آرمانشهر شیعی اگر قرار است تحقق پیدا کند و مردم در مدینه فاضله مهدوی تنفس کنند، لازمه‌اش وجود دو رکن است: اول امام معصوم و دوم جامعه مطیع. در تصور رایجی که وجود دارد ما چنین تلقی می‌کنیم که صرف وجود امام زمان (عج) برای ایجاد فضای عدل مهدوی کافی است، درصورتی که اگر نگاهی بیندازیم و تاریخ را ورق بزنیم خواهیم دید که صرف وجود امام حلّال مشکلات نیست و جامعه نیز باید همراهی لازم را با حجت معصوم داشته باشد. در این راستا با حجت‌الاسلام غلامحسین محرمی پژوهشگر تاریخ و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید.

 خواست مردم برای تغییر وضعیت سنت الهی است

محرمی در آغاز گفت: گزاره «مردم در ظهور امام زمان هم نقش دارند» گزاره درستی است که از قدیم‌الایام تا به حال مطرح شده است. با کمی کنکاش در آثار و متون اسلامی پی خواهیم برد که تشکیل جامعه به خود افراد و ظرفیت آن‌ها بستگی دارد و قرار نیست چیزی جدای از اراده آن‌ها سرنوشت خودشان را تعیین کند. به عبارتی باید افزود این سنت الهی است که در آیات قرآن هم به آن اشاراتی شده است: «لَهُ مُعَقِّباتٌ مِن بَینِ یَدَیهِ وَمِن خَلفِهِ یَحفَظونَهُ مِن أَمرِ اللَّهِ ۗ إِنَّ‌اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّىٰ یُغَیِّروا ما بِأَنفُسِهِم ۗ وَإِذا أَرادَ اللَّهُ بِقَومٍ سوءًا فَلا مَرَدَّ لَهُ ۚ وَما لَهُم مِن دونِهِ مِن والٍ» یعنی برای انسان، مأمورانی است که پی‌درپی، از پیش رو و از پشت سرش او را از فرمان خدا حفظ می‌کنند، (امّا) خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند! و هنگامی که خدا اراده سوئی به قومی (بخاطر اعمالشان) کند، هیچ چیز مانع آن نخواهد شد و جز خدا، سرپرستی نخواهند داشت!

 اگر امام علی (ع) خلیفه شد و امام حسن (ع) صلح کرد همگی به مردم مربوط بود

وی افزود: حرکت به سمت هدف، حال چه خیر باشد چه شر به مرد بستگی دارد و آنان به عنوان محرکان اصلی جامعه آینده را می‌سازند. در تاریخ اسلام به خصوص سیره اهل‌بیت اگر نگاهی بیندازیم خواهیم دید صرف حضور امام مشکل‌گشا و سعادت‌آور برای مردم نبوده و علت واضح است چرا که مردم خود باید بخواهند و به آن درک و فهم برسند که در مسیر سعادت و خیر قدم بردارند. به طور مثال روزی مردم به امیرالمؤمنین پشت کردند و او را 25 سال از خلافت دور نگه داشتند، اما همین مردم روز دیگر به علی روی آوردند و او هم سعی کرد جامعه را در مسیر صحیح خود اداره کند و سعادت دنیوی و اخروی را برای مردم به ارمغان بیاورند. در مورد امام حسن هم همین قضیه صادق است، با این که امام حسن قصد مقابله و مبارزه با معاویه را داشت اما جامعه با او همراهی نکرد و عاقبت آن شد که معاویه و لشکر شام خلافت را با نیرنگ تصاحب کردند.

 اندازه گله گوسفند یاور ندارم!

او در پایان اشاره کرد: از این اتفاقات به خوبی برمی‌آید که تشکیل جامعه عدل مهدوی و مدینه فاضله شیعه دارای یک رکن لازم و اساسی است به نام «مردم». تا مردم خود حرکت در مسیر ارزش‌ها را نخواهند و آمادگی پذیرا بودن فرامین و دستورات حجت معصوم را نداشته باشند اگر امام زمان هم ظهور کند به آن هدف نهایی نائل نخواهیم شد کما اینکه در مورد سایر ائمه این اتفاق افتاد. در روایت است سدیر صیرفی به امام صادق (ع) عرض کرد شرایط برای قیام مهیا است چرا قیام نمی‌کنید و امام صادق به گله‌ای کوچک از گوسفندان اشاره کرد و گفت من به اندازه آن گوسفندان یاور ندارم برای قیام! این عبارات به خوبی نقش مردم در تحقق وعده الهی را روشن می‌سازد که تا آن‌ها همراه نباشند وضعیت درست نخواهد شد.