امروزه انبوهی از فضاهای دل‌مرده، سرد و بی‌روح در شهرها تحت تأثیر ناهمگونی و آلودگی‌های بصری مشاهده می‌شود که به دور از هرگونه زیبایی و مطلوبیت، هیچگونه معنا، مفهوم و عملکردی را القا نمی‌کنند حال آنکه احساس آرامش خاطر، نشاط و وجود حس سرزندگی یکی از نیازهای روحی انسان و مهم‌ترین شاخص کیفیت فضاست اما در حال حاضر سیما و منظر شهرها تحت تأثیر این اغتشاشات بصری، چهرهای ناخوشایند و نامطلوبی یافته‌اند که هیچ‌گونه جذابیت و زیبایی در آن‌ها وجود ندارد. در این بین سیما و منظر شهر همدان به‌عنوان پایتخت تاریخ و تمدن نیز از این قاعده مستثنی نیست. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا با استادیار شهرسازی دانشگاه بوعلی سینا و طراح شهری گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با بیان اینکه سیما و منظر یکی از ابعاد بسیار مهم در حوزه مسائل شهری است، ابراز کرد: در این بین اصلی‌ترین نکته و نخستین گامی که انتظار می‌رود مدیریت شهری در این عرصه بردارد، تدوین سند راهبردی سیما و منظری شهری است که متأسفانه کوتاهی‌های بسیاری را شاهد بوده و هستیم.

وی ادامه داد: ضرورت تدوین این سند از آنجا نشأت می‌گیرد که در شهری همچون همدان هر مخاطب و هر شهروند و بینده‌ای که در فضاهای شهری همدان قدم می‌زند با نوعی سلیقه‌گرایی و به اصطلاح (من‌درآوردی) در آن روبه‌رو است و هر بنایی ساز خود را می‌زند.

وی با تأکید بر اینکه امروز شهر همدان از اغتشاشات بصری همچون نماهای رومی، ساختمآن‌های بلندمرتبه، بی‌هویت و با نمای بی‌هویت‌تر، توده‌گذاری، پر و خالی فضا و تراکم رنج می‌برد که علت آن نبود سند راهبردی سیما و منظر شهری است، تصریح کرد: این بدان معنا است که در فضاهای شهری برای کارفرماها، سازندگان، پیمانکاران، شهروندان متأسفانه هنوز یک‌سری ضوابط و اصول تدوین نشده و به معنای واقعی آن‌ها را به حال خود رها کرده‌ایم و هر کس بر اساس ذائقه و سلیقه خود نسبت به ساخت فضاهای شهری در بخش‌های مختلف با هر نما، کلاژ و برچسبی اقدام می‌کند.

این استاد شهرسازی با اشاره به اینکه در بحث سیما و منظر شهر دو بعد اساسی باید مورد توجه قرار گیرد، اذعان کرد: نخستین بعد که با آن برخورد می‌کنیم، سیمای شهر یا همان کالبد و عینیت فضاهای شهری و قسم بعدی منظر شهری است.

سجادزاده ادامه داد: منظر شهر بیش از آنکه عینی باشد ذهنی است؛ یعنی به رویدادها و حوادث و خاطراتی که هر شهروندی پس از ادراک شهر در ذهنش باقی خواهد ماند بازمی‌گردد.

وی در تشریح و توضیح بیشتر بعد منظر شهری اظهار کرد: بناهایی همچون آرامگاه بوعلی، باباطاهر و بسیاری از آثار و سازه‌های زیبایی که در همدان وجود دارد حتی در ذهن افرادی که یک‌بار از همدان دیدن کرده‌اند نیز تا سال‌های سال باقی می‌ماند اما در مقابل در همین شهر با برخی فضاها مواجهیم که خاطرات خوبی را در اذهان خلق نمی‌کنند؛ به‌عنوان مثال می‌توان از این دست‌سازه‌ها به مجموعه عین‌القضات اشاره کرد به طوری‌که هرکس با این سازه برخورد می‌کند در بدو امر برای او این سؤال در ذهن ایجاد می‌شود که این سازه بی‌هویت چرا و چگونه در این مکان ساخته شده است؟

این استاد شهرسازی افزود: نکته قابل ذکر دیگر در حوزه سیما و منظر این است که باید این مقوله را بر اساس قواعد پهنه‌بندی دید یعنی برای پهنه‌های مختلف به‌ویژه بافت تاریخی و در رینگ نخست شهر، از ضوابط و ساختار متفاوتی برخوردار باشد.

