ممکن است گاهی بشنوید که نوجوانی آشکارا بر ضد والدین خود به سرکشی می‌پردازد. شاید حتی خود خانواده‌ای را بشناسید که در آن فرزند نوجوانی که غیرقابل کنترل است دارند، بااین‌حال دانستن اینکه آیا فرزندی واقعاً سرکش است یا نه، همیشه کار آسانی نیست. بعلاوه، درک این مطلب که چرا فرزندی از یک خانواده به سرکشی می‌پردازد و دیگر فرزندان با اینکه از همان خانواده هستند، دست به این کار نمی‌زنند، می‌تواند واقعاً دشوار باشد.

اگر والدین متوجه شدند که ممکن است یکی از فرزندانشان به فردی کاملاً سرکش تبدیل شود، چه باید بکنند؟ برای پاسخ به این پرسش، ابتدا باید این مطلب را درک کنیم که سرکشی چیست؟ به‌طور ساده، فرد سرکش کسی است که عمده و دائماً از اطاعت از یک مقام بالاتر، خودداری می‌کند یا با آن مخالفت می‌کند و یا آن را حتی به مبارزه می‌طلبد. البته، باید به این مَثَل هم توجه کرد که می‌گوید: «حماقت در دل طفل بسته شده است.» به همین دلیل برای همه فرزندان پیش می‌آید که با والدین خود و یا هر مقام دیگری مخالفت کنند.

این امر به‌ویژه در مورد دوران نوجوانی که همراه با تحولات جسمی و عاطفی است صادق است. هر نوع تغییری در زندگی فرد مولد فشار روحی است و دوران نوجوانی سراسر تغییر است. پسر یا دختر نوجوان شما از دوران کودکی قدم به دوران بلوغ می‌گذارد. به همین دلیل، در طی سال‌های نوجوانی برخی از والدین و فرزندان با یکدیگر اختلاف پیدا می‌کنند. اغلب اوقات والدین از روی غریزه می‌خواهند این روند را کُند کنند، درحالی‌که نوجوانان می‌خواهند به آن سرعت دهند.

نوجوان سرکش به معیارهای والدین خود پشت می‌کند. اما به خاطر داشته باشید برای اینکه کسی را سرکش بنامیم تنها چند مورد مخالفت کافی نیست. در مورد برخی از موضوعات اجتماعی یا روحانی، برخی از نوجوانان ممکن است در ابتدا علاقه‌ای در این مورد از خود نشان ندهند و اصلاً علاقه‌ای به مذهب و روحانیت نداشته باشند، اما ممکن است که سرکش نباشند. ازاین‌رو شما به‌عنوان والدین نباید فوراً نوجوان خود را در زمره گروه سرکش بدانید.

آیا همه افراد در دوران نوجوانی با والدین خود به مخالفت برمی‌خیزند؟ خیر! به‌هیچ‌وجه، در واقع شواهد نشانگر آنند که تنها تعداد معدودی از نوجوانان به‌طور جدی دست به تمرد و سرکشی می‌زنند. با این حال، اگر یک نوجوان با لجاجت و به‌طور دائمی به سرکشی بپردازد چه باید کرد؟ عامل پدیدآورنده چنین سرکشی و تمرد چیست؟

  علل سرکشی؟

یکی از علل اصلی سرکشی، محیط متخاصم این دنیاست. دنیای متخاصم امروزی همیشه به‌دنبال دربند کشیدن نوجوانان و جوانان است و این موضوع به‌صورت فرهنگی مضر درآمده است که باید در مقابل چنین روشی مقابله نمود. باید اذان کرد که قسمت اعظم این فرهنگ بیش از گذشته زشت، خطرناک و مملو از تأثیرات بد است. اگر والدین به فرزندان خود آموزش و هشدار ندهند و از آنان حمایت نکنند، این نوجوانان می‌توانند به‌آسانی تحت تأثیر «روحی که الحال در فرزندان معصیت عمل می‌کند» قرار بگیرد.

فشار از جانب دوستان و معاشران نیز به آن مربوط می‌شود. اگر والدین اهل مطالعه باشند به‌راحتی می‌توانند توصیه‌هایی از کتب مختلف و یا اینترنت جهت پرورش صحیح نوجوان خود کسب کنند. بقول معروف که می‌گوید: «با حکیمان رفتار کن و حکیم خواهی شد، اما رفیق جاهلان ضرر خواهد یافت.» به همین ترتیب، کسی که با افراد آکنده از روحیه زشت این دنیا، معاشرت می‌کند به‌احتمال زیاد تحت تأثیر این روحیه قرار می‌گیرد. نمونه‌های این موضوع را ما در اغلب کشورها می‌بینیم بخصوص در کشور عزیز خودمان ایران. هرچند که می‌بایست به قوانین کشور خودمان احترام گذارم و مقام‌های کشوری را همانند والدین خود محترم بشماریم، ولی در بعضی مواقع دست به سرکش می‌زنیم.

علت دیگر سرکشی ممکن است محیط خانه باشد. به‌طور مثال، اگر یکی از والدین به مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر معتاد باشد یا با همسر خود رفتاری خشونت‌آمیز داشته باشد، دیدگاه نوجوان خانه درباره زندگی ممکن است دچار انحراف شود. حتی در برخی از خانه‌های نسبتاً آرام نیز نوجوان ممکن است به دلیل فقدان محبت و علاقه در خانه دست به سرکشی بزند با وجود این، سرکشی نوجوانان همیشه به علت تأثیرات خارجی نیست.

