حیات‌وحش، بخشی از سیستم پیچیده بوم‌سازه‌گانی (اکوسیستم‌هایی) است که در افزایش بهره‌وری و پایداری بوم‌سازه‌ها نقش اساسی دارد و انسان برای تأمین آب، غذا، ارزش‌های زیبایی‌شناختی و فعالیت‌های تفریحی خود به آن وابسته است؛ اما چگونه؟ اگر چرخه حیات، زنجیره حیات و یا حرم بوم‌شناسی را در نظر بگیریم در واقع این حیات‌وحش هست که باعث پایداری بوم‌سازه‌ها و چرخه‌های مواد و انرژی می‌شود؛ از طریق همچون تنظیم جمعیت‌ها، کنترل موجودات بیماری‌زا، حفظ پاکیزگی محیط با لاشه‌خواری حیوانات اهلی و وحشی، افزایش هوادهی خاک، افزایش نفوذپذیری آب در خاک، بهبود تشکیل هوموس، تنظیم تراکم مواد معدنی و غیره.

بر این اساس پرداختن به مقوله اهمیت حیات وحش و تهدیدات زیست محیطی در نقاط مختلف به‌ویژه استان همدان که دارای گونه‌های جانوری غنی و درعین‌حال چندین منطقه حفاظت‌شده است امروزه اهمیت بالایی دارد.

با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی صفی‌خانی با بیان اینکه در راستای حفاظت از گونه‌های جانوری اداره کل حفاظت از محیط زیست همدان اقدام به حفاظت از گونه‌ها در همه عرصه‌های طبیعی می‌کند که البته این حفاظت در درجات و سطح‌بندی مختلف با در نظر گرفتن اهمیت و داشتن زیستگاه انحصاری و اختصاصی و غیره انجام خواهد شد.

وی، افزود: بر این اساس صرفاً یکسری از مناطق به‌عنوان مناطق حفاظت‌شده معرفی شدند که در این مناطق گونه‌های جانوری تحت حفاظت ویژه قرار می‌گیرند که ازاین‌گونه مناطق در استان همدان 6 مورد وجود دارد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با اشاره به اینکه البته یکسری از گونه‌ها در مناطقی ساکن هستند که به لحاظ حفاظتی در درجات پایین‌تری از مناطق حفاظت‌شده قرار دارند، گفت: اغلب این مناطق در قالب مناطق تیراندازی و شکار ممنوع قرار می‌گیرند.

صفی‌خانی با اشاره به اینکه در مناطق هدف ما حفاظت گونه و بررسی وضعیت آن به‌صورت دوره‌ای است، اذعان کرد: پس از آن اگر ببینیم که کارهای حفاظتی ما نتیجه‌بخش بوده پیشنهاد تبدیل شدن و ارتقای درجه این مناطق به مناطق حفاظت‌شده را می‌دهیم.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر اصلی‌ترین تهدید حیات وحش جانوری به تغییر کاربری اراضی و در پی آن تخریب زیستگاه بازمی‌گردد تصریح کرد: دشت اسدآباد یکی از زیستگاه‌های میش‌مرغ در کشور بوده اما در این سال‌ها با تغییر گسترده‌ای که در کاربری اراضی آن ایجاد شد و از مرتع به دیمزار و پس‌ازآن به زمین کشاورزی و آبی تبدیل شدند تحت تأثیر بسیار شدید قرار گرفته و با وجود اینکه می‌توانست یکی از زیستگاه‌های خیلی خوب برای گونه میش‌مرغ باشد متأسفانه این تغییر کاربری باعث آن شد تا عملاً ظرفیت بالقوه خود را از دست بدهد.

این مسئول اظهار کرد: لانه‌های این پرنده در فصل زادآوری، موقع برداشت محصول که می‌شود در مناطق زیستگاه دشت اسدآباد از بین می‌رود به همین دلیل این موضوع کمی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و مشاهده این پرنده کمتر می‌شود.

