معضل آلودگی هوا، بحرانی است که در حال حاضر، در بسیاری از کشورهای جهان و بسیاری از کلان‌شهرهای ایران با آن روبه‌رو هستیم حال آنکه این مهم به‌دلیل افزایش غلظت مواد شیمیایی و ریزذرات در هوای شهرهای اغلب با صنایع بزرگ ایجاد می‌شود، از طرفی معمولاً آلودگی هوا علاوه بر تأثیر مستقیم بر سلامت انسان‌ها، بر روی گیاهان و حیوانات و همچنین بر ابنیه نیز تأثیر منفی بر جای می‌گذارد به طوری که بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) سالیانه نزدیک به یک میلیون و 300 هزار نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
اما این روزها در ایران، مازوت یا همان نفت کوره به‌عنوان نوعی از سوخت فسیلی متهم اصلی آلودگی هوا است؛ سوختی که در بیشتر کشورهای پیشرفته، مقرون به‌صرفه به‌حساب می‌آید در ایران عامل آلودگی شناخته شده و هر روز برچسب جدید بر آن زده می‌شودجالب‌تر اینکه این فراورده نفتی در گذشته در نیروگاه‌ها، لوکوموتیوها و سوخت کشتی‌ها مورد استفاد قرار می‌گرفت و در حال حاضر به‌عنوان یک سوخت محبوب در کشورهای صنعتی پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد، در واقع زغال ‌سنگ و نفت کوره اصلی‌ترین سوخت نیروگاه‌های جهان به‌حساب می‌آیند زیرا در همه جای دنیا گاز وجود ندارد و عمدتاً سوخت بیشتر نیروگاه‌ها زغال سنگ یا نفت کوره است به طوری که کشورهایی همچون آمریکا، استرالیا، روسیه، چین و هند که جزو کشورهای پیشرفته شناخته می‌شوند، در نیروگاه‌های خود از نفت کوره و زغال سنگ استفاده می‌کنند. اما سؤال این است که چرا گفته می‌شود در ایران این فراورده نفتی آلودگی به همراه دارد؟
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا گفت‌وگویی با عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
یوسف رشیدی در خصوص تأثیر مازوت در شدت آلایندگی هوا و عوارض بلندمدت آن در سلامتی اظهار کرد: آلایندگی هوا با سوخت مازوت، عوارض درازمدتی هم دارد و ایجاد برونشیت مزمن و بروز انواع سرطان‌های دستگاه تنفسی و درگیری سیستم‌های دیگر بدن از مهم‌ترین این موارد است به طوری که این موارد از سوی سازمان جهانی بهداشتی نیز مورد تأکید قرار گرفته و از آن به‌عنوان عاملی سرطان‌زا یاد کرده است.
وی با بیان اینکه در خصوص استفاده از مازوت آنچه در ایران مشکل‌ساز است شده، کمبود فناوری مورد استفاده در نیروگاه‌ها و صنایعی است که از این سوخت استفاده می‌کنند گفت: در کشورهای پیشرفته روی دودکش‌های نیروگاه تجهیزات رفع آلودگی و فیلتراسیون نصب شده و همین امر گاز خروجی از نیروگاه‌ها را تصفیه و فیلتر می‌کند و مانع از انتشار آلودگی ناشی از سوخت زغال سنگ و مازوت در محیط می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه متأسفانه در ایران به دلیل اینکه چنین سیستمی وجود ندارد به تمام نیروگاه‌ها سوخت گاز و گازوئیل تحویل داده می‌شود، ابراز کرد: تنها در برخی از فصول سرد سال به علت کمبود گاز و گازوئیل به طور محدود تنها در برخی نیروگاه‌ها که دور از کلان‌شهرها هستند، به‌صورت محدود نفت کوره توزیع می‌شود که این امر از نظر اقتصادی بهینه نیست ولی به علت به‌روز نبودن سیستم نیروگاه‌ها، کشور مجبور است این ضرر اقتصادی را متحمل شود و اگر قرار باشد کشور به طور اقتصادی مدیریت شود باید نیروگاه‌ها استاندارد شوند.
