14 میلیون و 300 هزار هکتار از وسعت 164 میلیون هکتار مساحت ایران، اراضی جنگلی است که در این میان جنگل‌های زاگرس با وسعت 6 میلیون هکتار بیشترین سطح جنگل را به خود اختصاص داده و طبق آمار حدود 40 درصد آب تولیدی کشور مدیون جنگل‌های زاگرس است.
در واقع جنگل‌های زاگرس واقع در غرب کشور، اکوسیستم‌‌های طبیعی با ارزشی هستند که در آن‌ها تنوع بالایی از گونه‌های گیاهی و جانوری وجود دارد.
متأسفانه این جنگل‌ها در حال حاضر بنا به دلایل مختلفی ازجمله، افزایش دما و تغییرات اقلیمی، تبدیل اراضی، بهره‌برداری بی‌رویه، چرای زود هنگام دام و چرای بی‌رویه و موارد دیگر اوضاع مساعدی نداشته و هر روز که می‌‌گذرد از کمیت و کیفیت گونه‌‌های گیاهی و جانوری آن کاسته می‌شود.
جنگل‌های زاگرس تنها در سطح ملی مطرح نیستند بلکه به‌دلیل اینکه به‌عنوان یک کمربند حفاظتی از طوفان‌های شن که از دیگر کشورها وارد ایران می‌شود، عمل می‌‌کند و از بیابانی شدن این سرزمین جلوگیری می‌کند، در سطح بین‌المللی حائز اهمیت هستند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی با مجری طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در کشور که در رزومه کاری خود سابقه مدیرکلی منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام را دارد ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
رضا احمدی با بیان اینکه در خصوص جنگل‌های زاگرس که به جنگل‌های بلوط غرب شناخته شده باید بگویم بالغ بر 6 میلیون هکتار مساحت دارند، گفت: بر اساس برآوردهای کارشناسی به لحاظ ترکیب گونه‌ای موجود در این جنگل‌ها، بالغ بر 90 درصد آن را گونه بلوط به خود اختصاص داده است.
وی، افزود: با این تفاسیر اگر بخواهیم این عدد و رقم را به سطح تبدیل کنیم حدود پنج میلیون و 400 هزار هکتار بلوط‌زار در منطقه زاگرس وجود دارد که هرکدام از سازند و ساختار مختص خود برخوردار هستند.
مدیر کل پیشین منابع طبیعی و آبخیز داری استان ایلام با تأکید بر اینکه جنگل‌های بلوط غرب کشور به لحاظ سطح پوشش (بیش از 42 درصد از سطح جنگل‌های کشور را شامل می‌شوند) و به جهت مباحث اکولوژیکی و زیست‌بومی که تأمین‌کننده 40 درصدی آب شیرین کشور هستند، اهمیت بالایی دارند، تشریح‌کرد: این منطقه رودخانه مهم کشور را تغذیه می‌کند.
احمدی با بیان اینکه در این منطقه با حیات وحش متنوعی نیز مواجهیم که فون و فلور (به پوشش جانوری هر منطقه فون و پوشش گیاهی و نباتی فلور گویند) یک منطقه به یکدیگر وابسته هستند، اذعان کرد: در واقع رویشگاه و جنگل مأمن زیستی برای حیات‌وحش به‌حساب می‌آیند.
‌ وی در پاسخ به این سؤال که عوامل تهدیدکننده جنگل‌هایی که منجرشده طی یک سده گذشته شاهد نابودی بخش‌هایی از آن‌ها باشیم چیست؛ اظهار کرد: آنچه مسلم است اینکه تغییرات اکولوژیکی بسیار بطنی و کند هستند پس سریعاً نتایج این تغییرات را نمی‌توان مشاهده کرد.
وی افزود: بنابراین طی یک دهه گذشته به‌دلیل فشارهایی که از گذشته بر این جنگل‌ها وارد شده بخشی از این جنگل‌ها با توجه به تغییرات اقلیمی گسترده مورد تهدید جدی قرار گرفته است.
این دانش‌آموخته رشته جنگلداری با اشاره به اینکه طی یک دهه گذشته کمبود بارش‌ها و بروز آشفتگی در اقلیم و نوسانات آب و هوایی یعنی عدم بارش برف و یخبندان در بروز و ظهور فشارهای وارد بر منطقه زاگرس تأثیرگذار بود؛ ابراز کرد: جنگل‌های بلوط سالانه می‌بایست 60 روز از سال را زیر برف و یخبندان بمانند اما متأسفانه طی یک دهه گذشته شاهد این اتفاق نبودیم و همین امر باعث شد چرخه بیولوژیکی فون و فلور در جنگل‌ها دچار آسیب شود.
احمدی با بیان اینکه در واقع چرخه‌زیستی این منطقه و حتی حشراتی که برای جنگل‌ها مفید بودند نیز در شرایطی که ایجاد شد به مخاطره افتادند تشریح کرد: از آنجا که سرما و یخبندان طولانی‌مدت خود کنترل‌کننده حفظ زیست‌بوم و امراض در جنگل‌ها هستند در نبود این فرصت دچار تنشی جدی شدند زیرا این سرما خود دارای قدرت پاکسازی طبیعیت و تضمین‌کننده سلامت گونه‌های جانوری و گیاهی به‌حساب می‌آیند.
