خواهرخواندگی! بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نخستین پیمان خواهرخواندگی بین تهران و شهر بی‌شک پایتخت قزاقستان بسته شد. در حال حاضر شهرهای زیادی در ایران با سایر شهرهای دنیا پیمان خواهرخواندگی منعقد کرده‌اند؛ چنان‌که تهران با 22 شهر، اصفهان با 16 شهر، مشهد با 13 شهر و تبریز نیز با 16 شهر جهان پیمان خواهرخواندگی دارند. دراین‌بین همدان نیز از این قافله عقب نبوده و طی سال‌های گذشته با چند شهر داخلی و خارجی پیمان خواهرخواندگی بسته است. شاید با شنیدن این واژه برای هرکسی این سؤال پیش آید که این داستان از کجا شروع شد؟ برقراری روابط خواهرخواندگی همدان و بم دیگر به چه معناست؟ اصلاً کارکرد و مزیت خواهرخواندگی چیست؟ آیا همدان توانسته از امتیازات خواهرخواندگی استفاده کند یا نه؟

از آن روزگار که گردشگری به‌عنوان صنعتی سرمایه‌‌ساز در جوامع در حال توسعه مطرح شد؛ عناوینی همچون خواهرخواندگی و برادرخواندگی هم در میان جوامع شکل گرفت. البته ویژگی‌هایی نیز میان جوامع می‌بایست وجود داشته باشد تا این عناوین در موردشان به کار گرفته شود از میان آن‌ها می‌توان به مشخصه‌های مشترک قومی؛ تباری و در معنای عمومی‌تر فرهنگی اشاره کرد که ممکن است شهرهایی در برخی زمان‌های تاریخی در مبادله اقتصادی فرهنگی با هم بوده و یا حتی مشاهیرش در ارتباط علمی با هم قرار داشته‌اند و امروزه در جغرافیای سیاسی از هم دور افتاده‌اند.

دراین‌بین شهرهای تاریخی برای حفظ و حراست از زمینه‌های تاریخی و فرهنگی مشترک، اقدام به ایجاد یک رابطه غیرمتمرکز از طریق انعقاد قراردادی موسوم به خواهرخواندگی می‌کنند و تلاش دارند با اعزام گروه‌های کارشناسی از تجربیات یکدیگر در زمینه‌های مختلف فرهنگی استفاده و در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، عمرانی غیره با یکدیگر همکاری کنند تا زمینه برای تعمیق روابط میان آنان فراهم شود.

ازجمله فعالیت‌هایی که شهرهای دوست و خواهرخوانده در آن‌ها مشارکت دارند، می‌توان به تبادل دانش، اطلاعات و تجارب، گسترش سرمایه‌گذاری و صنعت گردشگری در شهرها، اجرای پروژه‌های مشترک در امر توسعه شهری و ارتقای سطح زندگی و همکاری در زمینه افزایش تفاهم، انسجام و کمک به گسترش توانایی‌های فنی و مدیریتی در کلان‌شهرها اشاره کرد.

اینکه این شهرها چگونه یکدیگر را پیدا می‌کنند نیز سؤالی است که برای برخی‌ ممکن است پیش آمده باشد بنابراین در پاسخ به آن می‌توان گفت شهرها از طرق مختلفی یکدیگر را پیدا می‌کنند؛ گاهی شهردار دو شهر همدیگر را ملاقات کرده و با همدیگر آشنا می‌شوند و پس‌ازآن مقدمات آشنایی و خواهرخواندگی شهرهای خود را فراهم می‌آوردند در مواردی هم گروه یا افرادی از اجتماع، معلمان، تجار یا اعضای انجمن‌های قومی جریان امور را به دست می‌گیرند و کمیته خواهرخواندگی ایجاد می‌کنند و سپس از مدیران منتخب خود می‌خواهند همکاری رسمی بین دو شهر صورت گیرد البته بعضی شهرها به خاطر هم نام بودن، یا به خاطر اینکه جشن و فستیوال مشابهی دارند با یکدیگر خواهرخوانده می‌شوند و در یک‌کلام یک نگاه و یا انگیزه‌ای مشترک، دو شهر را به سمت‌وسوی خواهرخواندگی سوق خواهد داد.

دراین‌بین شهر همدان در دو دهه اخیر با چهار شهر خارجی کولاب تاجیکستان، اسپارتای ترکیه، بخارای ازبکستان و ارفورت آلمان و در چند روز اخیر با یک شهر از شهرهای ایران یعنی بم پیمان خواهرخواندگی بسته است البته در تفاوت خواهرخواندگی و برادرخواندگی نیز می‌توان گفت انعقاد قرارداد دوستی با شهرهای بالای یک‌میلیون جمعیت را خواهرخواندگی و زیر یک‌میلیون را برادرخواندگی می‌گویند.