برخی از نوجوانان با وجود آنکه والدینشان اصول اخلاقی، اصول روحانی را بکار گرفته و تا حد زیادی فرزندان خود را از گزند دنیای اطراف، حفظ کرده‌اند بازهم به معیارهای والدین خود پشت می‌کنند. چرا؟ شاید دلیل آن ریشه دیگر مشکلات ما یعنی ناکاملی بشر باشد.

  چگونه با نوجوانان سرکش و ناسازگار رفتار کنیم؟

1. کودکان و نوجوانان ناسازگار اغلب مشکلاتی را برای خود و اطرافیان ایجاد می‌کنند. در حقیقت آنان نمی‌دانند که چگونه به اهداف خود دست یابند. افکار اشتباه کودکان و نوجوانان باعث بدرفتاری آنان می‌شود. اگر به‌جای بدرفتاری متقابل با فرزندان به افکار نادرستش توجه کنیم او اصلاح می‌شود.

2. بهترین راه تشویق کودک یا نوجوان آن است که وقتی را برای او اختصاص دهیم. بسیاری از معلمان که مدت کوتاهی با کودک ناسازگار همراهی کرده‌اند شاهد تغییرات عمده در رفتار او بوده‌اند.

3. با تشویق کودک یا نوجوان او احساس وابستگی می‌کند و انگیزهٔ بدرفتاری او از بین می‌رود. به‌جای اهمیت دادن به اشتباهات نوجوان رفتارهای مثبت او را تشویق کنید.

4. پس از بازگشت فرزندان از مدرسه یا در اوقات فراغت در مورد رویدادهای روزانه سؤال کنید تا در شادترین و غم‌انگیزترین لحظات او شریک باشید. شما از آنچه از فرزندتان می‌آموزید متعجب خواهید شد.

5. کارهای مهم و باارزش را به فرزندان محول کنید. متأسفانه بسیاری از والدین و معلمان کارهایی را که کودکان و نوجوانان می‌توانند انجام دهند خودشان برعهده می‌گیرند. اگر کودکان و نوجوانان در فعالیت‌های مختلف شرکت کنند احساس وابستگی می‌کنند.

6. در جلسه بحث و گفت‌وگو در کلاس با جمع خانواده با احترام و همکاری مشکلاتی را حل کنید. در این جلسات، جو توأم با محبت و احترام ایجاد می‌شود و کودک و نوجوان مهارت‌های اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و همکاری را فرامی‌گیرد.

7. با کمک همه اعضای خانواده تصمیم‌گیری و کارهای مهم را بین همه تقسیم کنید. هر یک از وظایف مختلف هفته را بر روی کاغذ جداگانه‌ای یادداشت کنید و داخل جعبه‌ای بیندازید تا هر کس کاغذی را بردارد. در این صورت همیشه یک نفر کار ثابت و مشخص انجام نمی‌دهد.

با تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در تصمیم‌گیری‌های کلاس، انگیزه و علاقه آنان افزایش می‌یابد.

8. به فرزندان مسائل مختلف را کامل آموزش دهید. اگر به فرزندتان می‌گویید آشپزخانه را تمیز کند، وظایف او را کامل شرح دهید. شاید او فکر کند فقط باید ظرف‌ها را در جاظرفی بگذارد. والدین و دبیران می‌توانند، بپرسند و می‌دانی ازت چه انتظاری دارم؟

9. سرمشق فرزندان باشید و به آنان احترام بگذارید. مهربانی نشانه احترام به کودک و قاطعیت نشانه احترام به خود است. اما این امر در هنگام دعوا و اختلاف چندان آسان نیست. ازاین‌رو به توصیه‌های بعدی توجه کنید.

10. در مواردی تنبیه برای تغییر رفتار نادرست کودک و نوجوان مؤثر است. اگر رفتارهای منفی نظیر لجبازی و خشونت در درازمدت در کودک و نوجوان مشاهده می‌شود باید تشخیص داد که تنبیه در اصلاح رفتار او مؤثر است یا تشویق.

11. وقتی‌که عصبانی می‌شوید و با فرزندان دعوا می‌کنید، مشکلی حل نمی‌شود. به فرزندان آموزش دهید مدتی را برای آرامش اختصاص دهند و در هنگام دعوا شما و فرزندتان همدیگر را ترک کنید و به اتاق جداگانه‌ای بروید. کاری انجام دهید تا آرام شوید، سپس با گفت‌وگو مشکلتان را حل کنید.

12. در جلسات خانوادگی یا کلاس درس از سه عامل ارتباط، احترام و منطق استفاده کنید.

13. اگر فرزندان ناراحت و عصبی هستند، فرصتی فراهم کنید که افکار منفی را کنار بگذارند تا احساس خوبی نسبت به خود داشته باشند. به آنان بیاموزید زمانی را برای اصلاح رفتار نادرست خود یا کاهش عصبانیت اختصاص دهند.

14. به فرزندان آموزش دهید که اشتباهات فرصت خوبی را برای یادگیری فراهم می‌کنند و می‌توان از آن‌ها درس عبرت گرفت. بهترین راه آموزش این امر آن است که خودتان سرمشق آنان باشید. وقتی‌که اشتباه می‌کنید:

- اشتباهتان را تشخیص دهید ولی احساس خوبی نسبت به خود داشته باشید.

- به خود بگوئید این بار اشتباه شد، ولی من که نمی‌خواستم این‌طور شود.

- به‌جای سرزنش خود به فکر حل مشکل باشید.

15. شوخ‌طبع باشید. در خانه و مدرسه با تعریف مسائل جالب و خنده‌دار شادی را برای کودکان و نوجوانان به ارمغان آورید.

16. محبت و احترام خود را به فرزندان نشان دهید. به فرزندتان بگویید تو برای من مهم هستی. من نگران این مسئله هستم. می‌توانی کمکم کنی راه‌حلی برای آن پیدا کنم؟