معماری هر منطقه نشان از فرهنگ، آداب و رسوم و محیط آن مکان دارد. استفاده از مصالحی که در خود آن سرزمین وجود دارد باعث ماندگاری بیشتر بنا می‌شود، چیزی که در بیشتر آثار باستانی و سازه‌های قدیمی دیده می‌شود. هورامان زیبا نیز از این اصل مستثنی نیست و از دیرباز با استفاده از منابع طبیعی خود، بنا شده است. هم رنگ شدن با اطراف، الهام از پیرامون و حل شدن در طبیعت، همان رمز ماندگاری هورامان است، سرزمینی که معماری خاص خود را دارد و هنوز هم از عجایب زمانه ما به‌شمار می‌رود.
خانه‌های زیبایی که به قشنگی روی هم قرار گرفته‌اند، چشم هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. معماری زیبا و سبک خلاقانه، طرحی که زمین زیادی نمی‌خواهد اما همانند انبوه سازی‌های امروزی هم نیست.
هورامان را وسیله نساخته، بلکه فکر ساخته است، اندیشه گذشتگان و انس بودن با طبیعت، رویاها را به واقعیت تبدیل کرده است و خانه‌هایی که بدون ملات و مصالح خلق شده‌اند.
کاربرد خشکه‌چینی را شاید در پرچین باغ‌ها و حصار زمین‌ها و خانه‌های روستایی شنیده باشیم اما این جا سخن از آفرینش یک سرزمین است، دیوارهایی که یک قوم را سالیان سال، استوار در خود پرورش داده است و منازلی که تاریخی را با خود دارند اما کوچک ترین آسیب را ندیده‌اند. اینجا خانه و طبیعت هم معنی شده اند و سکونتگاه انسان‌ها چیزی جدای از طبیعت نیست.
  اصول خشکه چینی
در این روش برای ساخت هر سازه‌ای، افراد با دقتی وجود داشتند که تعدادی از آن‌ها مثل کاک حسام، هنوز هم مشغول به کار هستند و سنگ‌ها را با دقت و سلیقه و بدون هیچ ملاتی، کنار هم قرار می‌دادند تا دیوارها ساخته شوند.
کاک حسام، بنا و طراح دیوارهای خشکه‌چینی، اهل نودشه است و در مورد چگونگی خشکه‌چینی می‌گوید: برای شروع کار ابتدا اطراف زمین را به اندازه یک متر گود می‌کردند و سپس این گودال‌ها را با سنگ پر کرده و دیوارهای اصلی را بر روی آن‌ها می‌ساختند، در جای جای دیوارها به‌صورت افقی از الوارهای چوب هم به‌کار می‌بردند تا فشار به پایه‌های دیوار، کاهش یابد.
  خشکه‌چینی برای انس با طبیعت
از گذشته، استفاده از مصالح طبیعی در ساخت بناها، مرسوم بوده است. گذشتگان ما با همان مصالح و منابعی که در اطراف و در دسترس داشتند، ساختمان‌ها را بنا نهادند، و این انس با طبیعت را فراهم می‌آورد، چون نه زباله و مصالح جدید و اضافی به طبیعت تحمیل می‌شد و نه به طبیعت آسیبی می‌رسید، بلکه انسان‌ها با پذیرش اصول طبیعت، در کنار آن می‌زیستند. چیزی که در هورامان می‌بینیم تنها چینش منابع طبیعی است و در این راه نابودی و تغییری در طبیعت ایجاد نمی‌شود.
در مورد معماری هورامان با یکی از مهندسان معماری استان همراه شدم تا رمز و راز سازه‌های خشکه‌چینی را درک کنم.
مهندس معماری و مدرس دانشگاه می‌گوید: از هزاران سال پیش، سبک خشکه‌چینی در معماری سنتی مناطق هورامانات مرسوم بوده است و شاید بتوان گفت، این منطقه از اولین فرهنگ‌هایی می‌باشد که این سبک را به کار برده‌اند.
شاهد رضایی، با اشاره به ارزش و اهمیت این نوع معماری در معماری کشور می‌گوید: در هر منطقه از کشور، بنا به شرایط آب و هوایی و مواد در دسترس مردم، سکونت‌گاه‌های متفاوتی را می‌بینیم که امروزه با حفظ آن‌ها می‌توانیم از تنوع گردشگری و بوم‌گردی خوبی برخوردار باشیم.
  حفظ محیط زیست و در کنار آن زیستن شاید یکی از بارزترین مشخصه‌های زیبای خشکه چینی باشد
وی به حفظ محیط زیست هم پرداخت و گفت: سبک خشکه‌چینی، سازگاری با طبیعت و حفظ آن است. چنان که می‌بینیم امروزه با ساخت و سازهای بدون مجوز و غیرقانونی حتی در بستر رودخانه‌ها هستیم که این ساخت و سازها هم طبیعت را برهم می‌زنند و هم با استفاده از مصالح ساختمانی مختلف، باعث لطمه زدن به محیط می‌شوند.
از رضایی پرسیدم آیا می‌شود با ادامه این سبک و تأکید بر آن، در آینده هم از این سبک استفاده شود؟ که در پاسخ تشریح کرد: با توجه به زلزله سال‌های اخیر در این مناطق و این که آسیب‌هایی را در منازل خشکه چینی داشته‌ایم، باید به‌صورت مهندسی به تقویت این سازه‌ها پرداخت نه اینکه با تصمیم عجولانه این سازه‌های باستانی را کنار گذاشت. می‌توان مناطقی را هم جهت گردشگری و بوم‌گردی توسعه داد و از به هم خوردن بافت جذاب این مناطق جلوگیری کرد.
  متأسفانه با وجود زیبایی و یک دست بودن منطق هورامان و بافت خشکه‌چینی امروزه شاهد ساخت و سازهایی به سبک جدید ساختمان‌سازی هستیم
وی با اشاره به ساخت و سازهای جدید ساختمانی هم می‌گوید: مناطقی که سالیان متمادی حفظ شده و کم‌کم به اثری فرهنگی و سرمایه ملی تبدیل شده‌اند را نباید اجازه داد تا افرادی به بهانه ساخت مسکن، به دلخواه خود، از سبک‌های جدید ساخت و ساز استفاده کنند، زیرا که در درازمدت، چیزی از این آثار ملی باقی نخواهد ماند.
شاید به‌ندرت بتوان بدون مصالح، سنگی را روی سنگی بند کرد اما در اینجا سال هاست که سنگ روی سنگ بند می‌شود، جایی که مردمانی صبور و خلاق دارد، روش‌هایی ابتکاری برای سازگاری با محیط و زندگی. اینجا از عجایب هفتگانه­‌ دنیا نیست اما هزاران عجایب دارد که باید از نزدیک دید و در آن زندگی کرد.