زهرا حیدری در خصوص چگونگی کاهش و رفع اعتیاد کودکان و نوجوانان به اینترنت اظهار کرد: همه‌گیری کووید19 در دو سال اخیر استفاده از تکنولوژی و فناوری روز را برای برقراری ارتباطات اجتماعی، آموزش و تعلیم، دسترسی به اطلاعات و... افزایش داد.

وی افزود: اما این سرعت در افزایش استفاده از فناوری با برخی معضلات اجتماعی به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان همراه شده و مسبب وابستگی بیش از اندازه (اعتیاد) به این فضا نیز بود.

اعتیاد به فضای مجازی و اینترنت چگونه تعریف می‌شود؟

این روان‌شناس با اشاره به مفهوم این اعتیاد تصریح کرد: اعتیاد به اینترنت به عنوان یک اعتیاد رفتاری شناخته می‌شود که شخص را برای مقابله با استرس‌های زندگی به استفاده از اینترنت و پلتفرم‌های آنلاین (به‌عنوان یک روش ناسازگار) وابسته می‌کند.

حیدری ادامه داد: این وابستگی در برخی خانواده‌ها که ارتباط صمیمانه والدین و فرزندان کاهش یافته و پدر و مادر رفتار کودکان را کنترل نمی‌کنند، افزایش می‌یابد. گزارشات در این زمینه علاوه بر جامعه ایران در سراسر دنیا اعم از اروپا و آمریکا نیز گاه نگران کننده است.

  آیا اعتیاد به اینترنت یک اختلال روانی محسوب می‌شود؟

وی خاطرنشان کرد: وابستگی شدید به اینترنت و صرف ساعات طولانی در فضای مجازی اصطلاحاً با عنوان اعتیاد به این فضا شناخته می‌شود. اما به طور رسمی اعتیاد به اینترنت یک اختلال روانی رسمی به شمار نمی‌رود.

وی با اشاره به برخی از معیارهای تشخیصی اعتیاد به اینترنت افزود: اختلال بازی اینترنتی به‌عنوان یک موضوع برای مطالعه و تحقیق و اعتیاد به اینترنت به‌عنوان یک حوزه تخصصی در حال مطالعه باقی مانده است. همچنین اعتیاد به تلفن‌های همراه، هوشمند، اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک و... نیز در حال بررسی است.

  علائم اعتیاد به اینترنت چیست؟

این متخصص روان‌شناسی اضافه کرد: براساس برخی طبقه‌بندی‌ها، اعتیاد به این فضا در چهار مشخصه اصلی رفتاری دسته‌بندی می‌شود. نخست، استفاده بیش از اندازه از اینترنت. به عنوان مثال، جوانان زیر 18 سال نباید بیش از دو ساعت در روز از اینترنت استفاده و در فضای مجازی وب‌گردی و... داشته باشند. جوانان زیر 18 سال نباید بیش از دو ساعت در روز از اینترنت استفاده و در فضای مجازی وب‌گردی و... داشته باشند.

حیدری افزود: با پاسخ‌دهی به برخی سؤالات نظیر شکایت خانواده از استفاده از اینترنت، ناتوانی در کاهش زمان موردانتظار استفاده از این فضا و... هم می‌توان میزان اعتیاد به این محیط را سنجید.

وی با اشاره به علائم وابستگی و ترک به‌عنوان دومین شاخصه رفتاری ادامه داد: در اعتیاد به موادمخدر و الکل، علائم وابستگی و ترک بیمار (مصرف‌کننده) یکی از علائم اصلی تشخیص اعتیاد است. ب‌ منظور تشخیص اعتیاد به اینترنت نیز می‌توان از این مولفه استفاده کرد.

به گفته این روان‌درمانگر، عصبانیت و تنش، بی‌حوصلگی، بدخلقی، تحریک‌پذیری و افسردگی می‌تواند به هنگام فقدان دسترسی به فضای مجازی در شخص معتاد به اینترنت بروز کند.