سجادزاده در تشریح این موضوع افزود: وقتی به خانه‌ها و سازه‌های قدیمی شهر نگاه توجه کنیم استفاده از سنگ دیوین، سنگ خارا، گرانیک و آجرهای بهمنی همدان را می‌بینیم که نمونه آن را در مقبره بوعلی سینا می‌توان مشاهده کرد.

وی با اشاره به اینکه این مصالح جزء مواد اولیه مهم در ساختمان‌سازی و معماری همدان بوده‌اند که امروزه به فراموشی سپرده شده و جای خود را به نماهای شیشه‌ای، آلومینیومی و بدتر از همه رومی داده‌اند، افزود: در یک نگاه کلی به بحث سیما و منظر بایستی در مرحله نخست موضوع سیلوئت و خط آسمان شهری مورد توجه قرار گیرد و سپس این مهم در جزئی‌ترین ابعاد شهر همچون مصالح، جزئیات در بحث نماسازی و فضای بام‌ها و درعین حال عناصر سازه‌ای نیز مورد استناد باشد.

وی افزود: همانطور که پیشتر عنوان شد تمامی موارد فوق‌الذکر لازم است که در قالب یک سند، مدون شده و در بستر دستورالعمل مورد توجه قرار گیرد.

استاد معماری و شهرسازی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با تأکید بر اینکه با وجود این سند نباید سیما و منظر شهر دچار اغتشاشات بصری شود، اذعان کرد: در اغلب کشورها دنیا برای احداث یک ساختمان، نمای پیشنهادی علی‌رغم اینکه نمای مناسبی هم باشد در قالب سنجش با بناها، محیط، تناسب، اندازه بازشوها، ارتفاع، تراکم و مصالح اطراف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

سجادزاده با تأکید بر اینکه در واقع در رویکردهای فوق‌الذکر بین بناهای یک محور و یک کوچه کاملاً شاهد یک هم‌نوایی و مولودی خاصی در طراحی نماها هستیم، ابراز کرد: مسئله دیگر مورد غفلت، نمای پنجم یا همان پشت‌بام‌ها است که کاملاً فراموش شده‌اند.

وی با اشاره به نقش بی‌بدیل رنگ در نماسازی شهر، عنوان کرد: تجهیزات و منظر نرم شهری که شامل تابلوها، نورپردازی، عناصر و مواد و مصالح می‌شود نیز شاخص دیگری از نمای شهری است که می‌تواند هرگونه آدرس‌دهی و تبلیغی را در خود بگنجاند.

استاد معماری و شهرسازی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با اشاره به اینکه منظر نرم شهری تأثیر بسزایی در کیفیت‌بخشی به نمای شهری دارد، خاطرنشان کرد: در حال حاضر عدم تمایز نماها در عملکردهای مختلف بافت شهری یکی از چالش‌ها بوده، حال آنکه یکی از مؤلفه‌‌های تشخص‌بخشی به ساختمان‌ها این است که بتوانیم از طریق نمای مناسب عملکرد آن را تشخیص دهیم.

سجادزاده با تأکید بر اینکه در حال حاضر این تشخص‌بخشی در نماهای شهری همدان دیده نمی‌شود، گفت: تمایز عملکردی در ساختمان‌ها وجود ندارد، به‌ عنوان مثال ساختمان بیمارستان با فضای اداری به‌لحاظ نماسازی تفاوتی نمی‌کند.

وی با تأکید بر اینکه متأسفانه متناسب با هویت کارکردی ساختمان‌ها فرم نماها تفاوت ندارد، عنوان کرد: در حالی که این مهم در معماری گذشته شهری همدان از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.

این استاد شهرسازی با تأکید بر اینکه مسئله قابل توجه دیگر در عرصه سیما و منظر شهری ساماندهی تأسیسات شهری است ابراز کرد: این روزها اغلب تأسیسات زننده شهری (همچون کانال کولر، کولرها، سیم‌ها و غیره) متأسفانه در بدنه ساختمان‌ها تأثیر مخربی را در سیما و منظر شهری دارند.

