سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : آب، یک ماده ضروری جهت زندگی بر روی زمین و جزئی از بدن همه موجودات زنده است به طوری که برخی در آن زیسته و برخی آن را می‌نوشند. حال آنکه گیاهان و جانوران برای زندگی خود به آبی تقریباً خالص نیازمند هستند و در صورت آلودگی آن به مواد شیمیایی و میکروارگانیسم‌های مضر، ادامه حیات برایشان ناممکن خواهد شد. به‌گونه‌ای که در برخی موارد، آلودگی شدید آب، باعث مرگ ماهی‌ها، پرندگان و سایر حیوانات و حتی گاهی منجر به انقراض گونه‌ای خاص می‌شود.

علاوه بر این، آلودگی به رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و مناطق ساحلی، چشم‌اندازی نامطلوب و بویی نامطبوع خواهد بخشید و ماهی‌ها و نرم‌تنان صیدشده از آب آلوده، مخل سلامت بشر بوده و افرادی که اقدام به نوشیدن آب ناپاک می‌کنند، ممکن است بیمار شده و یا حتی در صورت استمرار طولانی‌مدت، دچار سرطان و یا تولد کودکان ناقص شوند حال آنکه در دنیای امروز همزمان با رشد جمعیت در جهان و ایجاد توسعه در صنایع مختلف، آلودگی آب تبدیل به یکی از اساسی‌ترین مشکلات جهان شده و به طوری که مسئله تأمین آب سالم در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کشور است به طوری که طبق بررسی‌ها سفره‌های آب زیرزمینی، خصوصاً در شهرهای بزرگ و پرجمعیت دارای مشکلات فراوانی است که دلیل این معضلات، نفوذ فاضلاب‌های صنعتی، جاری شدن فاضلاب در رودخانه و قنات‌ها، استفاده بی‌رویه از مواد شوینده و پاک‌کننده شیمیایی و نفوذ کودهای شیمیایی و حیوانی به اعماق زمین است.

جالب‌تر اینکه از سال‌ها پیش همواره اشاره شده که آلودگی آب، علت مرگ و میر در سراسر جهان است و این که روزانه، بیش از 14 هزار نفر به طور متوسط در اثر آلودگی آب می‌میرند؛ بنابراین با توجه به مسائل ذکر شده، شناسایی آلودگی‌های آب و کنترل آن، بسیار حائز اهمیت است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانشیار زمین‌شناسی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در گروه پژوهشی مهندسی حفاظت خاک و آب گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حمیدرضا پیروان؛ با بیان اینکه اگر بخواهیم منابع آلوده‌کننده آب را دسته‌بندی کنیم با دو منبع اصلی مواجه خواهیم بود، گفت: یکسری از منابع آلوده‌کننده به عوامل طبیعی بازمی‌گردد.

وی افزود: بخشی از این مهم به منشأ زمین‌شناسی بازمی‌گردد به عبارتی عوامل آلاینده زمین‌زاد محسوب می‌شوند که معمولاً کانون‌های معدنی و تندیس‌های معدنی که در کل کشور وجود دارند دارای ظرفیت آلوده‌کنندگی آب هستند.

وی با اشاره به اینکه بخش دوم آلودگی‌ها انسان‌زاد است، تصریح کرد: منشأ این آلودگی‌ها فعالیت‌های انسانی است که بخش اعظم آن به پساب کارخانه‌ها و صنایع بازمی‌گردد.

این دانشیار زمین‌شناسی با اشاره به اینکه بخشی نیز به حوزه فرآوری‌های کشاورزی مربوط می‌شود اظهار کرد: ضایعات و پساب حوزه کشاورزی و دامی نیز از دیگر منابع آلودگی آب به‌حساب می‌آیند.

پیروان با بیان اینکه بخشی از آلودگی انسان‌ساز به حوزه پساب‌های خانگی بازمی‌گردد که این پساب‌ها سهم کمتری را نسبت به دیگر منابع آلاینده دارد، ابراز کرد: دراین‌بین آنچه حائز اهمیت است اینکه بخش عمده آلایندگی آب‌ها در کشور را منابع آلوده‌کننده انسان‌ساز به‌وجود می‌آورند.

وی افزود: در واقع ما فرصت کافی به منابع آبی به‌ویژه آب‌های سطحی نمی‌دهیم تا خودپالایی کنند به طوری که حجم آلاینده‌ها به حدی است که اکوسیستم و منابع آبی ما را در معرض تهدید قرار داده‌اند.

این دانشیار زمین‌شناسی با بیان اینکه منابع آلاینده اگر به‌صورت کنترل‌شده وارد طبیعت شوند آب‌های سطحی و زیرزمینی فرصتی برای پالایش پیداکرده و آلودگی‌ها را حذف می‌کند، اذعان کرد: شرایط محیط‌زیست حال حاضر کشور نتیجه ندادن این فرصت برای این خودپالایی است.