حیدری مؤلفه تحمل را یکی دیگر از چهار مشخصه رفتاری این اعتیاد عنوان و اظهار کرد: این عامل هم در اعتیاد به الکل و مواد مخدر مورد توجه بوده و در اعتیاد رفتاری نیز می‌تواند تعیین‌کننده باشد. با صرف زمان طولانی در این فضا به تدریج اغلب فعالیت‌های روزمره اعم از شغل نیز تحت تأثیر قرار گرفته و مختل خواهد شد.

وی افزود: یکی از مهم‌ترین تبعات این اعتیاد، اختلال در روابط آفلاین است. ارتباطات اجتماعی در جهان واقعی به تدریج با گذشت زمان مورد غفلت واقع شده و کم‌رنگ خواهند شد. همچنین انرژی برای صرف دیگر فعالیت‌ها کاهش یافته و مبتلایان به این اعتیاد عمدتاً از بی‌خوابی‌های شبانه و خستگی رنج می‌برند.

به گفته این متخصص روان‌شناسی کمردرد، سردرد، بی‌خوابی، الگوی غذایی ضعیف (کم‌خوری یا پرخوری بیش از حد برای دوری از کامپیوتر)، بهداشت فردی ضعیف (نظیر حمام نکردن به دلیل استفاده از این فضا)، گردن درد، برخی مشکلات بینایی همچون خشکی چشم و افزایش و کاهش وزن از جمله علائم فیزیکی این اعتیاد است.

  علل اصلی اعتیاد به اینترنت چیست؟

حیدری، در ادامه در خصوص این پرسش که «علل اصلی اعتیاد به اینترنت چیست» نیز یادآور شد: اختلال اعتیاد به اینترنت بر مرکز لذت مغز تأثیر می‌گذارد. در واقع رفتار اعتیادآور باعث آزادسازی دوپامین و هدف تجربه لذت‌بخشی می‌شود که آزادسازی این ماده شیمیایی را فعال خواهد کرد.

وی تصریح کرد: با گذشت زمان، دستیابی به این احساس و پاسخ لذت‌بخش نیازمند تداوم فعالیت مربوطه است. به‌عنوان مثال، لذت یک بازی یا خرید آنلاین و رنج اعتیاد به اینترنت، مستلزم تشدید استفاده از این فضا (قبل از وابستگی) برای کسب آن احساس لذت‌بخش است.

وی با بیان اینکه استعدادهای بیولوژیکی نیز از عوامل مؤثر در این اختلال است، گفت: این اعتیاد را همچنین می‌توان ناشی از کمبود سطح دوپامین و سروتونین دانست. این کمبود شیمیایی شخص را ملزم به تکرار رفتارهای اعتیادآور برای دریافت پاسخ لذت‌بخش در مقایسه با یک انسان عادی می‌کند. در واقع شخص برای دریافت این لذت باید بیش از میزان یک انسان متعارف رفتار را تکرار کند.

  ارتباط اعتیاد به اینترنت با افسردگی

این مشاور ادامه داد: زمینه‌های اعتیاد به اینترنت با اضطراب و افسردگی هم مرتبط است. ابتلا به برخی از آسیب‌های روحی همانند اضطراب و افسردگی می‌تواند زمینه‌ساز این اعتیاد رفتاری شده و بیمار برای تسکین درد و رنج روحی به فضای مجازی روی آورد.زمینه‌های اعتیاد به اینترنت با اضطراب و افسردگی مرتبط است. ابتلا به برخی از آسیب‌های روحی همانند اضطراب و افسردگی می‌تواند زمینه‌ساز این اعتیاد رفتاری شده و بیمار برای تسکین درد و رنج روحی به فضای مجازی روی آورد.

حیدری افزود: برای نمونه، اشخاص خجالتی و دارای ناهنجاری‌های اجتماعی بیش از دیگران در معرض خطر ابتلاء به این اعتیاد رفتاری قرار دارند.

