یکی از دغدغه‌های رهبر انقلاب رمزگشایی از واقعه‌ی غدیرخم و کنکاش در زوایای مختلف آن است.در این یادداشت برخی از مهم‌ترین ابعاد عید غدیر در جامعه‌سازی اسلامی براساس بیانات رهبرانقلاب بازخوانی شده است.

  تعیین خط حکومت و ولایت در اسلام

با بررسی کیفیت ابلاغ و اجرای دستور الهی توسط پیامبر در روز غدیرخم به روشنی میتوان دریافت که منطق الهی بر استمرار حکومت نبوی در قالب امامت است. رهبر انقلاب اسلامی یکی از ابعاد مهم و اساسی واقعه غدیر را همین امر خطیر می‌دانند که باید با دقت به آن نگریست. «اگر با چشم تحقیق مسلمین به این حادثه نگاه کنند، همه این معنا را تصدیق خواهند کرد که این حرکت عظیم پیغمبر در میانه‌ی راه حج، برگشت از حج، در وسط بیابان، در سال آخر عمر، با آن مقدمات، با آن مؤخرات، نام بردن از امیرالمؤمنین، معرفی کردن امیرالمؤمنین به اینکه «من کنت مولاه فهذا علىّ مولاه»، هیچ معنائی جز تعیین خط حکومت و ولایت در اسلام بعد از رحلت پیغمبر اکرم ندارد.»

  اهمیت دادن اسلام به کیفیت مدیریت جامعه

مدیریت جامعه طبق آموزه‌های قرآنی باید در اختیار حاکمان صالح و مصلح باشد که بستر مناسب برای تحقق جامعه آرمانی و توحیدی را برای بشر فراهم نمایند. در واقعه‌ی غدیرخم برای اهمیت دادن به این نکته است که مدیریت جامعه از اولویت‌های اولیه و از تأثیرگذارترین امور در هدایت و ضلالت مردم شمرده می‌شود. علاوه بر اهمیت داشتن مدیریت جامعه، مصداقی که این مسئولیت را برعهده هم بگیرد باید تطبیق کامل با معیارهای الهی در این زمینه را داشته باشد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای این جهت را یکی دیگر از ابعاد غدیرخم برشمرده‌اند: «مسأله‌ی غدیر و تعیین امیرالمؤمنین (علیه الصّلاةوالسّلام) به عنوان ولی امر امت اسلامی از سوی پیامبر مکرم اسلام (صلّی الله علیه واله وسلّم) یک حادثه‌ی بسیار بزرگ و پُرمعناست؛ در حقیقت دخالت نبی مکرم در امر مدیریت جامعه است. معنای این حرکت که در روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجرت اتفاق افتاد، این است که اسلام به مسأله ی مدیریت جامعه به چشم اهمیت نگاه می‌کند. این طور نیست که امر مدیریت در نظام اسلامی و جامعه‌ی اسلامی، رها و بی‌اعتنا باشد.»

  دخالت مردم در امر حکومت

نقش بی‌بدیل دخالت مردم در جامعه و تعیین سرنوشت خویش بُعد دیگری است که در غدیرخم به وضوح آن را می‌بینیم. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نفی بی‌اعتنایی به سرنوشت جامعه و مسئولیت‌پذیری و مشارکت حداکثری را بُعد دیگر از غدیرخم معرفی کرده‌اند: «در نظام اسلامی، هر کس متدین به عقیده و شریعت اسلام است، در امر حکومت دارای مسؤولیت است. هیچ کس نمیتواند خود را از موضوع حکومت کنار بکشد. هیچ کس نمیتواند بگوید: «کاری انجام میگیرد؛ به من چه!؟» در موضوع حکومت و مسائل سیاسی و مسائل عمومی جامعه در نظام اسلامی، «به من چه» نداریم! مردم برکنار نیستند. بزرگترین مظهر دخالت مردم در امور حکومت، غدیر است. خودِ غدیر این را به ما آموخت و لذاست که عید غدیر، عید ولایت است، عید سیاست است، عید دخالت مردم در امر حکومت است.»

