بهار فصل رویش گیاهان کوهی و خوراکی مانند کنگر، تره کوهی، بن سرخ، والک، موسیر کوهی، ریواس و البته قارچ کوهی است گیاهان با آمدن بهار سر از خاک بیرون می‌آورند تا دست‌چین شوند، گیاهان کوهی و خوراکی که سفره مردمان این دیار را رنگین می‌کند.

از پخت غذاهای خوشمزه تا طعم ماندگار آش دوغ و بوی خوب سیر کوهی همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا مردمان این دیار برای چیدن این گیاهان به تپه‌ها و کوه‌ها بروند و از این خوان نعمت که تنها در فصل بهار یافت می‌شود از آن‌ها لذت ببرند.

در رژیم غذایی کردها، گیاهان فصلی، نقشی پررنگ ایفا می‌کنند، رویکردی که البته در برخی خانواده‌های جوانِ شهری به تدریج رو به فراموشی سپرده شده است.

برداشت و فروش این رَستنی‌ها، بخشی از درآمد خانواده‌های روستایی در مناطق کردنشین را تشکیل می‌دهد. فرآیند برداشت، انتقال و فروش گیاهان بهاری، تصویری عینی از تقسیم کار مردمان روستایی به‌شمار می‌رود؛ برداشت، عمدتاً وظیفه زنان، انتقال به شهر وظیفه مردان جوان و عرضه و فروش بر عهده مردان میان‌سال و کهن‌سال روستایی است. البته در برخی موارد این شیوه تقسیم کار، نقض می‌شود.

امروز در گوشه و کنار شهرهای کردستان هر کجا که چشم کار می‌کند وانت‌بار و یا مغازه‌هایی است که پر از گیاهان بهاری است و مردم را برای خرید پای ترازو می‌کشاند بازار گیاه‌فروشان در سنندج هم در این روزهای بهاری داغ و پررونق است.

خیلی از مغازه‌ها در اطراف میدان انقلاب و بازار میوه‌‌فروشان در فردوسی با آغاز فصل رویش گیاهان بهاری مشاغل خود را به فروش گیاهان بهاری تغییر می‌دهند و بازار گرمی را برای خود ایجاد می‌کنند.

با توجه به شرایط اقتصادی نامساعد و گران بودن محصولات پروتئینی، گیاهان بهاری در این فصل می‌تواند جایگزین مناسبی برای گوشت و مرغ باشد.

در این فصل نزدیک به 50 نوع گیاه خوراکی و دارویی و صنعتی در کردستان برداشت می‌شود که هرکدام اثر جدای از تأمین وعده‌های خوراکی، شفابخش هستند و مهم‌ترین گیاهان خوراکی این استان شامل کنگر، کنیوال (پیاز کوهی)، ریواس، شنگ، گیلاخه، قازیاغی، مو، پیچک، قارچ کوهی و... است.

  ایجاد اشتغال‌های فصلی در لوای فروش گیاهان بهاری

آقا اسماعیل فروشنده گیاهان بهاری می‌گوید؛ روزانه فروش زیادی داریم و مردم استقبال بسیار خوبی دارند.

وی عنوان کرد: روزانه برای چیدن این گیاهان به 10 تا 15 نفر از زنان و دختران روستایی دستمزد پرداخت می‌کنم که خوشبختانه هم بازار خوب و هم درآمد خوبی دارد.

وی ادامه داد: برخی بانوان این گیاهان را به‌صورت خشک یا منجمد نگهداری می‌کنند و در طول سال برای پخت انواع خوراکی‌ها از آن استفاده خواهند کرد.

  استقبال مردم کردستان از گیاهان بهاری

این فروشنده سنندجی عنوان کرد: به نظر من تازه‌خوری این گیاهان خاصیت بسیار زیادی دارد.

خدیجه خانم گونی کنگر را به زور روی زمین می‌کشد و در حالی که سر کیلویی هزار تومان بیشتر با کامحمد گیاه‌فروش بازار میوه فروشان سنندج چانه می‌زند می‌گوید: کیفیت این رویواس قابل مقایسه با آنچه که مردم در تپه‌های سنندج می‌چینند، نیست.

فرسخ‌ها کوه‌پیمایی کرده‌ایم، هزینه حمل هم برای ما افتاده است پس انتظار داریم با قیمت بهتری خریداری شود.

  افزایش قیمت گیاهان بهاری

خانم محمدی دیگر شهروند سنندجی هم می‌گوید: گیاهان بهاری خواص بسیار زیادی دارد اما متأسفانه امسال قیمت‌‌ها مانند بسیاری از کالاها افزایش زیادی داشته است.

وی خاطرنشان کرد: این گیاهان که به‌صورت خدادادی در دل طبیعت رشد می‌کنند این افزایش قیمت اصلاً معنا ندارد.

وی افزود: خیلی از مردم توانایی خرید گوشت و مرغ ندارند در این فصل از این گیاهان به‌عنوان جایگزین این مواد استفاده می‌کنند ولی با وجود قیمت زیاد آن دیگر کسی قادر به خرید گیاهان بهاری نیست.

  برداشت گیاهان بهاره

مدیرکل منابع طبیعی کردستان می‌گوید: استان کردستان از شرایط آب و هوایی، پراکنش بارندگی مناسب و تنوع گونه‌ای بی‌نظیری برخوردار بوده که به بهشت گمشده گیاه‌شناسان معروف است. تنوع اقلیمی و آب و هوای معتدل کوهستانی زاگرس موجب شده که این منطقه زادگاهی برای رویش بیش از دو هزار گونه گیاهی باشد و اکثر مردم این دیار نیازهای غذایی خود را از گیاهان بهاری تأمین می‌کنند.