وی تأکید کرد: این اعتیاد همچنین برای کودکان و نوجوانان بیش از دیگر گروه‌های جمعیتی نگران‌کننده است. کودکان، دانش و آگاهی لازم برای مدیریت استفاده از فضای مجازی و همچنین آسیب‌های احتمالی این فضا را نداشته و باتوجه به پاندمی کرونا، تعطیلی مدارس و ضرورت آموزش مجازی و استفاده از تلفن همراه و تبلت به این فضا دسترسی کامل داشته و عادی تلقی می‌شود.

این متخصص روانشناسی اضافه کرد: دسترسی کامل، استفاده فزاینده و وابستگی بیش از اندازه به این محیط ارتباط کودک و نوجوان را با جهان پیرامونی قطع کرده و این مسئله سلامت روان و جسمانی فرزند را هم با مخاطره روبه‌رو می‌کند.

  راهکار چیست؟

حیدری گفت: به‌منظور کاهش و رفع این اعتیاد در قدم نخست باید بیماری (اعتیاد به اینترنت) را پذیرفت. به اعتقاد برخی از محققان این حوزه، اعتیاد به اینترنت یک «بیماری مد روز» است که به طور خودکار برطرف خواهد شد.

وی افزود: بر اساس برخی مطالعات هم قطع دسترسی و در حقیقت پرهیز کامل از رایانه یک روش مؤثر در این زمینه نبوده و رفتار اصلاحی، خود قابل دستیابی است.

وی اظهار کرد: برخی از متخصصان این حوزه نیز دارودرمانی را یک روش مؤثر در درمان این اعتیاد عنوان می‌کنند. به باور این کارشناسان، اعتیاد و وابستگی بیش از اندازه به اینترنت ناشی از یک بیماری زمینه‌ای همچون اضطراب است. بنابراین در صورت رفع و معالجه آسیب روحی اعتیاد به فضای مجاز هم برطرف خواهد شد.

این روان‌درمانگر اضافه کرد: اعتیاد به فضای مجازی همچنین از طریق برخی رویکردهای درمانی اعم از درمان فردی، گروهی، خانوادگی، اصلاح رفتار، رفتار درمانی دیالکتیکی، درمان شناختی رفتاری، هنر درمانی و دیگر مدهای روان‌شناسی نیز قابل مدیریت است.

حیدری خاطرنشان کرد: کودک معتاد به اینترنت با این ایده که زمان استفاده از کامپیوتر و فضای مجازی برای او محدود شده است، احساس خطر می‌کند. بنابراین والدین باید برای طغیان عاطفی مملو از «عبارات اتهامی» که برای ایجاد احساس گناه و ناکافی بودن در والدین طراحی شده است، آماده باشند.

وی افزود: والدین همچنین در این زمینه نباید به احساسات فرزندان سریعا پاسخ داده و به غلط با یک سخنرانی در مورد بی‌احترامی منحرف شوند. احساسات فرزندان را بپذیرند؛ اما بر مسئله (استفاده فرزند از اینترنت) هم متمرکز بمانند.

وی تأکید کرد: والدین بدانند که فرزندان یک برنامه روزانه داشته و به هنگام شارژ تلفن همراه، گوشی او را گرفته و محدودیت‌های زمانی برای استفاده از دستگاه‌های دیجیتال تنظیم کنند. همچنین از فرزندان بخواهید که رمز تلفن همراه خود را در اختیار پدر و مادر نیز قرار دهند.

  توصیه آخر؛

این روان‌شناس یادآور شد: اعتیاد به این فضا گاه با تبعات مخربی بر خانواده‌ها (علاوه بر کودکان و نوجوانان) همراه بوده و در گام نخست باید سبک غلط رفتاری و اعتیاد به این فضا پذیرفته شود و سپس برای کاهش و رفع مسئله اقدام شود.