صفی‌خانی با بیان اینکه متأسفانه تغییر کاربری بسیار گسترده‌ای در آن منطقه اتفاق افتاده و بازگشت این کاربری و اعاده به وضع سابق نیازمند یک کار بسیار پیچیده بوده که بتوانیم تمام این اراضی را تملک کرده و یا مالکان را قانع به کشت نکردن در اراضی این محدوده و منطقه کنیم که با توجه به ارزش ریالی اراضی کشاورزی قانع کردن کشاورزان کار بسیار دشوار و سختی است اظهار کرد: احیای زیستگاه میش‌مرغ یک عزم دسته‌جمعی توسط مسئولان و مردم می‌خواهد تا بتوانیم سال‌های سال روی این زیستگاه کار کنیم تا این زیستگاه را به وضع سابق با کمترین استرس و تنش محیطی برگردانیم تا اگر گونه میش‌مرغ به منطقه بازگشت، منطقه و زیستگاه سابق خود را آرام ببیند و با این شرایط در زیستگاه گذشته خود بماند.

وی با تأکید بر اینکه انتخاب مناطق حفاظت‌شده بر اساس وجود و ظرفیت گونه‌های خاص است ابراز کرد: مسئله این است در پی حفاظت از این گونه‌ها دیگر گونه‌ها به‌عنوان زنجیره غذایی این اکوسیستم نیز حفاظت می‌شوند.

وی با اشاره به گونه‌های شاخص استان ازجمله کَل و بز یا همان قوچ و میش ابراز کرد: در پی ایجاد مناطق حفاظت‌شده تجربه نشان داده در حاشیه این گونه مناطق ازآنجاکه تغذیه مناسب برای گونه‌های مختلف وجود دارد موضوع حمله دام‌های منطقه از طریق گونه‌هایی همچون روباه و گرگ هم کمتر اتفاق می‌افتد زیرا در این گونه مناطق شرایط زیست از یک ثبات نسبی برخوردار است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینکه در استان همدان شرایط ویژه‌ای به لحاظ تراکم جمعیتی در واحد سطح وجود دارد پس مناطق تحت حفاظت معمولاً حالت جزیره‌ای یافته و کوچک هستند، اذعان کرد: دلیلش این است که تراکم بالای جمعیت منجر به شکننده شدن این مناطق شده به‌نحوی‌که مدیریت این‌گونه مناطق به دلیل همین شکنندگی سخت است.

صفی‌خانی با تأکید بر اینکه کوچک بودن منطقه کار مدیریتی را به‌مراتب سخت‌تر می‌کند زیرا کوچک‌ترین آسیب می‌تواند منطقه را دچار تنش‌هایی به‌مراتب بزرگ‌تر کند، افزود: این مهم ممکن است عواقب ناگواری برای منطقه تحت حفاظت در پی داشته باشد.

وی با تأکید بر اینکه تخریب زیستگاه، خشک‌سالی و تغییر کاربری، مانع از ثبات و مانایی مناطق زیستگاهی می‌شود ابراز کرد: اگر بخواهیم آماری سرانگشتی از تنوع زیستی جانوری در همدان بدهیم تاکنون 40 گونه پستاندار، بیش از 181 گونه پرنده،43 گونه خزنده، 39 گونه ماهی و چهار گونه دوزیست در استان شناسایی شده‌اند که از این تعداد 11 گونه در معرض تهدید قرار دارند؛ ازجمله آن‌ها می‌توان به لاک‌پشت مهمیزدار، افعی زنجانی و آگاما وزغی ایرانی (آگامی سر وزغی) اشاره کرد که بایستی با اجرای برنامه‌های کارشناسی نسبت به حفظ بقای آن‌ها اقدام کرد.

این مدیر ارشد محیط زیست استان همدان بیان کرد: گونه‌های پستاندار این استان ازجمله قوچ و میش ارمنی، کل و بز، نوعی راسو به نام زرده بر (پهلو زرد) و خفاش نعل اسبی نیز در معرض تهدید قرار دارند.

صفی‌خانی افزود: علاوه بر تغییر کاربری اراضی و در پی آن تخریب زیستگاه ازجمله شرایط اقلیمی، گرم شدن هوا، خشک‌سالی، تخریب زیستگاه حیوانات و کمبود طعمه، تعرض انسانی به طبیعت و شکار بی‌رویه و غیرقانونی را در انقراض گونه‌های جانوری مؤثر دانست.