استاد پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه نفت کوره ایران با گوگرد بالا به‌راحتی به نیروگاه‌های دنیا فروخته می‌شود اما مسئله این است که نیروگاه‌های مصرف‌کننده آن استاندارد هستند و پس از گوگردزدایی از گازهای احتراق با عملیات فیلتراسیون، ذرات معلق را کاهش می‌دهند تصریح کرد: متأسفانه در عرصه صنایع بزرگ به‌ویژه صنایع دولتی همچون پالایشگاه و نیروگاه، قواعد محیط زیستی به‌صورت فانتزی است و به اجرا درنمی‌آید زیرا این اهرم فشار سازمان حفاظت از محیط زیست در مراحل اولیه تذکر و نهایتاً اخطار و تعطیلی است و نمی‌توان انتظار داشت که یک نیروگاه و پالایشگاه را تعطیل کنند بنابراین عملیاتی شدن این استانداردها برای خروجی دودکش این قبیل صنایع، به‌دلیل هزینه‌بر بودن و در پی آن عدم تخصیص اعتبار، عملاً در بیشتر موارد نادیده گرفته می‌شود.
رشیدی با تأکید بر اینکه امکان تولید انرژی پاک در ایران بنا به شرایط اقلیمی همچون باد، نور وخورشید فراهم است اظهار کرد: یقیناً جایگزین کردن سوخت مازوت در نیروگاه که فرایند آن متناسب با سوخت‌های فسیلی و گاز پیش‌بینی شده با انرژی پاک امکان‌پذیر نیست اما می‌توان به طور مجزا با افزایش تعداد نیروگاه‌ها خورشیدی و بادی در کشور میزان نیاز به تولید انرژی از طریق نیروگاه‌های با سوخت فسیلی را کاهش داد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد استفاده از مازوت در صنایع، به خودی خود در صورت داشتن فناوری فیلیتراسیون در صنایع مشکل چندانی در پی ندارد اما آنچه امروز در ایران مشکل‌ساز شده، نبود این فناوری و در عین حال فانتزی بودن الزام صنایع بزرگ در بهره‌مندی از این فناوری به‌دلیل هزینه‌بر بودن آن است حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا طرح فیلتراسیون نیروگاه‌ها اجرایی نمی‌شود؟
در این باره رئیس اداره اچ.اس.ای شرکت مادر تخصصی برق حرارتی در خصوص اقداماتی که تاکنون برای فیلتراسیون نیروگاه‌ها انجام شده در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها عنوان کرد طی سال‌های گذشته یک پروژه تحقیقاتی میان وزارت نیرو، شرکت برق حرارتی و آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن صورت گرفت تا فناوری‌های سازگار با محیط زیست در صنعت برق شناسایی شود که نه‌تنها بخش تولید بلکه سایر بخش‌ها را نیز تحت پوشش قرار می‌داد و بنا بود جنبه‌های مختلف رفع معضل آلودگی، شناسایی و مشخص شود که این طرح توجیه فنی و به طور کلی قابلیت انجام در چه بخش‌هایی دارد، چراکه باید در نظر داشت تنها 14 نیروگاه در کشور از این فرآورده نفتی برای تولید برق استفاده می‌کنند و همه نیروگاه‌ها را شامل نمی‌شود.
