بازار برنج در ماه‌های اخیر نوسانات زیادی را تجربه کرده و هم‌اکنون نیز علیرغم حضور گسترده دولت در بازار این محصول، همچنان التهابات وجود دارد و حتی بر آنها افزوده شده و در حالی 26 روز تا شب عید مانده، بازار این کالا هنوز به تعادل نرسیده و در برخی مناطق همچنان قیمت برنج‌های کیفی حدود 100 هزار تومان است. در این میان دخالت در بازار برنج و قیمت گذاری دستوری و عرضه با نرخ دولتی منجر شده که تقلبات نیز در بازار این محصول افزایش یابد و برنج‌های خارجی و با کیفیت‌های نه چندان بالا در کیسه برنج‌های کیفی و با قیمت‌های بالا به مردم عرضه شود.

 برنج هاشمی و طارم در یکسال بیش از 100 درصد گران شده‌اند!

براین اساس کارگروه رصد و پایش قیمت اقلام اساسی و پر مصرف بازار توسط انجمن ملی حمایت از حقوق مصرف کنندگان و با مشارکت انجمن‌های استانی در پایان هر ماه اقدام به احصای قیمت اقلام اساسی و پر مصرف بازار کرده و گزارش آن را به معاون اول رئیس جمهور می‌کند.

در گزارش اخیر این کارگروه نیز عنوان شده که تعداد 18 قلم کالا از 52 قلم کالا نسبت به ماه گذشته افزایش قیمت بین 1 تا 10 درصد داشته‌اند. قیمت انواع برنج ایرانی، سیب‌زمینی، موز، پیاز و گوجه‌فرنگی نسبت به ماه قبل افزایش قیمت بیش از 10 درصد داشته است.

بر اساس این گزارش قیمت برنج طارم، برنج هاشمی، نخود، سیب زمینی، آب آشامیدنی بطری و رب گوجه فرنگی نسبت به یک سال گذشته افزایش قیمت بیشتر از 100 درصدی داشته‌اند.

همچنین بررسی آمار ارائه شده از سوی وزارت صمت از قیمت کالاهای اساسی در آذر ماه سال 1400 نشان می‌دهد که نرخ انواع کالاهای اساسی نسبت به آذر 1399 با افزایش محسوسی همراه بوده و بر همین مبنا، قیمت هر کیلوگرم برنج پاکستانی باسماتی درجه یک با 14.9 درصد افزایش از 24 هزار و 459 تومان در آذر ماه 1399 به 28 هزار تومان در آذر ماه 1400 افزایش یافته است.

همچنین قیمت هر کیلوگرم برنج طارم اعلا آذر 1400 نسبت به آذر 1399، 59.5 درصد افزایش داشته و از 33 هزار و 449 تومان به 53 هزار و 363 تومان رسیده است. قیمت این کالا در آبان 1400 نیز 50 هزار تومان بود که به همین ترتیب رشد 6.7 درصدی در یک ماه (آذر نسبت به آبان 1400) یافته است.

قیمت هر کیلوگرم برنج هاشمی درجه یک نیز طی مدت یاد شده 56.6 درصد افزایش یافته و از 32 هزار و 875 تومان به 51 هزار و 497 تومان رسیده است. قیمت این محصول نیز در آبان 1400، 48 هزار و 614 تومان بود که به همین ترتیب رشد 5.9 درصدی در یک ماه (آذر نسبت به آبان 1400) یافته است.

 گرانی برنج ایرانی؛ داستانی که از شهریور ماه کلید خورد

براین اساس، در تابستان امسال بسیاری از واردکنندگان و فعالان بازار برنج اعلام کردند که ممنوعیت فصلی واردات برنج در سالجاری که همزمان با برداشت محصول داخلی اعمال می‌شود، باید لغو شود چرا که امسال میزان تولید برنج داخلی کافی نیست و اعمال ممنوعیت منجر به کمبود و افزایش سرسام آور قیمت‌ها می‌شود.

نکته قابل توجه این است که در شهریور ماه وقتی اصرار دولت بر تداوم ممنوعیت واردات مورد انتقاد قرار گرفت و قیمت برنج ایرانی نیز روند افزایشی یافت، دولت به جای اینکه ممنوعیت فصلی را لغو کند اقدام به دخالت در بازار و توزیع برنج‌های خارجی و ذخایر استراتژیک خود کرد که این اقدام دولت نه تنها تأثیری در بازار نداشت بلکه شرایط را بدتر هم کرد.

در آن زمان نکاتی درباره این اقدام دولت مطرح شد مبنی بر اینکه بخش عمده برنج‌هایی را که دولت در آن زمان کیلویی 17 هزار و 500 تومان به مصرف کنندگان عرضه می‌کرد، با قیمت 7,000 تومان خریداری کرده بود.

به عبارتی دولت به بهانه حذف ارز 4200 تومانی این برنج‌ها را به قیمت 7 هزار تومان از تجار برنج خریداری کرده بود و بعد از چند ماه با 10 هزار و 500 تومان سود در هر کیلوگرم اقدام به فروش این برنج‌ها نمود، علاوه بر این وارداتی هم که خود دولت انجام داده و برنج‌هایی که خریداری کرده بود همه با ارز 4200 تومانی بوده است.