پیروان با اشاره به اینکه میزان آلودگی آب‌ها در نقاط مختلف کشور متفاوت است بیان کرد: در مناطقی که سطح ایستابی بالا است منابع آلاینده تأثیر بیشتری از خود بروز می‌دهند بر این اساس در نوار شمالی ازآنجاکه عمده دفع و دفن زباله‌ها در سرمنشأ رودخانه‌ها یعنی مناطق جنگلی اتفاق می‌افتد این آلایندگی در منابع آبی بسیار بیشتر است حال آنکه برای راهکار به‌دنبال آن هستند که محل‌های دفن را به مناطق ساحلی انتقال دهند اما مسئله این است که در این مناطق نیز سطح آب‌های زیرزمینی بالاست و به‌محض انتقال این سایت‌ها شاهد آلودگی آب‌های زیرزمینی خواهیم بود.

وی با بیان اینکه در نقاط مختلف کشور با در نظر گرفتن شرایط محیطی و سطح بهای زیرزمینی، میزان آلوده شدن آب‌ها متفاوت است، ابراز کرد: به‌نظر می‌رسد ضروری است که در این‌گونه مناطق به‌جای جابه‌جایی مسئله زیست‌محیطی، به‌دنبال راهکارهای نوین مدیریت و ساماندهی زباله همچون استفاده از دستگاه‌های زباله‌سوز باشیم.

وی با اشاره به اینکه دفن زباله به‌صورت غیر اصولی در دیگران نقاط کشور نیز منجر به آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی شده ابراز کرد: دفع و رهاسازی زباله‌ها در محیط بدون کنترل و درعین‌حال امن نبودن محل‌های دفن دو دلیل آلودگی منابع آبی در شهرها است.

دانشیار زمین‌شناسی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با بیان اینکه محل دفن زباله‌ها باید با لایه‌ها نفوذناپذیر امکان نفوذ شیرابه‌ها را ندهد اذعان کرد: متأسفانه این اصول رعایت نمی‌شود.

پیروان با بیان اینکه عمده آلاینده‌های انسانی متأثر از تغییر کاربری اراضی و پساب‌های صنایع است ابراز کرد: درواقع می‌توان سهم 90 درصدی را برای آلاینده‌های انسان‌ساز در آلودگی آب کشور متصور شد.

وی با بیان اینکه کنترل آلایندگی آب به معنای متوقف کردن صنایع و تولید نیست اذعان کرد: با توجه به صنعتی شدن شهرها و نیاز روزافزون مردم به تولید بخش‌های کشاورزی و صنعتی، نمی‌توان این مهم را متوقف کرد پس باید راهکار آشتی با طبیعت پیشرو تولید، صنعت و کشاورزی قرار گرفته و بر اساس آن نسبت به مدیریت و کنترل آلاینده‌ها اقدام کنند.

وی با شاره به اینکه خشک‌سالی نیز در آلوده‌تر شدن منابع آب‌های سطحی بی‌تأثیر نیست گفت: بحث خشک‌سالی هیدورلوژیکی که طی چند سال اخیر خود را هم در میزان بارش و هم در افزایش میزان تبخیر نمایان کرده، منجر به کاهش دبی رودخانه و در نتیجه کاهش خودپالایی در آن‌ها می‌شود بنابراین کمترین آلودگی می‌تواند آسیب جدی به اکوسیستم منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی داشته باشد چراکه طی سال‌های اخیر با کاهش یک‌درصدی بارش‌ها و افزایش 1.5 درصدی تبخیر مواجه بوده‌ایم.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد گویی سهم 90 درصدی آلاینده انسان‌ساز در آلودگی آب بخشودنی نیست زیرا این آلاینده خود محرکی برای تشدید بحران آب در کشور است چراکه فرصت خودپالایندگی را از منابع آبی سلب کرده و نفس‌های آخرین منابع آبی را در برخی نقاط کشور به شماره انداخته است در حالی که بخش اعظمی از آلایندگی‌ها به‌ویژه در عرصه صنعت و زباله را می‌توان با برنامه‌ریزی درست متولیان در دو بخش مدیریت و ساماندهی و حتی محو کردن کاری که سال‌هاست در کشورهای نه‌چندان پیشرفته نیز در سرلوحه کار قرار دارد بنابراین انتظار می‌رود این مهم به‌عنوان یک اصل در دستور کار همه شهرداری و نیز متولیان حوزه صنعت قرار گیرد و به‌عنوان یک برنامه کار در قبال این مهم پاسخ‌گو باشند.