  نفی نگاه سکولار به اسلام

رهبر انقلاب اسلامی یکی دیگر از ابعاد غدیر را نفی نگاه سکولار به دین بیان نموده و حقیقت واقعه غدیرخم را پیوند دیانت و سیاست و حضور دین در متن جامعه می‌دانند: «آن کسانى که سعى کردند اسلام را از مسائل اجتماعى و از مسائل سیاسى برکنار بدارند و آن را منحصر کنند به مسائل شخصى و مسائل خصوصىِ زندگى افراد - و در واقع نگاه سکولار به اسلام داشته باشند که تبلیغات دشمنان و دستهاى دشمنان هم این بینش را در بین مسلمانان در طول سالیان دراز ترویج کرده است - جوابشان مسئله‌ى غدیر است... نصب امیرالمؤمنین، فقط به‌معناى نصب جنبه‌هاى معنوى نبود، بلکه میشود گفت که مسئله‌ى جنبه‌هاى معنوى قابل نصب نیست؛ آنچه قابل نصب است عبارت است از: حکومت، کشوردارى، سیاست، مدیریّت جامعه‌ى اسلامى؛ این را پیغمبر اکرم به مردم توصیه کرد.»

  مظهر جامعیت اسلام

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تک بعدی بودن واقعه غدیرخم را نفی نموده و آن را نشانه جامعیت اسلام معرفی نموده‌اند. ایشان این رویداد را مانع از رخنه کردن دوباره تعصبات جاهلیت و کم فروغ شدن مشعل برافراشته اسلام معرفی نموده‌اند که اگر این تدبیر الهی نبود کار پیامبر ناتمام می‌ماند: «رسوبات تعصبات جاهلی به قدری عمیق بود که شاید برای زدودن آنها سالهای بسیار طولانی نیاز بود... برای پاک کردن رسوبات جاهلی از اعماق این جامعه و مستقیم نگه داشتن خط هدایت اسلامی بعد از ده سالِ زمان پیغمبر، یک تدبیری لازم بود. اگر این تدبیر انجام نمیشد، کار ناتمام بود. این که در آیه‌ی مبارکه‌ی سوره‌ی مائده میفرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی»، تصریح به همین معناست که این نعمت - نعمت اسلام، نعمت هدایت، نعمت نشان دادن صراط مستقیم به جامعه‌ی بشریت - آن وقتی تمام و کامل میشد که نقشه‌ی راه برای بعد از پیغمبر هم معین باشد؛ این یک امر طبیعی است... این هم فکر پیغمبر نبود، این هدایت الهی بود، دستور الهی بود، نصب الهی بود؛ مثل بقیه‌ی سخنان و هدایتهای نبی مکرم که همه، الهام الهی بود... مسئله‌ی غدیر این است؛ یعنی نشان‌دهنده‌ی جامعیت اسلام و نگاه به آینده و آن چیزی که در هدایت و زعامت امت اسلامی شرط است.»

  وسیله‌ی ائتلاف و برادری مسلمانها

مسأله‌ی غدیرخم اگر درست تبیین شود همان‌طور که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرموده‌اند میتواند به عنوان یکی از مشترکات مذهبی و وسیله‌ی ائتلاف و برادری امت اسلامی قلمداد شود. «دشمن میخواهد مسئله‌ی غدیر را یک مایه‌ی برادرکشی و جنگ و خونریزی قرار بدهد؛ در حالی که غدیر میتواند وسیله‌ی ائتلاف و برادری مسلمانها با هم باشد. مرحوم شهید مطهری (رضوان‌اللَّه‌علیه) ثابت کردند که الغدیر علامه‌ی امینی، وسیله‌ی وحدت مسلمین است. بعضی خیال میکردند کتاب الغدیر ممکن است مایه‌ی افتراق بشود. ایشان میگوید اگر درست فکر کنیم، درست عمل کنیم، کتاب الغدیر مایه‌ی وحدت دنیای اسلام است. برادران اهل سنت ما هم میتوانند در یک محیط خالی از پیش‌داوری به منابع غدیر مراجعه کنند؛ یا میپذیرند، یا نمیپذیرند. در هر دو صورت، قضیه‌ی غدیر هیچ‌گونه جنگ و دعوای بین پذیرنده و نپذیرنده به وجود نمی‌آورد.»