سعدی نقشبندی افزود: برداشت‌های بی‌رویه در سال‌های اخیر این ذخایر ارزشمند ژنتیکی را در معرض نابودی قرار داده و چه بسا بسیاری از آن‌ها در خطر انقراض قرار دارند باید برداشت از آن‌ها از بالای سطح خاک به‌صورتی انجام شود که پیاز، پیازچه یا ریشه در داخل خاک باقی مانده تا هم ساختار خاک حفظ شود و هم اندام‌های زایشی و رویشی این گیاهان حفظ شود.

به گفته وی، برداشت گیاهان بهاره باید با توجه به نحوه رویش و تکثیر آن در طبیعت انجام و با استفاده از روش‌هایی نوین از برداشتی قدیمی و بی‌رویه خودداری شود و خانواده‌ها نیز باید به اندازه نیاز مصرف خانواده خود و با مقادیر بسیار کم برداشت کنند تا به رویشگاه‌ها و ریشه یا بذر گیاهان آسیب وارد نشود.

وی عنوان کرد: متأسفانه برخی از مصرف‌کنندگان و بهره‌برداران به‌خاطر عدم آگاهی و کم‌اطلاعی، نسبت به برداشت بی‌رویه و غیراصولی این گیاهان اقدام می‌کنند در حالی که ممکن است گیاه مراحل تکامل خود را طی نکرده باشد.

مدیرکل منابع طبیعی کردستان ادامه داد: بر اساس سیاست‌های حفاظت، احیا و بهره‌برداری سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، بهره‌برداری تجاری و برداشت پیاز گیاهان مرتعی ممنوع و ناآگاهی در چگونگی برداشت، زوال تدریجی و تخریب مراتع را به‌دنبال دارد.

  قارچ‌های خوراکی

نقشبندی گفت: با توجه به تنوع زیاد، تشابه ظاهری قارچ‌ها و سنتی بودن برداشت، استفاده از آن‌ها خطرات زیادی دارد چراکه تشخیص سمی‌بودن یا خوراکی بودن فقط با انجام تست سمیت در آزمایشگاه امکان‌پذیر است و هیچگاه به یقین نمی‌توان گونه‌ای را خوراکی تشخیص داد.

وی تصریح کرد: در بسیاری از جوامع محلی استان متأسفانه کماکان با روش‌های سنتی و بر اساس شکل ظاهری و محل رشد اقدام به تشخیص خوراکی بودن این قارچ‌ها کرده و روانه بازار فروش می‌کنند. از دیگر معضلات موجود در این زمینه مطرح کردن واژه ارگانیک به قارچ‌های خوراکی و مصنوعی (صنعتی) به قارچ‌های پرورشی است که کاملاً غلط و غیرعلمی است.

  گیاهان بهاری محصولاتی کاملاً ارگانیک

مدیرکل منابع طبیعی کردستان در ادامه افزود: بر اساس نظر کارشناسان تغذیه گیاهان خودرو با داشتن خواص درمانی بسیار به نوبه خود از شگفتی‌های خدادادی به‌شمار می‌روند.

نقشبندی خاطرنشان کرد: گیاهان بهاری محصولاتی کاملا ارگانیک هستند، این گیاهان به دلیل دوری از انواع کود شیمیایی و سمپاشی کاملاً طبیعی بوده و خواص بسیار زیادی دارند.

وی گفت: رنگ سبز پررنگ، نارنجی و سفید هرکدام حاوی ترکیباتی هستند که جزء فلائونوتیدها و بتاکاروتن بوده و این ترکیبات با داشتن خاصیت آنتی‌اکسیدان، برای سلامتی قلب و عروق و خنثی کردن رادیکال‌های آزاد خواص فراوانی دارند.

  تازه‌خوری گیاهان بهاری

کارشناس تغذیه مرکز بهداشت سنندج می‌گوید: گیاهان بهاری از خانواده سبزیجات و دارای فیبر بوده و برای عملکرد دستگاه گوارش بسیار خوب هستند.

طاهره نعمتی افزود: گیاهان بهاری به دلیل اینکه دارای کالری کم هستند برای کسانی که دارای اضافه‌وزن یا بیماری‌های کبدی و قند خون باشند، مفید است.

وی عنوان کرد: از برخی گیاهان بهاری برای تهیه غذا استفاده می‌شود و باعث تنوع‌بخشی به سفره غذایی خانوارها می‌شود که از این لحاظ هم دارای اهمیت هستند.

بر اساس نظر این کارشناس تغذیه، مصرف گیاهان کوهی برای کسانی که دارای آلرژی فصلی (حساسیت) هستند بسیار مهم است و در همین راستا به مردم توصیه کرد گیاهان بهاری را در این فصل مصرف کنند و از فریز کردن و مصرف آن در فصل‌های دیگر به دلیل از بین رفتن خواص خودداری کنند.

گفتنی است؛ 374هزار هکتار از مساحت استان کردستان را جنگل و یک میلیون و 414 هزار هکتار را مراتع پوشانده است، بیشتر ساکنان این سرزمین کوهستانی در گذشته دامدار بوده و کشاورزی تنها در دشت‌ها و قسمت‌های پایین‌تر منطقه با آب و هوای معتدل‌تر، مساعد بوده است.

از این رو می‌توان گفت که لبنیات و فراورده‌های دامی در کنار گیاهان خودروی بهاری نقش عمده‌ای در تغذیه افراد این منطقه در این فصل از سال داشته است. با نزدیک شدن فصل بهار و بهبود اوضاع جوی، گیاهان بهاری کم‌کم وارد بازار شهرهای این استان شده و بازار خرید این محصولات طبیعی تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد.