونه نیست، کاری هم از دست ما برنمی‌آید! ما فقط دعا می‌کنیم که صنعت به این بزرگی با این جامعه آماری که از آن ارتزاق می‌کنند سر جای اولش برگردد.
     متقاضی هست اما کم است
یک تولیدکننده فرش نیز در ادامه با بیان اینکه وضعیت فرش در حال حاضر رضایت‌بخش نیست، تأکید کرد: مواد اولیه گران شده، به‌تبع هزینه‌ها نیز بالا رفته و همین امر باعث شده که قیمت تمام‌شده بالا برود و وضعیت خوبی را در این بخش شاهد نباشیم.
حمیدرضا فروزان‌احسن که این حرفه را از اجداد خود به ارث برده، تأکید کرد: تا پیش از این اوضاع اقتصادی، با بیش از 500 نفر از بافنده‌ها و روستاییان در ارتباط بودم و کار می‌کردیم که در حال حاضر این تعداد به 150 نفر کاهش یافته‌است.
وی با اشاره به اینکه ما برای انجام کار سفارش می‌گیریم، گفت: هم‌اکنون نیز متقاضی وجود دارد اما ترس از آینده و وضعیت غیرقابل‌پیش‌بینی در بازار باعث شده کار، رونق چندانی نداشته باشد.
این هنرمند عرصه فرش با تأکید بر اینکه دولت باید از این شغل حمایت کند، بیان کرد: در حال حاضر افرادی که وارد این حرفه می‌شوند زیر پوشش بیمه قرار نمی‌گیرند، درحالی‌که زحمت بسیار زیادی متحمل می‌شوند، تولید فرش دستباف نسبت به ماشینی فرق دارد و اگر دار قالی و وسایل آن حاضر باشد تولید یک فرش دست‌کم 6 ماه طول می‌کشد.
فروزان‌احسن ابراز کرد: بیش از 80 درصد فرش تجاری و ریزبافت استان همدان به آمریکا صادر می‌شد که از مردادماه سال جاری ممنوع شده، ضمن اینکه قم و تبریز نیز نقشه فرش مناطق خود را به بافنده‌های همدانی می‌دهند تا ببافند و ازآنجایی‌که ظریف بوده و دستمزد آن بیشتر است به آن ‌طرف راغب‌ترند.
وی در پایان گفت: امیدوارم مسؤولان و دست‌اندرکاران، این صنعت هنری را موردحمایت قرار داده و فکری بکنند، چراکه بدون تردید صنعت فرش در اشتغال‌زایی جوانان نقش ویژه‌ای دارد.
در خاتمه باید گفت؛ فرش‌بافی که در استان همدان پیشینه طولانی دارد، در حال حاضر دستخوش تحولات نه‌چندان جالبی است. قالی اصیل و قدیمی استان در قلمرو فرش ایرانی به دلیل ویژگی‌هایی ازجمله نوع مواد اولیه، فن بافندگی، شیوه‌های نقش‌پردازی و ابعاد با سبک روستایی باف شناخته می‌شود.
تا پیش از شرایط فعلی در عرصه اقتصاد که همه صنوف را متأثر کرده، این صنعت در سایه مدیریت و برنامه‌ریزی نادرست قرار داشت و بازارهای سنتی فرش که به شکل‌گیری ساختار و هویت شهری پیوند داشت یک‌به‌یک از بین می‌رفت، اکنون هم که به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه اصلاً برای بافنده و تولیدکننده صرفه اقتصادی ندارد که در این حوزه فعالیت چشم‌گیری داشته باشد.
بازار فرش همدان از قرن‌های گذشته مرکز مبادله و دادوستد بازرگانان داخلی و خارجی و قالی‌بافان دیگر شهرهای هم‌جوار مانند زنجان، کرمانشاه و سنندج بوده و محصولات مرتبط با فرش مانند خامه، رنگ، نقشه، دار قالی و ابزار قالی‌بافی در راسته‌بازارها، سراها و تیمچه‌های گوناگون خریدوفروش می‌شده‎است و هزاران نفر در مشاغل مرتبط با این صنعت از دامداری تا رفوگری، چله‌کشی، مقراض‌کاری و کارگاه‌های متعدد قالی‌بافی فعالیت می‌کردند؛ اما امروزه فارغ از سیاه نمایی و تعارفات مرسوم صنعت فرش همدان رو به اضمحلال است. 
تولیدات بی‌رویه فرش ماشینی، پایین آوردن سطح سلیقه مردم در سایه تبلیغات مفرط رسانه‌ها به‌ویژه تلویزیون، مهاجرت و به‌هم‌ریختگی بافت جمعیتی و رشد شهرنشینی کشور، در دسترس نبودن فرش دستباف، ضعف در بازاریابی جهانی تا جایی که فرش هندی و پاکستانی جای فرش دستباف ایرانی را می‌گیرد، نداشتن نگاه هنری به این صنعت سنتی و شرایط اقتصادی فعلی که یک جاهایی بی‌انصافی هم چاشنی آن شده، منجر به این می‌شود که صنایع‌دستی کشور به‌خصوص فرش کم‌کم نه‌تنها از زندگی مردم بلکه از حافظه مردم نیز حذف شود، پس می‎طلبد که مسؤولان تا قبل از وقوع این امر کاری کنند.