  تعیین قاعده امامت برای جامعه اسلامی

ضابطه و قاعده‌ای که در غدیرخم برای امت اسلام رونمایی شد، قاعده امامت و ولایت بود. رهبر انقلاب اسلامی، امامت و ولایت را وجه تمایز بین حکومتهای الهی و غیر الهی میدانند. «جوامع بشری از دیرباز حکومت داشتند؛ بشر انواع و اقسام حکومتها را تجربه کرده است؛ اسلام این حکومتها را، این نوع قدرتمندی‌ها و قدرت‌مداری‌ها را قبول ندارد؛ امامت را قبول دارد. این قاعده‌ی اسلام است؛ غدیر این را بیان میکند... تا آخر دنیا هرجا مسلمانها بخواهند و همّت کنند و هدایت شوند از سوی خدا به اینکه اسلام را تحقّق ببخشند و جامعه‌ی اسلامی را تحقّق ببخشند، ضابطه و قاعده‌اش این است: باید امامت را احیا کنند.»

  توجه به مصالح عمومی جامعه اسلامی

بدون تردید امیرالمومنین علیه‌السلام بزرگترین الگو و آموزگار وحدت بین مسلمین است. نوع مواجهه حضرت هنگامی که به نصب الهی پیامبر عمل نشد درسی بزرگ برای امت اسلامی است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای این ویژگی امیرالمؤمنین را بُعد دیگری از حقیقت غدیرخم میدانند. «یک بُعد دیگر این است که توجه داشته باشیم امیرالمؤمنین با این موقعیت، با این وضوحِ معنای امامت آن بزرگوار که منصوب پیغمبر و منصوب الهی است، آن وقتی که ملاحظه کرد و دید که جامعه‌ی اسلامی آسیب‌پذیر است و اگر او بخواهد دنباله‌ی این حق را بگیرد و مطالبه کند، ممکن است اسلام به خطر بیفتد، کنار نشست. این هم یک مسئله‌ی مهمی است. نه فقط کنار نشست - یعنی ادعا را مطرح نکرد که اختلاف و شق عصای مسلمین نشود - بلکه همکاری کرد با کسانی که به نظر امیرالمؤمنین صاحبان منصب حق نبودند - که بر جامعه‌ی اسلامی حکومت میکردند - چون دید که امروز اسلام به این احتیاج دارد؛ فداکاری. این هم یک درس دیگر است برای ما. این هم درس غدیر است، درس علوی است.»

  حکومت علوی؛ الگوی جوامع اسلامی

عیارسنجش حکومتهای مبتنی بر اسلام الگوپذیری از حکومت علوی است. غدیر خم در صدد معرفی بهترین الگو در زمینه فردی و حاکمیتی است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فاصله گرفتن از الگوی معرفی شده در غدیر خم و دلبستگی به الگوهای معرفی شده غربی را بزرگترین خطر برای جامعه اسلامی میدانند. «بزرگترین خطر برای نظام و حکومتی مثل نظام و حکومت ما که با نام اسلام به وجود آمده، این است که ما فراموش کنیم الگوی حکومت ما، امیرالمؤمنین است؛ به الگوهای رایج دنیا و تاریخ نگاه کنیم و خود را با آنها مقایسه کنیم؛ به روش حکومتهای منحرفی که در طول تاریخ روزبه‌روز به بشریّت ضربه زدند، نگاه کنیم که اگر یک جنبه از زندگی انسان را رونقی بخشیدند، جنبه دیگری را دچار ضایعات جبران‌ناشدنی کردند. همّت جمهوری اسلامی باید این باشد که خود را به آن الگویی که در غدیر معرفی شد و در دوران پنج‌ساله حکومت امیرالمؤمنین، نمونه آن نشان داده شد، نزدیک کند.»