وی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از فشارهای وارده به این جنگل‌ها در نهایت به عوامل انسانی منتهی می‌شود گفت: شخم زیر اشکوب، معیشت وابسته به این جنگل‌ها با توجه به تراکم جمعیتی در این گونه مناطق و در نهایت وجود دام مازاد تحمیل‌شده بر این عرصه اصلی‌ترین عوامل تخریب این جنگل‌ها محسوب می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه عوامل فوق‌الذکر در این منطقه همه دست به‌دست هم داده‌اند تا به یک تهدید جدی بدل شوند، تصریح کرد: زاگرس یکی از حوزه‌های غنی به لحاظ اقلیمی در کشور است زیرا میزان مطلوب بارش‌ها همه‌ساله بعد از شمال کشور در حوزه زاگرس اتفاق افتاده بنابراین در نظر بگیرید که در نبود این جنگل‌ها اگر قرار باشد این بارش‌ها از دسترس خارج و به سیلاب تبدیل شود خانمان‌برانداز خواهد بود و کشور را دچار چالش خواهد کرد.
مجری طرح کاشت یک میلیارد درخت در کشور با اشاره به اینکه وجود این جنگل‌ها نعمتی است برای کشور زیرا حتی در شرایط حداقلی میزان بارشی که در هر هکتار از این اراضی امکان نفوذ دارد تا بعدها به صورت چشمه و رودخانه و آب‌های زیر زمینی مورد استفاده قرار گیرد بالغ بر هزار متر مکعب است، حال در نظر بگیرید که میزان بارش در مناطقی که دارای پوشش جنگلی هستند بیش از سه هزار و 500 متر مکعب است که شاید در نگاه نخست میزان نفوذ اندک به‌نظر برسد اما مسئله این است این امر برای تولید آب هرساله در این جنگل‌ها تکرار می‌شود.
احمدی با بیان اینکه با در نظر گرفتن این عدد حداقلی هرساله می‌توانیم 6 میلیون مترمکعب آب در این جنگل‌ها تولید کنیم، اظهار کرد: این عدد حجم عظیمی از آب به‌حساب می‌آید و از طرفی از آنجا که این آب در کل عرصه‌های زاگرس ذخیره می‌شود در امر تعادل‌بخشی نیز به اکوسیستم کمک شایانی می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه کشور به لحاظ تأمین آب با توجه به آنچه گفته شد به این جنگل‌ها نیاز دارد افزود: جنگل یک موجود زنده است و متأسفانه تاکنون فقط به فکر بهره‌برداری از آن بودیم و تنها چند سالی است که با طرح‌های مرتبط با حوزه آبخیزداری و جنگل‌کاری، به فکر احیای آن افتاده‌ایم.
وی با اشاره به اینکه باید به درختان این جنگل‌ها به‌عنوان یک موجود زنده همچون افراد یک جامعه انسانی توجه لازم شود، تصریح کرد: درواقع جمعیت نباتی کشور نیز نیازمند رسیدگی و مراقبت هستند.
مجری طرح کاشت یک میلیارد درخت در کشور با بیان اینکه پیری در این جنگل‌ها و یا به سن دیرزیستی رسیدن یک مشکل جدی است اذعان کرد: در این جنگل‌ها نیازمند جوانگرایی هستیم حال آنکه با توجه به آسیب‌های عنوان‌شده نمی‌توان انتظار داشت در این جنگل‌ها جوان‌گرایی به صورت طبیعی اتفاق بیفتد بلکه حتی در این جنگل‌ها از مرحله کاشت بذر نیز عبور کرده و به مرحله لزوم نهال‌کاری رسیده‌ایم.
احمدی با اشاره به اینکه میانگین عمر بلوط در سطح بین‌الملل بالغ بر 110 تا 120 سال است اما طبق سن‌سنجی‌های انجام‌شده در زاگرس با درختان هزار و 500 تا دو هزار و 500 ساله مواجهیم، اظهار کرد: بنابراین در عین حفاظت از این گونه به‌عنوان پرستاران جنگل بنا به کهنسالان و نیز توجه بیشتر در مقابله با بیماری‌ها می‌بایست اقدام به کاشت جنگل‌های دست‌کاشت، در واقع در این جنگل‌ها ما روزانه نیازمند کاشت بلوط هستیم.
وی، با بیان اینکه مقابله با این بیماری‌ها نیازمند تخصیص اعتبار، عزم ملی، خرد جمعی بین مراکز دانشگاهی، تحقیقاتی، منابع طبیعی و محیط زیست است اظهار کرد: عمر دیرزیستی درختان یکی از عوامل قهری آسیب‌پذیری درختان جنگلی بلوط در مقابل این بیماری‌ها است، این بیماری‌ها یک چرخه اکوسیستمی طبیعی دارد که انجام مطالعات و تحقیقات علمی در این زمینه مهم است.
این دانش‌ آموخته رشته جنگلداری با اشاره اینکه طبق نیاز این منطقه به نهال‌کاری، در طرح کاشت یک میلیارد درخت توجه ویژه‌ای به جنگل‌های زاگرس خواهیم داشت تشریح کرد: طبق تحقیقات سازمان حفاظت از مراتع و جنگل‌ها در دو میلیون هکتار از اراضی این جنگل‌ها قابلیت کاشت نهال بلوط وجود دارد.
وی با تأکید بر اینکه تاکنون 184 گونه درختی و درختچه‌ای بلوط بومی در این مناطق شناسایی شده که یقیناً در کاشت نهال در این منطقه مؤثر خواهد بود، اظهار کرد: متأسفانه علی‌رغم قدمت و سبقه 13 هزار ساله این جنگل‌ها متأسفانه بودجه لازم دولتی و نیز صیانت مردمی مؤثر از جنگل‌ها وجود ندارد.

طاهره ترابی مهوش