همچنین بسیاری بحث تقلب را مطرح کردند که عده‌ای برنج‌های دولتی را خریداری و بعد از آن کیسه این برنج‌ها را با برندهای مرغوب ایرانی عوض می‌کنند و آن را جای برنج ایرانی با قیمت‌های بسیار گزاف می‌فروشند.

 واردات برنج ممنوع بود یا نبود؟

محمد مختاریانی، نایب رئیس انجمن واردکنندگان برنج 14 آبان ماه امسال عنوان کرده بود که در خرداد ماه 1400 جلسه‌ای درباره ممنوعیت فصلی واردات برنج (که از 31 تیر تا 31 آبان ماه در فصل برداشت این محصول برقرار می‌شود) برگزار شد و در این جلسه با 13 رأی موافق و یک رأی مخالف که مربوط به وزارت جهاد کشاورزی بود تصمیم گرفته شد ممنوعیت فصلی در سال جاری لغو شود.

وی اضافه کرده بود: در این جلسه با لغو ممنوعیت فصلی واردات موافقت شد اما در صورت جلسه‌ای که تدوین شد ابهاماتی وجود داشت که همین ابهامات بعداً برای تجار دردسر ایجاد کرد. 

در قسمتی از این صورت جلسه عنوان شده بود که وزارت جهاد کشاورزی مساله را بررسی و اعلام نظر کند اما زمانی که ما جلسه را ترک می‌کردیم به ما اعلام شد که در نهایت واردات آزاد است. 

همچنین در آن زمان ما بارها به آقای قبادی که دبیر وقت ستاد تنظیم بازار بود مراجعه و مساله را پیگیری کردیم، آقای قبادی نیز در تمام جلسات به ما اعلام کرد ممنوعیت فصلی حذف شده و اقدام به واردات برنج کنید.

مختاریانی تاکید کرده بود: امید گیلانپور، معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی نیز بعدها تأیید کرد که در این زمینه نامه نگاری‌هایی بین دستگاه‌های مربوطه انجام شده که به بخش خصوصی اعلام نشده است و حق را به تجار داد.

نایب رئیس انجمن واردکنندگان برنج با اشاره به اینکه بعد از مدتی وظایف قانون انتزاع به وزارت جهاد کشاورزی برگشت، گفته بود: بعد از این اتفاق ما مجدداً به آقای خاوازی، وزیر وقت جهاد کشاورزی مراجعه و مساله را پیگیری کردیم که آقای خاوازی اعلام کرد، به درخواست مدیرکل برنامه ریزی تأمین، تنظیم بازار و ذخایر راهبردی این وزارت خانه، تأخیر یک ماهه در آغاز فصل ممنوعیت واردات برنج به هیأت دولت پیشنهاد شده و به ما اطمینان داد که مصوبه آن را از دولت خواهد گرفت.

مختاریانی ادامه داده بود: همچنین بعد از اینکه آقای ساداتی نژاد رأی اعتماد گرفت در جلسه تنظیم بازار وزارت جهاد مصوب شد که آغاز ممنوعیت فصلی یکماه به عقب بیفتد و به جای 31 تیر از 31 مرداد آغاز شود تا برنج‌های وارداتی مانده در گمرکات ترخیص شود اما در نهایت آقای ساداتی نژاد اجازه نداد این تصمیم ابلاغ شود.

عضو انجمن واردکنندگان برنج با اشاره به اینکه چند روز پیش اعلام شد ثبت سفارش برنج از ابتدای آبان ماه آزاد شده است، گفته بود: با توجه به شرایط موجود فعلاً فقط می‌توان ثبت سفارش انجام داد و نمی‌توان برنجی وارد کرد و این صحبت‌ها فقط منجر به این شد که برنج خارجی در مبدا از جمله در هند بیش از 10 درصد گران شود. (جزئیات بیشتر را اینجا بخوانید)

 وزارت جهاد کشاورزی در برآورد میزان تولید اشتباه کرد

اخیراً نیز فعالان بازار برنج عنوان کرده‌اند که برآوردهای وزارت جهاد کشاورزی از میزان تولید اشتباه بوده و تولید برنج داخلی حدود 40 درصد کاهش یافته و علاوه بر این دولت در واردات برنج دچار یک اشتباه استراتژیک شده است. در همین زمینه سالار ساکت، عضو هیأت ناظر انجمن واردکنندگان برنج درباره دلایل افزایش قیمت برنج در بازار اظهار کرد: یکی از دلایل این امر آن است که برنامه ریزی‌های انجام شده در ابتدای سال اشتباه بود، وزارت جهاد کشاورزی براساس تَرسالی سال گذشته میزان تولید برنج را بین 2 میلیون تا 2.2 میلیون تن برآورد کرده بود که این میزان تولید تحقق نیافت و کاهش محسوسی را در این زمینه شاهد بودیم.

وی اضافه کرد: میزان تولید برنج در سالجاری از ارقام اعلام شده بسیار کمتر بوده و آمارهایی که ارائه می‌شود با اختلاط برنج‌های پاکستانی محاسبه شده است.