  ولایت استمرار و اوج خط رسالت‌های الهی

رهبر انقلاب اسلامی ولایت را استمرار نبوت و جلوه دیگر از حاکمیت الهی برای هدایت بشر میدانند و غدیرخم در حقیقت اتصال و استمرار ولایت به نبوت است. «در باب غدیر، انسان از ابعاد گوناگونی میتواند نظر بیندازد و بهره‌ی معنوی و فکری بگیرد؛ یکی، اصل و موضوع «ولایت»، به‌عنوانِ استمرار نبوّت است.»(10) «در حقیقت، روز غدیر امتداد خطّ همه رسالتهای الهی و اوج این خطّ روشن و نورانی در طول تاریخ است. اگر به مضمون رسالتهای الهی نگاه کنیم، میبینیم که در طول تاریخ نبّوتها و رسالتها، این خطّ روشن دست به دست گشته، تا به نبىّ مکرم خاتم رسیده و در پایان حیات آن بزرگوار، تجسّم و تبلور آن به شکل حادثه غدیر خود را نشان داده است.»

  ولایت؛ علاج ضعف و کاستی‌های امت اسلامی

ولایت را باید بهترین مدل حکومتی برای علاج مشکلات عمومی جامعه اسلامی معرفی کرد که برای همه جوامع اسلامی راهگشاست. «اگر حکومت اسلامىِ به معنای حقیقی - یعنی همان ولایت - به عنوان شعار برای مسلمانان مطرح شود، علاج ضعف را هم میکند؛ علاج اقتصاد را هم میکند؛ علاج دست‌نشاندگی را هم میکند؛ علاج دیکتاتوری را هم میکند. بنابراین، پرچم ولایت، یک پرچم اسلامی است. من از همه برادران شیعه و سنی در کشور خودمان دعوت میکنم که به مسأله غدیر با این چشم نگاه کنند و این بخش از حدیث غدیر و مسأله غدیر را مورد توجه قرار دهند. برادران سنی ما هم مثل ما روز غدیر را عید بگیرند؛ عید ولایت. برای این که اصل تولد مسأله ولایت، اهمیتش بسیار زیاد است؛ مثل اهمیت ولایت امیرالمؤمنین علیه‌الصلاةوالسلام که این دیگر بین ما و برادران سنی مشترک است.»

  جامع و افضل بودن امیرالمؤمنین

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای یکی دیگر از ابعاد بسیار مهم واقعه غدیرخم را شخصیت معنوی، جامع و افضل «ولی» و «وصی» برگزیده شده در این واقعه بیان میکنند. شخصیت بی بدیل امیرالمومنین علیه السلام جامع تمام صفات و کمالات انسانی است که حتی برای دیگرحضرات معصومین هم به عنوان الگوی تمام عیار مطرح بوده است. «آن کسی که سرچشمه را باید به او سپرد تا طول تاریخ اسلام از این سرچشمه سیراب شود، او باید کسی باشد در تراز امیرالمؤمنین علی بن ‌ابی طالب (علیه‌السّلام)؛ او نمیتواند یک انسانی معمولی باشد. سرچشمه در اختیار اوست؛ لذاست همه‌ی ائمه‌ی ما (علیهم‌السّلام) که خودشان هم صاحب همین منصب بودند - اگر چه فرصت حکومت به آنها داده نشد - همه به امیرالمؤمنین با چشم عظمت نگاه میکردند. ائمه (علیهم‌السّلام) همه، علی بن ‌ابی طالب را مثل یک خورشیدی در آسمان امامت میدیدند که بقیه‌ی ائمه مثل ستارگان آن آسمانند. امیرالمؤمنین افضل از آنها بود... بنابراین همه‌ی صفات کمالی که ما برای برگزیدگان خدا قائلیم، این در امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) باید وجود میداشت تا پیغمبر به امر پروردگار او را منصوب کند به این مقام.»

«امیرالمؤمنین علیه الصّلاة والسّلام، به واسطه غدیر به شخصیت والای خود نرسید. غدیر چیزی نبود که گوهر نایاب امیرالمؤمنین علیه الصّلاة والسّلام را شکل دهد. غدیر، نتیجه فضایل، مزایا و کمالات آن حضرت بود. البته افتخار برخورداری از فرمان الهی، از نصب پیغمبر و از بیعت مؤمنین و صحابه، افتخار بزرگی است.»