دراین‌بین سؤالی که به ذهن می‌رسد اینکه طی 20 سال گذشته کدام‌یک از خواهران همدان حالی از فضای اقتصادی، گردشگری و حتی فرهنگی همدان پرسیده‌اند؟ این در حالی است که با انعقاد تفاهم‌نامه‌های خواهرخواندگی مناسبات شهری افزایش یافته و باعث افزایش مؤثر مبادلات و ارتباطات دوجانبه مخصوصاً در حوزه گردشگری و توریسم می‌شود که نتایج این مبادلات به بخش‌های اقتصادی نیز تسری پیدا می‌کند.

اما آنچه دراین‌بین مشخص است اینکه این خواهرخواندگی‌ها بیشتر به وصله ناجور شباهت دارند چراکه اگر از 90 درصد از همدانی‌ها در خصوص وجه تسمیه نام‌گذاری بلوار کولاب سؤال کنی کسی از خواهرخواندگی ما با شهر کولاب خبر ندارد پس بیشتر این تفاهم‌نامه‌ها تنها در یک برهه زمانی کوتاه آن‌هم در حد خودنمایی کردن مدیریت شهری در هر دوره شورا و شهرداری کارایی دارد چراکه در حال حاضر بدیهی‌ترین زیرساخت یعنی دسترسی آسان و مستقیم به شهر بم حتی به‌صورت زمینی به‌عنوان سرویس اتوبوسی همدان- بم وجود ندارد. در حالی که یکی از بدیهی‌ترین زیرساخت‌ها امکان دسترسی است با این تفاسیر چگونه می‌توان عایدی از دیگر خواهران خارجی‌مان داشته باشیم درحالی‌که تور هوایی و امکان سفر ریلی به این شهر‌ها وجود ندارد.

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم گفت‌و‌گویی را با دانشیار طراحی شهر ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با اشاره به اینکه این طرح ایده‌ای بود برای شهرهایی که از یکسری مشابهت‌های فرهنگی و اجتماعی و یا یکسری ارتباطات و تعاملات خاص با یکدیگر برخوردار بودند گفت: بر این اساس هرچه میزان تعاملات، بده‌بستان‌ها و ارتباطات و یا به عبارتی اشتراکات و خلق‌وخوی فرهنگی و اجتماعی دو شهر خواهرخوانده بیشتر باشد امکان تحقق اهداف و رسیدن به موفقیت در مسیر توسعه این دو شهر از طریق خواهرخواندگی بیشتر خواهد بود.

وی با بیان اینکه متأسفانه در کشورهای در حال توسعه متأسفانه این فرایند بر خلاف کشورهای توسعه‌یافته اثربخش نبوده است اذعان کرد: نکته این است که در حال حاضر بسیاری از شهرهای ایران یا با دیگر شهرهای داخلی و حتی در مواردی با شهرهای دیگر کشورها تفاهم‌نامه خواهرخواندگی منعقد کرده‌اند اما آن سطح از انتظارت پیش‌بینی شده به‌هیچ‌وجه محقق نشده است.

این طراح شهری با اشاره به اینکه بحث این است تا ما در این حوزه بتوانیم بر شاخص‌های انسانی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی و کالبدی، همنوایی و ارتباط را بین دو شهر به حداکثر برسانیم تشریح کرد: البته یکی از دلایل ناکارآمدی این تفاهم‌نامه‌ها به این موضوع باز می‌گرد‌د که در انتخاب شهرهای خواهرخوانده تنها فرایند دیپلماسی سیاسی مطرح است، حال‌آنکه این مهم خود نیازمند مطالعه، بررسی و تحقق در ویژگی‌های مشترک دارد.

سجادزاده با بیان اینکه علاوه بر مباحث فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و داشته‌های مشترکات کالبدی توجه به پیشینه تاریخ و تمدنی یکی از ارکانی است که می‌بایست در انتخاب شهرهای خواهرخوانده مورد توجه قرار گیرد اذعان کرد: خروجی این کار می‌بایست به سمت ارتقای کیفیت زندگی مردم در دو شهر، تقویت ارتباطات اجتماعی، داد و ستد‌های اقتصادی، تقویت گردشگری، توریسم و غیره حرکت کند.

وی با بیان اینکه آنچه عنوان شد شاخص و مقیاس انتخاب شهرهای خواهرخوانده بود ابراز کرد: در خصوص شهر همدان نیز با توجه به تجارب موجود به‌نظر می‌رسد اهداف مورد انتظار محقق نشده است.

این طراح شهری با بیان اینکه در این بحث نیازمند تقویت دیپلماسی شهری هستیم تشریح کرد: در این بین مدیریت شهری و شهرداری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند زیرا این سیاست‌گذاری مدیریت شهری بر مبنای داشته‌ها مشخص‌کننده چگونگی برقراری این بده‌بستان‌ها در بین دو شهر خواهد بود.