این فعال صنفی افزود: علاوه بر این امسال شرکت بازرگانی دولتی ایران در ابتدای فصل برداشت جهانی برنج به اشتباه مناقصه‌ای را برای خرید 100 هزارتن برنج برگزار کرد که این منجر به جهش شدید قیمت برنج در در ابتدای فصل برداشت در هندوستان شد.

 این افزایش قیمت به اندازه‌ای غیر قابل پیش بینی بود که کشاورزان و تأمین کنندگان پاکستانی از قافله عقب ماندند و حتی قیمت آنها نسبت به برنج هندوستان بر خلاف عرف بازار تا چند هفته قبل کمتر بود.

ساکت گفت: این افزایش قیمت، واردکنندگان را شوکه کرد و آنها نتوانستند در ابتدای فصل اقدام به خرید و واردات برنج کنند، با وجود اینکه ثبت سفارش در کشور از 18 آبان ماه آزاد شد اما تا یکماه بعد از آن هم واردکنندگان به دلیل قیمت‌های بالای برنج هندی موفق به واردات نشدند و 150 تا 170 هزار تن برنجی که مورد نیاز ماهانه بود، وارد کشور نشد. (جزئیات بیشتر را اینجا بخوانید)

 مهم‌ترین دلیل گرانی کاهش تولید بود و لجبازی آقایان مسئول

همچنین یک فعال صنفی درباره دلایل گرانی برنج در بازار گفت: واقعیت این است که برخی از تولیدکنندگان برنج‌های تولیدی خود را دپو کرده و به بازار عرضه نمی‌کنند.

وی که نمی‌خواست نامش عنوان شود، از مسئولان خواست با افرادی که از عرضه برنج به بازار خودداری می‌کنند، برخورد جدی شود.

این فعال بازار برنج با اشاره به اینکه امسال میزان تولید برنج در هندوستان نیز کم بوده است، گفت: قیمت در هند نیز افزایش یافته اما این افزایش به اندازه‌ای در کشور ما رقم خورده؛ نبوده است.

وی با اشاره به اینکه قیمت ارز نیما نیز از ٢٣ به ٢5 هزار تومان افزایش یافته و این مسأله نیز در قیمت برنج مؤثر است، اضافه کرد: یک رقمی نیز به دلیل ارزش افزوده به قیمت برنج اضافه شده ضمن اینکه مشکلات زیادی در بنادر وجود دارد و کشتی‌ها به کندی تخلیه می‌شود.

این فعال صنفی توضیح داد که تخلیه یک کشتی در حال حاضر حدود ١5 روز زمان می‌برد که مدت بسیار زیادی است.

وی با اشاره به اینکه تولید برنج در سال گذشته هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی وضعیت بسیار خوبی داشت، گفت: امسال کاهش زیادی در این حوزه داشتیم.

به گفته این فعال صنفی تولید برنج در سال جاری حدود 4٠ درصد کاهش داشته و این مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت برنج ایرانی است.

وی با اشاره به توقف چهارماهه واردات برنج به بهانه ممنوعیت فصلی گفت: آن زمان قیمت برنج ایرانی روند افزایشی گرفت و به کیلویی بیش از 5٠ هزار تومان رسید، ما بارها به وزیر جهاد کشاورزی در این زمینه هشدار دادیم که باید جلوی این افزایش قیمت را گرفت و به دلیل کاهش تولید ممنوعیت فصلی باید لغو شود اما به تذکرات ما توجهی نشد.

 آنها که می‌گفتند مردم نگران نباشند، الان پاسخگو باشند

این فعال صنفی با بیان اینکه قیمت تمام شده هر کیلوگرم برنج خارجی بیش از ٢5 هزار تومان است، گفت: دولت با دخالت در بازار هر کیلوگرم برنج را ١٨٣٠٠ تومان عرضه می‌کند که این انگیزه را از واردکنندگان گرفته و به جای اینکه در ماه‌های گذشته تأثیر مثبتی بر شرایط بازار داشته باشد، اوضاع را بدتر کرده است.

وی از دولت خواست در بازار کالاهای اساسی از جمله برنج دخالت نکند و اجازه بدهد که بازار روال طبیعی خود را طی کند تا دچار چنین بحران‌هایی نشویم.

این فعال صنفی تصریح کرد: بسیاری از مسئولان از جمله مسئولان وزارت جهاد کشاورزی و بخش خصوصی مباحث مربوط به کاهش تولید را برنج رد کردند و گفتند که کاهش تولیدی بین ١٠ تا ١٢ درصد بیشتر نیست؛ این عده عنوان می‌کردند جای هیچ گونه نگرانی نیست و مشکلی در حوزه تأمین و تولید وجود ندارد؛ درخواست ما این است که مسئولان مذکور که لجبازی آنان منجر به ایجاد چنین شرایطی شده در حال حاضر پاسخگو باشند؛ این افراد یکبار هم موضع طلبکاری خود را کنار بگذارند و مسئولیت این وضعیت را بپذیرند و درباره آن توضیح دهند.