روند عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در سازمان شانگهای از 26 شهریور سال 1400 در جریان نشست سران این سازمان در تاجیکستان آغاز شد، پیش از این ایران از سال 2005 عضو ناظر بود و بعد از آن از سال 2008 درخواست عضویت کامل خود را مطرح کرد اما به دلیل تحریم‌های سازمان ملل امکان عضویت ایران وجود نداشت تا این که در سال 2015 در پی توافق هسته‌ای تحریم‌‌های سازمان ملل علیه ایران برداشته شد و موانع عضویت ایران تا حدود زیادی مرتفع شد. طبق مقررات سازمان شانگهای کشوری که تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل باشد نمی‌تواند به عضویت این سازمان درآید.

آغاز عضویت کامل ایران در شانگهای یک پیروزی بزرگ برای ایران است و در روابط رو به رشد تهران با چین و روسیه که دو قدرت مهم جهان و منطقه هستند، استمرار این همکاری‌ها در قالب شانگهای اتفاق مهمی است. البته نباید فراموش کرد که روند عضویت کامل ایران ممکن است زمان‌بر باشد و برای نمونه در مورد هند و پاکستان دو سال زمان برد تا پروسه رسمی طی شود.

علاوه بر این که ایران در یک مسیر کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب قرار گرفته و نیز ظرفیت بالایی در زمینه تولید و صادرات انرژی به ویژه نفت و گاز دارد که از جنبه اقتصادی محور بسیار مهمی برای همکاری با کشورهای عضو شانگهای است، ایران طی این سال‌ها نقش مهمی در مبارزه با تروریسم و افراط گرایی از جمله مبارزه با تروریست‌های تکفیری در عراق و سوریه داشته که به عنوان یک ظرفیت قابل توجه برای کشورهای عضو شانگهای شناخته می‌شود زیرا یکی از اهداف این سازمان، نظارت بر تحولات منطقه‌ای گسترده‌تر و در عین حال مبارزه با سه آفت "تروریسم، افراط گرایی و جدایی‌طلبی" است.

ایران با آغاز روند عضویت در این سازمان به جمع کشورهای غیر غربی می‌پیوندد و می‌تواند به عنوان قدرت اقتصادی مهمی ایفای نقش کند. البته عضویت ایران در شانگهای برای دو طرف نتایج محسوسی در بردارد.

اخیراً نشست شورای وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان شانگهای در تاشکند به منطور بررسی دستورکار و ایجاد هماهنگی در برگزاری نشست سران شانگهای برگزار شد و از آن جایی که ایران در این نشست حضور نداشت مجدداً این سوال مطرح شد که چرا ایران هنوز عضو سازمان نشده است؟ تقریبا از 10 ماه پیش موضوع عضویت ایران در شانگهای در دستور کار قرار گرفت اما هنوز ایران به‌طور رسمی عضو شانگهای نشده و تنها روند عضویت آغاز شده تا در صورت عدم مخالفت هر یک از اعضا این روند تکمیل شود.

در نشست این سازمان که روزهای 8 و 9 ژوئن سال 2017 میلادی در شهر آستانه پایتخت قزاقستان برگزار شد، هندوستان و پاکستان عضو دائم شدند. هم‌اکنون نیز ایران در حال طی کردن مراحل و فرآیندهای عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای است.

نظام الدین زاهدی سفیر تاجیکستان در تهران با تأکید بر این که کشورش از عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای حمایت می‌کند، می‌گوید: که این روند سپتامبر گذشته در دوره ریاست تاجیکستان در جلسه سران کشورهای شانگهای در شهر دوشنبه آغاز شده و تاجیکستان اطمینان دارد که عضویت ایران در شانگهای هم به نفع ایران و هم سایر اعضا خواهد بود.

نشست سران کشورهای عضو شانگهای 15-16 سپتامبر سال‌جاری در شهر سمرقند ازبکستان برگزار می‌شود. حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان نیز اخیرا با اشاره به روند عضویت دائم ایران در شانگهای ابراز امیدواری کرد که در جلسه شهریور این سازمان، وارد مراحل اجرایی و عملی استفاده از منافع شروع عضویت دائم ایران در این سازمان باشیم.

ولادیمیر ناراف سرپرست وزارت خارجه ازبکستان پس از پایان نشست اخیر شورای وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی شانگهای در تاشکند اعلام کرد که طبق برنامه در چارچوب نشست آتی سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای در شهر "سمرقند" یادداشت تعهدات ایران امضا می‌شود.

سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین‌المللی بین دولتی است که در تاریخ 15 ژوئن سال 2001 میلادی در شانگهای چین توسط قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و بعد از آن با عضویت ازبکستان تأسیس شده است.

مساله عضویت دائم ایران در شانگهای در اولین سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان به تاجیکستان به شکل جدی کلید خورد، گفته می‌شود با در خواست روسیه و پذیرش تاجیکستان به‌عنوان رئیس دوره‌ای شانگهای، روند عضویت ایران آغاز شد.

باید در نظر داشت در کنار مسائل اقتصادی، کار اصلی شانگهای انجام دادن اقدامات مشترک در زمینه مسائل امنیتی منطقه نیز است و ایران هم کشوری قدرتمند و با نفود به شمار می‌رود و نباید از نقش موثر ایران در معادلات منطقه‌ای چشم‌پوشی کرد، به عنوان مثال بدون مشارکت ایران به نظر نمی‌رسد بتوان مساله افغانستان را ساماندهی کرد.

از سوی دیگر رویکرد دولت سیزدهم در سیاست خارجی تمرکز بر موضوعات اقتصادی با محوریت همکاری‌های منطقه‌ای با همسایگان است که قطعاً می‌تواند شیوه تعامل با غرب را تحت تأثیر قرار دهد. ضمن اینکه عضویت ایران راهی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های غرب علیه ایران نیز می‌باشد.