سجادزاده با تأکید بر لزوم تقویت دیپلماسی شهر اذعان کرد: متأسفانه در همدان در عرصه خواهرخواندگی شاهد هیچ‌گونه عایدی و نتیجه خاصی نبوده و هرآنچه انجام شده در حد نام‌گذاری است در حالی که یکی از مهم‌ترین این عرصه‌ها تقویت حوزه سرمایه‌گذاری در این‌گونه شهرها است.

وی اذعان کرد: خواهرخواندگی فقط یک کار تشریفاتی نیست و این تفاهم نامه تعهداتی را نیز برای طرفین دربردارد، برخی از این تعهدات اخلاقی هستند، شبیه دو خواهر که در سختی‌ها به داد یکدیگر می‌رسند خواهرخوانده‌ها نیز باید همراه یکدیگر باشند؛ به طور مثال در حوادث و بلایای طبیعی که برای یکی از شهر‌های خواهرخوانده اتفاق می‌افتد شهر‌هایی که هم‌پیمان هستند باید به شهر آسیب‌دیده کمک کنند. انتقال تجربیات و آموزش نیروی انسانی مورد دیگری است که اتفاق می‌افتد، برای نمونه تجربیاتی که یک شهر در حوزه شهری خود اندوخته است به خواهرخوانده خود انتقال می‌دهد تا استفاده کنند و به کار بگیرند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در حوزه‌های فرهنگی هم شهر‌های خواهرخوانده با آداب، رسوم و فرهنگ یکدیگر آَشنا می‌شوند ابراز کرد: توسعه گردشگری، معرفی شهر خواهرخوانده در رسانه‌های شهر مقابل، برگزاری نمایشگاه صنایع‌دستی و غیره از دیگر اتفاق‌هایی است که در قرارداد خواهرخواندگی اتفاق می‌افتد.

سجادزاده ادامه داد: علاوه بر این در کنار این پیمان تفاهم‌نامه‌های مشترک همکاری نیز به امضا می‌رسد که دربردارنده منافع تجاری و اقتصادی برای شهرهاست.

وی با اشاره به اینکه خواهرخوانده‌ها در حوزه‌های شهری نیز با هم تبادل اطلاعات کرده و در قالب قرارداد‌هایی از تجربیات هم استفاده می‌کنند تصریح کرد: همان‌طور که پیشتر عنوان شد جذب سرمایه‌گذاری یکی از اصلی‌ترین عایدی‌های شهرهای خواهرخوانده در حوزه‌ها شهری است پس جذب سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های شهری از دیگر اتفاقاتی است که در کنار قرارداد خواهرخواندگی اتفاق می‌افتد و منافعی برای شهروندان دربرخواهد داشت.

وی با تأکید بر اینکه برای داشتن روابط خواهرخواندگی موفق، شرایط و مسائلی باید رعایت شوند که ازجمله آن‌ها می‌توان به حمایت و مشارکت شوراهای شهر، تشکیل کمیته‌های ویژه و حتی دفاتر نمایندگی در دو شهر خواهرخوانده، مشارکت مستقیم دپارتمان‌های شهری مختلف مانند توسعه اقتصادی، فنی، امنیت عمومی و غیره، امکان همکاری بخش خصوصی مانند شرکت‌ها و تجارت‌های کوچک، توجه به تفاوت‌های فرهنگی بین دو جامعه برای جلوگیری از برخوردهای فرهنگی جدی، برگزاری سمینارهای بین فرهنگی و تعریف اهداف واضح برای روابط و همکاری‌ها و نیز برپایی نمایشگاه‌ها اشاره کرد افزود: هدف خواهرخواندگی تعبیری از حسن روابط در بخش‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی بین دو شهر است اما در عمل هیچ اتفاقی نمی‌افتد و بیشتر جنبه سیاسی موضوع مطرح است تا کارهای عملیاتی.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه فرایند خواهرخواندگی شهرها بسیار مفید و در انتقال تجربیات بین دو شهر مؤثر است اما باید پس از امضای این تفاهم‌نامه‌ها رفت‌وآمدها و جلسات کارشناسی انجام شود تا نزدیکی بین فرهنگ‌ها ایجاد و زمینه ارتباطات فرهنگی فراهم شود افزود: متأسفانه کل خواهرخواندگی‌هایی که انجام شده تنها در حد سند باقی‌مانده و پیگیری‌های بعدی انجام نشده است در حالی که اگر ما به‌دنبال این تفاهم‌نامه‌ها تلاش کنیم فعالیت‌های فرهنگی انجام شود می‌توانیم نکات مثبت فرهنگی خودمان را صادر و از نکات مثبت فرهنگی آن‌ها الگوبرداری کنیم که در سطح کلان دیپلماسی شهری نیز مؤثر است.