سجادزاده با بیان اینکه در حوزه تابلوها و بیلبوردها شهری به‌ویژه دستگاه‌های دولتی نیز هیچ‌گونه تناسبی رعایت نمی‌شود ابراز کرد: یکی از مباحث مهم در سیما و منظر شهر به فضا و جداره سبز شهری بازمی‌گردد که در آن باید مباحثی همچون اقیلم مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه اقلیم سرد همدان نباید مانع ایجاد جداره سبز در شهر شود عنوان کرد: این مهم نیازمند ملاحظات خاصی است که در صورت رعایت این ضوابط می‌توان از این فرصت استفاده کرد.

وی با تأکید بر اینکه در حوزه فضای سبز شهری می‌توان از فرصت رود‌دره‌های شهر همدان بهره برد خاطرنشان کرد: برخی مدیران بهانه آب‌بر بودن استفاده از برخی گونه‌ها را مطرح می‌کنند حال آنکه مسیر رود‌دره‌های همدان فرصت مناسبی برای استفاده از گونه‌های مختلف گیاهی است که از جنوبی‌ترین نقاط شهر آغاز و تا شمالی‌ترین منطقه شهر امتداد یافته‌اند و جالب‌تر اینکه در بخش‌هایی روی این رودها را پوشانده اما همچنان اراضی حریم این رود‌دره‌ها به دلیل نمناک بودن در تمامی فصول، بستر مناسبی برای ایجاد فضای سبز با گونه‌های متنوع و حتی پارک‌های محلی و جیبی است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد در بسیاری از شهر‌های بزرگ جهان ضوابط و مقررات ویژه‌ای در ارتباط با سیما و کالبد شهر وجود دارد و گروهی از برجسته‌ترین افراد با تخصص‌های مرتبط هنر زیباسازی و زیبایی‌شناسی به کنترل طرح‌های بزرگ و کوچک معماری و شهری از نقطه‌نظر هماهنگی نمای بیرونی ساختمان‌ها و محیط شهری یعنی از جنبه‌های رنگ، حجم، مصالح مناسب، فضای پُر و خالی نما، رعایت اصول هماهنگی، تناسبات و غیره می‌پردازند؛ چراکه شهر در گذر زمان همواره از مؤلفه‌های مختلف کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره تأثیر پذیرفته و در نسبت با آن‌ها کلیت خویش را شکل و انسجام بخشیده است.

دراین‌بین همانطور که در گفت‌وگو با آقای سجادزاده به‌عنوان یک شهرساز مشخص شد تجلی ابعاد گوناگون وجودی شهر، سیما و پیکره کالبدی آن است و یکی از مهم‌ترین اجزا و عناصر کالبدی شهری که به‌ویژه در نسبت با شهروند و تقویت حس مکان در فضای شهری مؤثر واقع می‌شود، ترکیب نمای ساختمان‌ها و به عبارت دیگر «نمای شهری» است.

حال آنکه به تعبیر بهتر نما به‌عنوان چهره و نماد بیرونی معماری یک بنا، مبین هویت و زیبایی آن بوده و نمود عینی ذهنیتی است و متأثر از عواملی همچون پاسخگویی به نیاز محیط، خواسته‌های کارفرما، مصالح و هزینه مصرفی است؛ به عبارت دیگر نمای ساختمان خارجی‌ترین پوسته ساختمان و نماد هویت آن قطعه شهری بوده که در کنار سایر نماهای هم‌جوار خود، هویت کالبد شهری را تعریف می‌کند.

جالب‌تر اینکه چنانکه گفته شد نما بیش از هر چهره دیگری با مردم، ساکنان و توریست‌های شهری ارتباط برقرار می‌کند و در آن شاخص‌های بسیاری از هویت و زیبایی تا بهره‌گیری از داشته‌های تاریخی و معماری دخیل است.

در واقع سیما و منظر شهری را نه‌تنها نماهای اصلی معماری ساختمان‌ها، بلکه عمدتاً اجزا و عناصر اضافه‌شده به نماهای اصلی نظیر کولرها و کانال‌ها، تابلوها، علائم و سایر اجزا و عناصر تشکیل می‌دهند بنابراین توجه به این مقوله یک ضرورت انکارناپذیر در شهری همچون همدان است که داعیه پایتخت تاریخ و تمدن بودن و درعین حال شهر سبز جهان اسلامی را دارد. پس نداشتن یک سند مدون برای سیما و منظر شهری یک نقصان بزرگ در مدیریت شهری است که باید توسط صاحب‌نظران، اعضای شورای شهر و شهردار مورد توجه و عنایت قرار گیرد.