ساناز جعفرزاده؛ افزود: این نیروگاه‌ها زمانی که از مازوت استفاده می‌کنند موضوع آلودگی و عبور از معیار و ملاک‌های استاندارد مطرح می‌شود که علت آن نیز این است که مازوتی که از شرکت فرآورده‌های نفتی به نیروگاه‌ها تحویل داده می‌شود از ابتدا یک آلودگی همراه گوگرد دارد و زمانی که یک ماده خام اولیه با آلودگی همراه گوگرد دریافت می‌شود هنگام احتراق نیز آن آلودگی وجود خواهد داشت و منجر می‌شود که نیروگاه‌ها نتوانند حدود استاندارد را رعایت کنند. بنابراین یکی از اولویت‌های ما بررسی راهکارهای حل این مسئله بود و به همین دلیل با گروه ژاپنی این موضوع را مطرح کردیم و مطالعات مختلفی روی این مسئله انجام شد بنابراین بر اساس آنچه در گزارش نهایی اعلام شده است، زمانی نصب فیلتراسیون در نیروگاه‌ها توجیه اقتصادی دارد که بیش از 72 درصد زمان بهره‌برداری از نیروگاه‌ها با سوخت مازوت باشد و این در شرایطی است که زمان بهره‌برداری از 14 نیروگاهی که از سوخت مازوت استفاده می‌کنند تنها یک ماه یا نهایتاً یک ماه و نیم در سال است.
وی گفت: از طرفی سوختی که آلودگی گوگرد دارد، در زمان خروج از نیروگاه‌ها با کاهش دما روبه‌رو، خوردگی سرد ایجاد می‌کند و تجهیزات واحد نیروگاهی در مسیر اسیدسولفوریک آسیب دیده و خورده می‌شوند. به عبارت دیگر، هنگامی که نیروگاه‌ها را با سوخت مازوت بهره‌برداری می‌کنیم دائماً دچار آسیب‌خوردگی هستیم.
رئیس اداره اچ.اس.ای شرکت مادر تخصصی برق حرارتی با بیان اینکه تجهیزات فیلتراسیون نیروگاه‌ها دو دسته هستند که شامل پس از احتراق و پیش از احتراق می‌شود که در نیروگاه‌ها تجهیزات پس از احتراق می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، گفت: اگر این تجهیزات نصب شود آسیبی که به تجهیزات نیروگاهی وارد می‌کند پا برجاست اما می‌توان میزان آلودگی را به گونه‌ای تغییر داد. یک نوع از این گونه‌ها نیاز به میزان قابل توجهی آب دارد. در مطالعه‌ای که انجام شد بررسی دسترسی به منابع آبی زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت.
به گفته جعفرزاده با توجه به اینکه ایران کشور نیمه خشکی است، اعلام شد که اصلا ًچنین آبی در مناطقی که این 14 نیروگاه قرار دارند وجود ندارد که بتوان تجهیزات فیلتراسیون را نصب و مانع از انتشار آلودگی شد و در نهایت موضوعی که به ما ابلاغ شد این بود که چه از نظر اقتصادی و چه از نظر قابلیت اجرا، فنی و عملکرد، انجام این کار ممکن نیست و این مسئله نیز مورد تأیید کارشناسان خارجی نیز قرار گرفت.
وی با بیان اینکه زمانی که در پالایشگاه‌ها این آلودگی حذف شود محصول جانبی که بر جای می‌گذارد برخی ترکیبات گوگردی ارزشمند است که می‌تواند به‌عنوان محصول دیگری به فروش برسد، افزود: اما اگر در زمان پس احتراقی در نیروگاه‌ها فیلتراسیون صورت بگیرد، محصولی که برجای گذاشته می‌شود گچ است که باتوجه به حجم زیادی که دارد، در هر کجایی که بخواهد انباشت شود خاک آن منطقه را از بین خواهد برد.
حال آنچه مسلم است اینکه یقیناً در آینده‌ای نزدیک در صورت عدم تدبیر، ارزشمندی بهره‌گیری از این فناوری هزینه‌بر در تأمین سلامت مردم نقش‌آفرین خواهد بود چراکه پیامدهای حاصل از آلودگی هوا به‌ویژه استنشاق مازوت دوره 10 ساله است و علائم آن طی 10 سال در افراد نمایان می‌شود بنابراین انتظار می‌رود برای این امر دولت راهکار مناسبی را تدوین کرده و یا بستر تولید این فناوری را در ایران فراهم کرده و در عین حال زیرساخت‌های تأمین آب مورد نیاز در کنار نیروگاه‌ها را از طریق پساب و غیره تأمین کند.

طاهره ترابی مهوش